Azərbaycan miLLİ elmər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1 64 Almaz HƏSƏNQIZI (HÜSEYNOVA)
- Açar sözlər
- Ключевые слова
- Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1
- Key words
- İşin məqsədi
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1 64 Almaz HƏSƏNQIZI (HÜSEYNOVA) filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent gunsel_gunsel@yahoo.com MÜHACİRƏTDƏ FOLKLOR MATERİALLARININ TOPLANMASININ ÖZƏLLİKLƏRİ XÜLASƏ Mühacirətdə ömür sürən Azərbaycan ziyalıları üçün folklor materialları- nın toplanması xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Məlum olduğu kimi, mühacirətdə yaşayıb yaradan insanlar vətəndən uzaqlarda olmalarına baxmayaraq, onlar azad, hər cür basqıdan uzaq məkanlarda fəaliyyət göstərirdilər ki, bu da folklor materiallarının toplanmasına kifayət qə- dər ciddi təsir etməyə bilməzdi. Sovet senzurasının təzyiqi olmadan toplanan bu materiallar daha obyek- tiv idi və özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənirdi. Məqalədə mühacirət folklorşünaslığının yuxarıda göstərilən problemlə bağlı fəaliyyəti təhlilə cəlb edilmişdir. Açar sözlər: folklor, mühacirət, sovet senzurası, azadlıq ОСОБЕННОСТИ СОБИРАНИЯ ФОЛЬКЛОРНЫХ МАТЕРИАЛОВ В ЭМИГРАЦИИ РЕЗЮМЕ Для интеллигенции Азербайджана, живших в эмиграции собирание фольклорных материалов всегда имело важное значение. Известно, что, хотя, жившие и творившие в эмиграции люди и нахо- дились вдали от родины, но они работали в свободной, далекой от всякого давления среде, что не могло не оказать достаточно серьезного влияния на собирание фольклорных материалов. Эти материалы, собранные без вмешательства советской цензуры, были более объективными и отличались своими особенностями. В статье указаны привлеченные к исследованию труды эмигрант- ской фольклористики, посвященные вышеуказанной проблеме. Ключевые слова: фольклор, эмиграция, советская цензура, свобода THE PECULIARITIES OF THE GATHERING OF FOLKLORE MATERIALS IN THE EMIGRATION RESUME For the intellectual elite of Azerbaijan living in the emigration, the gathering of folklore materials had always important meaning. It is known that even though, people living and creating in the emigration were far away from Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1 65 their motherland, but they were working in liberal, pressure-free environment which had a deep impact on the gathering of folklore materials. These materials which were gathered without the interference of Soviet censorship were more objective and differed with their own peculiarities. The article tackles the analysis of the selected work of emigrant folklore scholars dedicated to the above-mentioned problem. Key words: folklore, emigration, Soviet censorship, freedom Məsələnin qoyuluşu: Məqalədə vətənin istilasına dözməyərək dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnən Azərbaycan ziyalılarının folklor materiallarının toplanması, tərcüməsi və nəşrilə bağlı fəaliyyətləri işıqlandırılmışdır. İşin məqsədi: Azərbaycanın mühacir ziyalılarının yazıya alaraq ayrı-ayrı ölkələrdə nəşr etdirdikləri folklor mateialları haqqında məlumat vermək və onla- rı təhlilə cəlb etməkdir. Məlumdur ki, sovet dönəmində xal qın azadlıq və hürriyyət arzularını alovlandıran, əsarət, köləlik buxovlarından qurtulmağa səsləyən ədəbi əsərlər ya senzura tərəfindən yasaq edilmiş, ya da məcburiyyət üzündən, bəzən hətta Azər- baycanın öz tədqiqatçıları tərəfindən sovet ideologiyasına uyğunlaşdırılaraq təh- rif edilmiş, yanlış təbliğ olunmuşdur. Mühacir tədqiqatçı Süleyman Abdülkadir “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisinin elə ilk sayında dərc olunmuş “Türk qövm- lərinin xalq ədəbiyyatında rus istilasının inikası” adlı məqaləsində müstəmləkə buxovları daşıyan bütün türkdilli xalqların folklorunu nəzərdən keçirərkən diq- qəti bu problemə yönəldərək qeyd etmişdir: “...türk xalq ədəbiyyatı və xalqiyyatı öz münəvvərlərimiz tərəfindən ihmal olunmuş, ancaq kölə millətə mənsub olan müstəmləkəçiyə qeyrətlə toplana bilmişdir. Bu ədəbiyyatı müstəmləkəçiyə nəql edənlər rus istilasına dair xalqın tərənnüm etdiyi dastan və türkülərin milli bir sirr sifətilə saxlamış, yaxud “rus məmuru” zənn etdikləri müstəmləkəçinin xətri- ni qırmayacaq bir surətdə təhrifə məcbur olmuşdurlar (1, 22). Qeyd etmək lazımdır ki, mühacirətdə folklor örnəklərinin toplanması və nəşri sahəsində Əhməd Cəfəroğlunun redaktorluğu ilə 1932-1934-cü illərdə 36, 1954-cü ildə isə bir sayı nəşr edilən “Azərbaycan yurd bilgisi” dərgisinin fəaliy- yəti təqdirəlayiqdir. Redaktor dərginin hansı zərurətdən doğduğunu şərh edər- kən, onun məhz Azərbaycanı bütün yönləri ilə tanıtmaq, xalqımızın elmi və mə- dəni irsinin təbliği məqsədindən yarandığını elə birinci sayında ciddi arqument- lərlə dilə gətirmişdir. Xalqı azadlığa, hürriyyətə səsləyən, rus müstəmləkəçiliyi- nə qarşı yönələn əsərlərin diqqətdən kənarda qalmasına, toplanıb nəşr edilmə- məsinə, tədqiqatına imkan verilməməsinə təəssüf edən Ə.Cəfəroğlu “Azəri ədə- biyyatında istiqlal mücadiləsi” adlı tədqiqatında yazmışdır: “Milli Azərbaycan ədəbiyyatında, adəta başlı-başına, müstəqil bir cərəyan təşkil edən istiqlal mü- cadiləsi ədəbiyyatı, təəssüf ki, uzun bir zaman qeyri-müntəşir qaldığından (çap Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1 66 olunmadığından), kiçik bir tədqiqə belə məzhər olmamışdır. Rus istilası ilə bə- rabər doğan bu ədəbiyyat rus məmurlarının hədsiz təzyiqedici davranışları üzün- dən əvvəlləri yalnız şifahi ədəbiyyat mahiyyətində özünü mühafizə edə bilmiş və dolayısı ilə bütün bəkarətini tutamamışdır” (7, 6). Göründüyü kimi, müəllif bütün cidd-cəhdlərə rəğmən, aparılan sovet təbliğatına, onun müxtəlif üsullarla insanları susmağa məcbur etdirməsinə bax- mayaraq, çar dönəmlərindəki kimi, yenə də xalqın azadlıq sevgisinin, istiqlal arzusunun əbədi yaşadığını, bunun sübutunun isə məhz yaratdığı əsərlər olduğu- nu və onların təzyiqlər ucbatından çox vaxt şifahi şəkildə yaşadığını diqqətə çat- dırmışdır. Müəllif, eyni zamanda məqaləsinin yazılma səbəblərindən danışarkən, rus müstəmləkəçiliyi əleyhinə çoxlu materiallar əldə etdiyini və əsas məqsədinin onları dəyərləndirmək olduğunu qeyd etmişdir. Sovet Azərbaycanında xalq yaradıcılığına olan qeyri-peşəkar münasibət mühacirətdə ciddi əks-səda doğurmaqda idi. Belə ki, az bir zaman içərisində dünya ədəbi fikrini məşğul etməyə müvəffəq olan, haqqında onlarla tədqiqat əsəri yazılan, bir çox dillərə tərcümə edilən “Kitabi-Dədə Qorqud”un Sovetlər Birliyində kəskin bir münasibətlə qarşılanması, hətta yasaqlanmağa məhkum edilməsi “sosialist bərabərliyinin çürüklüyünü” ortaya qoydu. M.Ə.Rəsulzadə “Dədə Qorqud dastanları” məqaləsində: “Türk xalq ədəbiyyatının şah əsəri bu dastanlar son illərin siyasi günlük mövzusunu təşkil etdilər. Azğınlaşmış bolşe- vik ruslaşdırma siyasəti gərəyincə bunlar azərbaycanlı aydınları yenidən ələyib qızıl qəlbirdən keçirməyə vəsilə oldular” (23, 2) – yazaraq, bu hakimiyyətin türkdilli xalqlar üçün necə fəlakətlər gətirdiyini göstərirdi. M.B.Məmmədzadə “Dədə Qorqud” və kommunizm” məqaləsində bu abidəyə qarşı hücumlardan bəhs edərkən bu münasibətin nəinki dastanın unutdu- rulmasına gətirib çıxardığını, əksinə, ona olan marağın daha da artmasına, insan- lara ruh yüksəkliyi verən eposun türkdilli xalqların bütünləşməsini saxladığına inamını bildirmişdir: “Dədə Qorqud” dastanı Azərbaycan türkünün qızıl kom- munizm dənizində boğulmasına mane olan bir canqurtaran olduğu üçün hər milli qəhrəman kimi QPU tərəfindən sürgünə məhkum edilmişdir” (11, 10). Həmin məqaləsində Mirzə Bala “Kalevala”nı yazıya alan Elias Lennor- tun (1802-1884) fin xalqı üçün bu əvəzsiz fəaliyyətindən sonra dünya alimləri tərəfindən Homer qədər bir yüksək mərtəbəyə ucaldığını qeyd etməklə folklorun toplanması və təbliğini millətin hər bir üzvünün ümdə vəzifəsi kimi dəyərlən- dirmişdir. M.B.Məmmədzadənin Almaniyanın Münhen şəhərində nəşr olunan “Qafqaziya” dərgisində 1952-ci ildə (sayı 8, 10-12) dərc etdirdiyi “Dədə Qor- qud” məqaləsində SSRİ adlanan ölkədə türkdilli xalqlara münasibətin digərləri- nə görə daha kəskin olması aydın görünməkdədir Bir cəhətə xüsusilə diqqət yetirmək vacibdir. Mühacirət folklorşünasları- nın araşdırmalara ümumtürk və dünya ədəbiyyatşünaslığı kontekstində yanaş- masının nəticəsidir ki, hələ 1940-cı ildə dinləyicilər qarşısında məruzə kimi ha- Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|