Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-kommersiya ittifaqları və bank təsisatlarmın assosiasiyaları.
58
ilə müəyyən olunur. Məsələn, satıcı bazarında satıcılar sanballı bazar qüvvəsinə və müəyyən dərəcədə (bazarda bolluq olmaması, onun inhisarlaşması və s. nəticəsində) alıcılara öz şərtlərini diqtə etmək imkanına malik olurlar. Bu halda alıcıların rəqabəti üstünlük təşkil edir. Alıcı bazarında isə alıcılar satıcılara nisbətən daha artıq bazar qüvvəsinə malik olur (bazarda malların hədsiz çox olması və bəzi başqa amillərin təsiri nəticəsində) və bu halda rəqabətin əsas forması satıcıların rəqabətidir. Bank bazarında vəziyyət necədir? O, satıcı bazarıdır yoxsa alıcı bazarı? Bu suala birmənalı cavab vermək mümkün deyildir, çünki bir tərəfdən, bazar nə isə vahid və bölünməz şey olmayıb çoxsaylı xırda bazarlardan (bank sahələrindən) ibarətdir və digər tərəfdən, istənilən bank bu bazarlarda həm satıcı qismində, həm də alıcı qismində çıxış edə bilər. Rusiya bank bazarında yaranmış vəziyyətlə əiaqədar bunu anlamaq xüsusilə vacibdir. Rusiya iqtisadiyyatının bank sektoru uzun müddət satıcıların diktatı ilə səciyyəvi olmuşdur. Bu, dövlət banklarının sayının hədsiz dərəcədə məhdud olmasının nəticəsidir (bu vəziyyət komanda tipli bütün iqtisadiyyatlar üçün səciyyəvidir). Bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı dəyişikliklərin ilk illərində bank bazarlarını təhlil edərkən bank xidmətləri alıcılarının rəqabəti daha çox nəzərə çarpırdı. Kredit bazarı buna tipik nümunə idi: kreditə tələbat mütəmadi olaraq təklifi qabaqlayır, faiz dərəcələri durmadan artırılırdı. Kredit təsisatları arasında rəqabət isə yalnız depozitlər bazarında mövcud idi. Bununla əlaqədar, kommersiya banklarının (xüsusən iri bankların) rəhbərlərinin çoxu rəqabəti ciddi qəbul etmirdi. Lakin həyat göstərdi ki, bu təsəvvür yaniış imiş. Əvvələn, kredit resurslarına tələbatın bolluğu əbədi mövcud ola bilməzdi və 1994-1995-ci illərdə kredit bazarında konyunktur nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişmişdir. İkincisi, yuxarıda göstərilidyi kimi, bank bazarı və ssuda kapitalları bazarı heç də eyni şey deyildir. Bank xidmətlərinin istehlakçılarının təsirinin təhlil edilməsi əmanət işi, invenstisiya vasitəçiliyi, plastik kartların buraxılması və onlara xidmət kimi 59
sahələrdə artıq bu gün satıcıların rəqabətinin mövcud olduğunu söyləməyə əsas verir. Alıcıların rəqabəti barədə isə yəqin ki, hesablaşma-kassa xidməti və yaxın keçmişdə kreditlər verilməsi əməliyyatlarına tətbiqən danışmağa dəyər. Qalan sahələr ya kifayət qədər inkişaf etməmişdir, ya da tələb və təklifin təxminən bir- birinə müvafiq olması ilə səciyyəvidir. Məlum olduğu kimi, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı şəraitində alıcıların rəqabəti o qədər də böyük əhəmiyyət kəsb etmir, çünki bazar iqtisadiyyatının adi vəziyyəti - alıcı bazarıdır. Bu halda əmtəə və xidmətlərin satıcıları öz aralarında yarışırlar. Maliyyə bazarı isə Rusiya iqtisadiyyatında bazar dəyişikliklərinin ön xəttində gedir. Bankların rəhbərləri özlərinin rəqabət strategiyasını işləyib hazırlamaq, marketinq vasitələrinin mənimsənilməsi, bankfarın strukturunun yenidən quruta bilməsi və işçilərin hazırlanması barədə artıq indidən ciddi fikirləşməlidirlər. Rəqabət mübarizəsi bəhsləşməni nəzərdə tutsa da, bu rəqabətin gedişində yaranan münasibətləri rəqabət subyektlərinin bir-birini qarşılıqlı surətdə «itələməsi» münasibətlərindən ibarət hesab etmək düz olmazdı. Rəqabətin ayrı-ayrı subyektləri arasında birgə fəaliyyət, müxtəlif birliklərin (assosiasiyalar, ittifaqlar və s.) yaranması, onların mütəşəkkil qaydada birləşməsi və digər kooperasiya və təmərküzləşmə formalarında «qarşılıqlı cazibə» münasibətlərinin inkişafı da rəqabətin qanunauyğunluğudur. Bank rəqabəti subyektlərinin təmərküzləşmə dərəcəsindən asılı olaraq: 1)
fərdi rəqabəti; 2)
qrup halında rəqabəti fərqləndirmək olar. Rəqiblər ayrı-ayrı kredit təsisatları olduqda fərdi bank rəqabəti yaranır. Qrup haltnda bank rəqabətində «assosiasiya edilmiş» rəqiblər qismində çıxış edən kredit təsisatları birlikləri bir-birinə qarşı çıxır. 60
Beləliklə, qrup halında rəqabət fərdi rəqabətin nəticəsidir. Lakin qrup rəqabətinin mövcud olması eyni bir qrupun üzvləri arasında fərdi rəqabət olmaması deməkdirmi? Bəzi iqtisadçıların fikrincə, qrup halında rəqabət o vaxt yaranır ki, bu və ya digər sahədəki müəssisələrin bir qismi qalan müəssisələrə qarşı birgə fəaliyyət göstərmək üçün öz aralarında birləşirlər. Məxsusi mənada qrup halında rəqabət o deməkdir ki, eyni bir sahənin öz arasında rəqabət aparmayan müəssisələri birləşirlər. Qrup halında rəqabətin bu məhdud traktovkasından fərqli olaraq, sözün geniş mənasında qrup halında rəqabətdə birləşən müəssisələr biri digərinə rəqib ola bilər, lakin onların birgə fəaliyyəti bir sıra xüsusi, həlli sanki «rəqabətin hüdudlarından kənarda» əlaqələndirilən məsələlərin həlli ilə məhdudiaşır. Fərdi və kollektiv rəqabət siyasətini fərqləndirən başqa iqtisadçıların fikrincə, qrup halında rəqabət kollektiv rəqabət siyasəti sahəsinə şamil edlilir. Qarşıya qoyulmuş sualın cavabı rəqiblər qrupunun nə məqsədlə və hansı prinsip üzrə formalaşmasından asılıdır. Maliyyə-kredit təsisatlarının və bank rəqabətinin digər subyektlərinin sahibkarlıq səylərini birləşdirməyin əsas formaları aşağıdakılardır: ♦ bilavasitə mənfəət əldə etmək məqsədi güdməyən birlikiər (ittifaqlar, assosiasiyalar); ♦
daimi fəaliyyətdə olan müştərək maliyyə-kredit təsisatları; ♦
bank bazarı iştirakçılarının müvəqqəti birlikləri (sindikatlar, konsorsiumlar); ♦
qrupları, holdinqlər). Qeyri-kommersiya ittifaqları və bank təsisatlarmın assosiasiyaları. Sahibkarlıq səylərini biriəşdirməyin ən geniş yayılmış üsulu qeyri-kommersiya ittifaqları və assosiasiyaları yaradılmasıdır. Görünür, bu, həmin qurumların yaradılmasının asan olmasından irəli gəlir. Assosiasiyalar çox vaxt klan-peşəkarlıq Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|