Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 26 Salahaddin Halilov Felsefesi Senail Özkan Könül Bünyadzadə Varlık Üzerine İdea, madde (materiya) ve hareket Selahaddin Halilov’un idea ile ilgili düşünceleri onun felsefi siste- minin temelini teşkil etmektedir. Söz konusu düşünceleri Eski Yunan ve Modern Dönem felsefesinde üzerinde sıkça durulan geleneksel felsefe meselelerine yeni bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir. İdea ve maddenin varlığını saf ve halis bir şey olarak kabul eden Ha- lilov’a göre, onların ikisi de sonsuz, ezelî ve ebedîdir. Aydınlık ve ka- ranlıkla kıyaslanan saf idea ve saf madde (materia) cismani dünyanın, fiziki gerçekliğin fevkinde olan bir şeydir. Saf madde kaotik veya amorf bölgedir. Dolayısıyla ikisi de boyuta, miktara sahip değil ve zaman-mekân dışında bulunmaktadır. Sıradan bilinç düzeyinde var olan duyusal (maddi) dünya onların çeşitli bileşimlerinden oluşmaktadır: “yalnız idea ile temasta bulunan, ideanın etkisinde kalan, ideaya uygun bir biçim kazanan madde (materia) parçasının boyutundan ve miktarından bahsedebiliriz. Zaman ve mekân da yalnız ideanın maddi tecessümü zamanı ortaya çıkmaktadır.” Varlığın adeta iki uç noktasını veya iki yönünü hatırlatan her iki kavram saf haliyle insan idrakinin algılayamadığı bir şeydir. Çünkü, insanın kendisi de, Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 27 aklı da söz konusu iki kavramın varyasyonlarından ibarettir. Bu nedenle insan idraki de yalnız kendisi gibi zaman ve mekân çerçevesinde var olanları idrak etme iktidarındadır. S. Halilov’un idea ile ilgili yaklaşımlarında iki temel ayrıntının özel- likle vurgulanması gerekmektedir. Birincisi, hem saf ideayı, hem de saf maddeyi (materia) Allah yaratmıştır. Bu nedenle her mahlûkun, dolayısıyla artık duyusal (maddi) dünyada var olan şeylerin, olayların gerçek mahiyeti bir tek ona bellidir: “En büyük hakikat, en saf idea, en doğru bilgi Yaratı- cının yaratmadan önce ’bildiği’ şeydir.” İkincisi, Allah’ın kudreti bununla sınırlı değildir: her iki âlemin teması da O’nun iradesiyle gerçekleşmektedir. Saf idea âleminde her idea tektir ve tekrarlanmamaktadır. Kurani- Kerim’de ifade edildiği üzere, Allah’ın kelamları tükenmez (18/109). Maddi tecessümle temas her bir ideanın kopyasının yapılmasını olağan kılmaktadır. Halilov’a göre, “İdea küçük veya büyük materyal temelinde tecessüm ede- bilir. Her bir tecessüm olayına ne kadar materyal kullanılması, diğer bir ifa- deyle, maddi temelin çok veya az, büyük veya küçük olarak alınması – bun- lar yalnız temas sırasında ortaya çıkan şeylerdir. Dolayısıyla, boyut, miktar ve kemiyet idea ile maddenin kendisini değil, onların temasını ifade etmek- tedir. Bunlar temasın sadece somut örnekleridirler. Diğer bir ifadeyle, kop- yalanma işleminin (onun ürünlerinin) objeye özel olduğunu, farklılıklar gös- terdiğini ve özgünlüğünü ifade etmektedir.” Dolayısıyla, duyusal (maddi) dünya ideaların kendisinin değil, kopyalarının dünyasıdır. Bundan başka, duyusal dünya aynı zamanda idea ve maddenin (materia) belirlilik kazandığı mekândır. Söz konusu belirliliği sağlayan zaman, mekân ve nedensellik “doğada nesnel olarak var olmayan, düşünceye ait olmayan” (Kant) bir şey olarak kendisi de saf madde (materia) ve saf ideanın temas halinde oluşunun bir örneğidir. Bu bağlamda, yalnız zaman ve mekân belirliliği kazanan, dolayısıyla maddileşen idea (bilgi) idrak edilebilmekte ve formel mantık için yararlı duruma gelmektedir. Halilov buna “düşüncelerin hudut tayini (demarkasyon), mefhumun sınır belirliliği” ismini vermektedir. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 28 İdea ve maddenin temasının temel ve önemli şartı kendi ideasını hangi ölçüde yansıttığıdır. Kuran-ı Kerim’de, “O, yarattığı her şeyi güzel yarattı” (32/7) buyrulmaktadır. Dolayısıyla, Allah’ın iradesiyle maddilik kazanan varlıklar da olaylar da güzeldir. Burada, “Allah’ın yarattığı güzel olmayan bir şey var mıdır?”, diye bir soru akla gelebilir. Daha önce de işaret edildiği üzere, her şeyin hakikatini ve bu hakikate uygun olan doğru tecessümünü Allah bilmektedir. Bu nedenle de, “Tanrı’nın projesinin mükemmel ol- maması düşünülemez.” Halilov buradan hareketle şu kanaate varmaktadır: İdeaya uygun yaratılan şey güzeldir. Diğer bir ifadeyle, güzellik ideaya tamamıyla uygunluktur. Burada başka bir gerçek daha ifade edilmektedir: Maddi tecessüm, ilk ideadan uzaklaşınca “çirkinlik”, “kötülük” vb. olumsuz özellikler ortaya çıkar. Kuşkusuz, söz konusu olan hem ilk oluşum, hem de oluşan nesnenin veya olayın gelecek kaderidir. Bu anlamda “şartlar uygun olduğunda yani dış etkiler ideanın gerçekleşmesini tamamen güvence altına aldığında, ürün de ilahi ’proje’ye daha uygun olacaktır.” Bu arada, bahsettiğimiz bu fikirler temel alındığında türler ve cinslerle ilgili fikirler de farklı bir biçim almaktadır. Halilov’a göre, “Türler gerçekte çokluğun somut tezahürleridir. Onların temelinde bulunan idea ise cinstir ve vahittir.” Nasıl ki her cisim idea ve maddenin (materia) eşsiz var- yasyonunun sonucuysa, aynı şekilde “yaratılan her şey biriciktir, yegâ- nedir”; “İdea, geneldir (cinstir); maddi tecessüm, tektir (türdür).” 1 Halilov, ideanın tecessümü işleminde maddenin (materia) iki farklı tertibinden ve derecesinden bahsederek “kaba madde (materia)”nin yanı sı- ra “nazik, latif madde (materia)”nin varlığından da bahsetmektedir. Diğer taraftan, ideanın da aktif ve pasif durumu bulunmaktadır. Duyusal (maddi) dünyada gerçekleşen temas veya yaratma işi ideanın uygun durumu ve mad- denin uygun derecesi arasında gerçekleşmektedir. Onlar arasındaki çeşitli bileşimler şeylerin niteliğinde ve sahip oldukları mahiyette istisnai önem ta- şımaktadır. Nitekim, Halilov’a göre, “duyusal (maddi) dünyada tüm cisimler 1 Şərq və Qərb, Bakü: Azerbaycan Üniversitesi Yayınları, 2004, s. 516. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|