Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Əxlaqi təkamül
- 2. Əfv və güzəşt
138 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат o cümlədən, onun ən ali formasını “həcc” mövsümü zamanı müşahidə edə bilərik. Cismən və ruhən bir- birlərindən minlərlə fərsəx fasiləsi olan müxtəlif millətlərin nümayəndələri bir məkana yığışıb, düşüncə və şüarlarında vəhdət təşkil edirlər. Yaradılış aləminə hakim kəsilən yeganə nizamın simasında cilvələnən bu izdihamın xüsusi şövkət və əzəməti vardır. Həqiqətdə, İslam ruhən varlıq və yaradılış aləmi ilə həmahəngdir. Əgər fərzi olaraq bir anlıq səmadan camaat namazlarının sıralarına nəzər salınsa, onların bir-birini əhatə edən dairələrini bir mərkəzə yönəlmiş surətdə, kamil vəhdətin nişanəsi kimi müşahidə edəcəyik. Hətta İslam bir sıra ölçüləri belə mümkün qədər – hər hansı tayfa və irqə mənsub olmayan təbii parametrlərdən almış, “addım”, “qarış”, “ovucun içi” kimi hamının qavradığı terminlərlə üstünlük verilmişdir. İslamda aylar və illər ay və günəşin dövranı (daha düzgün desək, yerin günəş oxu ətrafında fırlanması) əsasında müəyyənləşir və bunu hamı bərabər dərk edir. Hətta məntəqələr üzrə yaranan fərqlər də üfüqlərlə əlaqədar olub, əsl hesaba xələl gətirmir. Amma bəzən özlərini “məzhəb” adlandıranlar həm ayın günlərini on doqquz gün, həm ayların sayını on doqquz hesablayaraq elə təqvim qondarmışlar ki, nə təbii miqyaslarla uyğun gəlir, nə də dəqiq hesablamalarsız istifadəsi mümkündür. 1. Əxlaqi təkamül Adətən, tez unudulan məsələlərdən biri də əxlaq normalarına riayətdir və onsuz heç bir cəmiyyət rahatlıq üzü görməyəcəkdir. Qeyd etdiyimiz kimi, bütün dünyanı əhatə edən böyükmiqyaslı icmanın təşkili Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 139 üçün fikri-ideoloji inkişafdan əlavə, əxlaqi inkişafa da ehtiyac var. Əxlaqi inkişafsız heç kəs digərinin bütün fikir və rəftarları ilə həmişə razılaşa və çox vaxt qarşıya çıxan müxtəlif fikir ayrılıqlarını layiqincə həll edə bilməz. Bu qismin əhəmiyyəti peyğəmbərlərin təlimlərinə ehtiyacı bir daha artırır. Çünki yerində dediyimiz kimi, imandan qaynaqlanan əxlaqi zəmanət və ilahi etiqadsız digər klassik normalarda möhkəm dayaq yeri tapmaq çətindir və bir sıra qeyri-zəruri, çox da lazım olmayan tövsiyələri qabartmaqdan başqa bir şey gözə dəymir. İslam insanda ictimai əxlaqın formalaşması, kütləvi həyata hazırlığı üçün əsaslı təlim və proqramlar nəzərdə tutur ki, aşağıda onların bir hissəsini qeyd edəcəyik. Məsələn, “ًاﺪَﺣَا ٌﺪَﺣَا ْﻢُﻠَﻳ ْﻢَﻟ َﻖْﻠَﺨﻟا اﺬﻫ ُﻪﻠﻟا َﻖَﻠَﺧ َﻒْﻴَﻛ ُسﺎﻨﻟا َﻢِﻠَﻋ ﻮَﻟ” (Əgər insanlar Allahın bu məxluqu necə yaratdığını bilsəydilər, heç kim digərini pisləməzdi!) 1 və “ِﺔ ﱠﻀِﻔْﻟاَو ِﺐَﻫّﺬﻟا ِنِدﺎﻌَﻤَﻛ ٌنِدﺎﻌَﻣ ُسﺎﻨﻟَا“ (İnsanlar qızıl-gümüş mədənləri kimidir!) 2 məşhur hədisləri xilqətdə olan fərqlərə, onların cismi və ruhi müxtəlifliklərinə toxunur. İnsanların ruhi-psixoloji, milli-irqi və dünya görüş- lərindəki hədsiz fərqləri düzgün qavradıqdan sonra onların rəftarlarındakı bir çox zahiri problemlər, ictimai təzadlar aradan qalxacaqdır. Məsələn, çox vaxt valideynlər uşağın (bir qabı sındırması, yaxud 1 . “Biharul-ənvar”, 70-ci cild, səh.143, hədis: 7. 2 . “Kafi” 8-ci cild, səh.177. 140 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат geyimlərini çirkləndirməsi kimi) təbii işinə görə bərk narahat olur, bəzən onu ağır cəzalarla tənbeh edərək, hətta döyürlər. Halbuki belə işlərə görə, nə əsəbiləşmək, nə də uşağı danlayıb-döymək lazımdır. Adətən, uşaqların qabların əhəmiyyəti, onların yerə düşdükdə sınıb-sınmama ehtimalı haqda kifayət qədər məlumatı olmur, yaxud bütün bunları bildiyi təqdirdə, onlarda tam psixoloji hazırlıq hələ yaranmayıb, yaxud da acizlikləri ucbatından baş verir. Əgər biz özümüz də hal-hazırda onları qoruyub- saxlayırıqsa, uşaqlıq çağlarımızdakı sınaq və təcrübələrimiz sayəsindədir. Çünki uşaqlıq çağları başdan-başa sınaq və insanın ətraf mühitlə tanışlığı üçün ən gözəl dövrdür. Belə ki, əgər özümüzü uşağın yerinə qoysaq, onun bizim nəzərimizə böyük günah və xəta görünən işləri nə günahdır, nə də xəta! Bu təcrübəni böyüklər üzərində də apara bilərik. Məsələn, çox vaxt dostlar bir sıra bəyənilməz adətlərinə görə dostluqlarını qırmağa məcbur olurlar. Lakin onların hər biri digərinin əhval-ruhiyyəsindən, yaşadığı və tərbiyə gördüyü mühitdən xəbərdar olsaydı, ondakı nöqsanları təbii qarşılayardı. Yaxud qonşunun ucadan danışığı bizi narahat edir və onun səviyyəsi, hansı mühitdə böyüyüb yaşa dolması və tərbiyəsini nəzərə aldıqda, elə də müqəssir görünməyəcək. Yəni xəta və səhvlərini həddən artıq böyütməyəcəyik. Amma burada səhvə yol verilməsin. Biz bununla (“cəbrilər” kimi) hər kəsin əməllərində xətasız olduğunu demək və hər şeyi qeyri- ixtiyari və xarici amillərin üstünə atmaq və ya tərbiyənin zəruriliyini inkar etmək istəmirik. Bu o demək deyil ki, insanlar özbaşına olub, istədikləri kimi rəftar edə bilərlər. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 141 Əksinə, insan belə halları nəzərə almaqla yaranan ixtilaf və etirazların həlli üçün hazırlıq tapır, ətrafında baş verənləri asanlıqla qarşılayır. Təəssüf ki, insanlar kiçik fikirayrılığı nəticəsində bəzən bir-birindən küsür, çox sadə anlaşılmazlıqları həll edə bilmirlər. 2. Əfv və güzəşt Gündəlik qarşılaşdığımız hadisələr içrə səhv və xətadan insanların haqlarının pozulması halları daha çox təsadüf olunur. Əgər hər kəs “intiqam” almaq fikrinə düşsəydi, ictimai durumu saxlamaq qeyri- mümkün olardı. Çünki insanın istənilən vaxt intiqam hissini idarə edib, normal saxlaması çətin məsələdir və adətən, getdikcə şiddətli forma alır. Hətta onun idarə olunub normal vəziyyətdə saxlandığı təqdirdə belə, yenə cani ilə cinayətə məruz qalanın ilk əvvəl baş verən cinayət hadisəsinə baxışı eyni cür olmur. Məsələn, qarşı tərəf hətta insafla intiqam almağa çalışsa belə, yenə onun baxışında ədalət bərpa olunmamış görünür və buna görə də onu yeni bir qisasa sövq etdikcə, ixtilaf və çəkişmələr də uzanır. Keçmişdə və indinin özündə davam edən əksər qəbilə-tayfa ixtilaflarının səbəbi məhz həmin məsələdir. Yəni hər kəs başqasının cinayətini ağır cinayətlə cavablandırdıqca, dava-dalaşlar da sona çatmır. Burada fitnə odunu söndürə bilən yeganə amil güzəşt, əfv və hər hansı qarşıdurmadan çəkinməkdir. Qeyd edək ki, əfv və güzəşt ixtilaf və ədavətə son qoymaqla bərabər şəxsin özünə insani-əxlaqi bir keyfiyyət kimi faydalı olub, gələcəkdə onu məruz qala biləcəyi bir çox zərər və zədələrdən uzaqlaşdırır, rahat edir. Əgər düzgün araşdırsaq, görəcəyik ki, qisas Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|