Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 4,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nübar Həkimova
- __________________________________ Nübar Həkimova
Nübar Həkimova ___________________________________ 196 meydana çıxmasına səbəb olur. Çuğundurun tərkibində çoxlu miqdarda manqan və yod elementlərinin olması nəticəsində damarların tonusu nizamlanır və qanda əmələ gələn trombunin qarşısı alınır. Çuğundurun tərkibindəki kobalt elementi B 12 vitaminin sintezində böyük rol oynayır ki, bu da öz növbəsində foli turşusunun B 9 vitamininin əmələ gəlməsinə şərait yaradır. B 9 vitaminin təsiri nəticəsində qanda erotrositlərin, qara ciyərdə isə metonin zülalının əmələ gəlməsi (sintezi) meydana çıxır. Sonra elmi əsaslarla isbat edilmişdir ki, başda tükün tökülməsi hormon pozuntularının baş verməsi ilə yanası, metanin amin turşusunun çatışmazlığı ilə də baş verir. Çuğundurun tərkibindəki dəmir elementinin çoxluğu nəticəsində qanda dəmir elementi nizamlanır, bunun nəticəsində hemoqlobinin tərkibində olan dəmir elementi özünə O2-i birləşdirib toxuma və hüceyrələri O2-lə təmin edir. Çuğundurun tərkibindəki kalsium elementinin natrium elementinə 10:1 nisbəti qanda kalsiumu həll edib orqa- nizmdən təmizlənməsinə şərait yaradır. Çuğundur orqanizmi kalium, kalsium, fosfor, natrium və xlor elementləri ilə təmin etdiyi üçün insanı gərgin əsəb sistemlərindən qoruyur. Həkimlər profilaktiki olaraq bir sıra xəstəliklərin qabaqcadan qarşısını almaqdan ötrü bir neçə ay müddətində hər gün 1-2 xörək qaşığı yeməkdən qabaq çuğundur şirəsi qəbul etməyi məsləhət görürlər. Çuğundurun tərkibindəki fenol xüsusiyyətli antosian maddələri əlavə yardımçı vasitə kimi xərçəngin orqanizmdə yaranmasının qarşısını alır. Çuğundurun tərkibində olan fe- nol və antosian birləşmələrinin xərçəng xəstəliklərinə olan təsir mexanizmi dazıotundan, qara qarağatdan, qaragilədən, PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com __________________________________ Nübar Həkimova 197 dəmirovotundan, fenol və antosian birləşmələrindən 8 dəfə güclüdür. Uzun sürən yuxusuzluğu aradan qaldırmaq üçün yatmağa bir saat qalmış çuğundur şirəsinə bal qatıb içməyi məsləhət bilirik. Kök şirəsi ilə çuğundur şirəsini qatıb, «sağ- lamıq eliksiri» hazırlayırlar. Bu şirənin tərkibinə əlavə ola- raq, kərəviz, alma və xiyar şirəsi əlavə edib daxilə qəbul edə- rək orqanizmin sağlamlıq durumunu artırırlar. Xalq təba- bətində çuğundur şirəsini balla qatışdırıb vərəm və qan- azlığında istifadə edirlər. Siz çox dəhşətli səslənən iki kəlmədən ibarət «döşdə xərçəng» sözünü eşitməmək üçün, bunun qarşısını almaq üçün, çuğundurdan alınmış şirədən istifadə etməyi məsləhət görürlər. Xalq təbabəti ilə məşğul olan bir qoca qadın nəvə- sinə məsləhət görmüşdür ki, əgər istəyirsənsə döş vəzilərində «xərçəng» əmələ gəlməsin onda həmişə döş nahiyəsinə çu- ğundur şirəsi sürt. Çuğundur bitkisi qadınların əsl tərə- vəzidir. Yarpağını bişirib, qatıq-sarımsaqla yemək mədə-bağır- saq xəstəliklərinə, dalaq şişməsinə, ağrıların tənzimlən- məsinə, böyrək xəstəliyinə yaxşı təsir göstərir. Çuğundurun özünün və yarpağının həlimi bəlğəm, göyöskürək xəstəlik- lərinə, soyuqdəyməyə, sətəlcəmin müalicəsinə yaxşı kömək edir. Çuğundur yarpağının təpitməsi çiban, sızanaq, yanıq, oynaq ağırlarına, yel xəstəliyinə müalicəvi təsir göstərir, bu saçtökmənin də qarşısını alır. Çuğundur həlimi bağırsaqları yumşaldır. Kökəlməyə müsbət təsir göstərir. Çuğundur qiymətli tərəvəz bitkisi olduğundan ondan müxtəlif xörək növləri: borş, vineqret, şoraba və istənilən PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Nübar Həkimova ___________________________________ 198 iştahaçıcı salat növləri hazırlanır. Çuğundur tez emal olunan tərəvəz növüdür. Çuğundurdan hazırlanan xörəklər nəinki faydalı, həm isə dadlıdır. Turp Bu cinsin dünya florasının tərkibində 9 növünə rast gəl- mək olar. Qafqazda 4, o cümlədən Azərbaycanda 3 növünə təsadüf olunur. Ağ turp ikiillik, qırmızı turp birillik olub, tezyetişən tə- rəvəz və müalicəvi xassəyə malikdirlər. Dadına, iyinə, kim- yəvi tərkibinə görə onlar bir-birinə çox yaxındır. Bitkilər latınca «iri turp», «xırda turp» adlanır. Azərbaycanda yayılmış sort və formaların rənginə görə onlar «ağ turp», «qırmızı turp» kimi tanınır. Bunların qara, qırmızı, bənövşəyi, ağ, yaşımtıl, narıncı, sarı və s. rəngli sortları da vardır. Bunlardan ağ turp öz məhsuldarlığı, qırmızı turp isə tezyetişkənliyi ilə seçilir. Ağ turp sortu torpaq-iqlim şəraitindən, becərilmə aqrotexnikasından asılı olaraq hər hektardan 300 sentnerdən 1200 sentnerədək kökmeyvə verir. Qırmızı turp səpindən 20-25 gün sonra yeyilən kökmeyvə əmələ gətirir ki, bunun da hesabına il ərzində 3-4 dəfə məhsul götürmək mümkündür. Ağ turpda sulu karbonlar 7-8, şəkərlər 2-6%, zülallar 1,5-2,5%, yağlar 0,2%, sellüloza 1,5%, kül elementləri 1%, qırmızı turpda uyğun olaraq 4-5% sulu karbonlar, şəkər 1- 4%, yağ 1-1,3%, sellüloza 0,8% və s. aşkar edilmişdir. Bundan başqa ağ turpun tərkibində 65 mq%-ə qədər C vitamini, 0,03% A (provitamini), 0,03%- B„ 0,02 %- B 2 , PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 4,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|