Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 109 olur ki, devalvasiya milli gəliri tədiyyə balansının kəsirinin ödə- nilməsinə qədər yaxşılaşdırır. Yuxarıdakı şərhləri ümumiləşdirərək, nəticə çıxarmaq olar ki, devalvasiya və ya milli valyutanın ucuzlaşması ölkənin iqtisadi qüdrətini o halda artırır ki, bu 1. Ticarət balansını pisləşdirmir; 2. Ticarət şəraitini pisləşdirmir; 3. Rəsmi ehtiyatların təmiz artı- mını və ya itkisini azaldır. Devalvasiyanın iqtisadiyyata təsirini tam aydınlaşdırmaq üçün onun ayrı-ayrı əhali qruplarının gəlirlərinə təsirini də öyrənmək vacibdir. Devalvasiya ilk növbədə elə sosial qruplara sərfəlidir ki, onlar xarici ticarət dövriyyəsi üçün istehsal edir və ticarət aparırlar. xracedicilər və idxalla rəqabət aparan istehsal- çılar üçün, xarici istehsalçılara nisbətən daha əlverişli şərait yaranır. Xarici ticarət dövriyyəsində iştirak etməyən qruplar isə devalvasiyadan uduzurlar. Devalvasiya əhalinin bəzi qruplarının (müəllimlər, həkimlər və s.) həyat dəyərini artırır. Beləliklə, gə- lirin paylaşmasında dəyişiklik baş verir. Doğrudur, uzunmüddətli planda devalvasiya gəlirin paylanması strukturunda dəyişiklik yarada bilməz. Qısamüddətli dövrdə isə devalvasiya qiymət və gəlirləri dəyişməyə bilər. Deflyasiya isı, mahiyyıtcı pulun alıcılıq qabiliyyıtinin artmasına sıbıb olan qiymıt enmısidir. Bir çox sıbıblırdın (dövriyyıdıki pulların azaldılması, deflyasiya gözlıntilıri, mal vı xidmıtlır tıklifinin tılıbdın artıq olması, qiymıt enmılırinin inzibati tıdbirlıri, daxili qiymıtlırdın daha ucuz qiymıtı malların kütlıvi surıtdı idxalı vı s.) baı vermısi vı nıticılırinin geniı spektri baxımından (mısılın, pulun qıtlııı, yüksık faiz, büdcınin deflyasiya baxımından itkilıri tısırrüfat fıaliyyıtinin mıhdudlaıdırılması vı s.) deflyasiya çoxplanlı bir prosesdir. Deflyasiya, hımçinin, qiymıt artımını yavaııtmaq vı ya qiymıtlıri aıaıı salmaq mıqsıdi güdın, tılıbatın mıhdudlaıdırılması siyasıtinin nıticısi dı ola bilır. ınflyasiya vı onun nıticılıri ilı mübarizınin ın tısirli vasitısi olaraq, iqtisadi mahiyyıt baxımından, iqtisadi siyasıt alıti Расим Щясянов 110 kimi, deflyasiya pulun kımiyyıt konsepsiyasına söykınir. Sosial mahiyyıt baxımından isı burada, bızi sosial-iqtisadi qrupların maraqlarının müdafiısi tılıblırinı nisbıtın bazar iqtisadiyyatı qanunauyıunluqlarına xüsusi üstünlük verilir. Texniki planda isı, nızırdı tutur ki, insanların inflyasiyanı törıdın vı dıstıklıyın fıaliyyıti vı davranııına tısir göstır- mı mexanizmlırinin hamısı, geri dönmı xüsusiyyıtinı malik- dir. Deflyasiya tıdbirlıri müıyyın mınada, kımiyyıt nızıriy- yısinin qıbul etdiyi inflyasiyaya zidd olan vıziyyıtin yaradıl- masını nızırdı tutur. Deflyasiya siyasıtinin bütün növlıri iqtisadiyyatda pul axınlarının müxtılif üsullarla mıcburi azalmasına gıtirib çıxarır: Pulun dövriyyıdın çıxarılması: dövriyyıdın çıxarılmıı vı az sayda yeni ıskinaslara dıyiıdirilmiı ıskinasların faktiki mıhv edilmısi; bank depozitlırindın istifadınin mıhdudlaıdırılması. ıqtisadiyyatın sırıncamında olan maliyyı vısaitlırinin azaldılması (maliyyı deflyasiyası); dövlıt xızinısinin bank sisteminı olan borcunun ödınilmısi, xüsusi tıdbirlır vasitısilı kredit verilmısi imkanlarının mıhdudlaıdırılması, uçot mızınnısinin artırılması iqtisadiyyatdakı sırbıst ödıniı vısaitlırinin “çıxarılması” mıqsıdilı dövlıt borc istiqrazlarının buraxılııının artırılması. Dövlıt xırclırinin artırılmasından ıvvıl pulların yı- ıılmasına üstünlük verın büdcı vı vergi siyasıtinin aparılması: xüsusilı, gılir vergisinin kömıyi ilı istehlak vı investisiyalara yönıldilın vısaitlırin azaldılması. Büdcınin tarazlaıdırılması vı gılirlırin xırclıri üstılımısi (investisiyalar vı aparatın fıaliyyıtinı çıkilın dövlıt xırclırinin mıhdudlaıdırılması, vergi daxilolmalarının nisbıtın yüksık hıddinin saxlanılması) siyasıti. Dövlıt iqtisadi idarıetmısinin (Dirijizm) müxtılif tıd- birlırinin tıtbiq edilmısi: qiymıtlırin vı hıtta ımık- Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 111 haqlarının mıhdudlaıdırılması vı icbari aıaıı salınması, bızi sosial güzııtlırin (sosial müavinıtlırin) mıhdudlaıdırılması, istehsalın tııkili vı müıssisı siyasıtinin ılaqılındirilmısi (müqavilılır). Dünya tıcrübısindı, deflyasiya siyasıtini ıks etdirın ın sıciyyıvi tıdbirlır, bilavasitı ıkinci Dünya müharibısindın sonra iqtisadi cıhıtdın inkiıaf etmiı ölkılırdı yayılmııdır. Dövl t x rcl rinin m hdudla d r lmas . 1920-ci ildı Böyük Britaniya dövlıt xırclırini kıskin surıtdı azaltmaıa baıladı vı nıticıdı ümumi fıallıq xeyli azaldı vı vergi daxilolmaları aıaıı düıdü. Bu cür siyasıti Almaniya 1931-ci ildı, Fransa isı 1935-ci ildı tıtbiq etmiıdi vı bu, mımurların mıvaciblırinin aıaıı salınması ilı (Almaniyada 20%, Fransada isı 10%) hımçinin, ictimai iılırin azalması ilı nıticılınmiıdi. qtisadiyyatda m sr fl rin azald lmas . 1920-1930 - cu illırdı deflyasiya siyasıtinin tııkilatçıları cıhd göstırirdilır ki, ımıkhaqqına, hımçinin, onların fikrincı, qiymıtlırı dı tızyiq göstırmıklı mısrıflıri aıaıı salsınlar: Britaniya vı alman hökumıtlıri ımıkhaqqının 20%, fransız hökumıti isı 10% azaldılmasını tövsiyı edirdi. Almaniyada iısizlik müavinıtlıri alanların sayını azaltmııdı; hır üç ölkıdı 1935-1936 -cı illırdıki qiymıtlırin dondurulması vı ya mıhdudlaıdırılması aparılmııdı. Bütün bu tıdbirlır hıqiqıtın dı ımıkhaqqının azalmasına, iısizliyin artmasına, iqtisadi durıunluıa gıtirib çıxarsa da, qarııya qoyulan mıqsıdı nail olunmuıdu; qiymıtlır ımıkhaqqı ilı müqayisıdı daha az enmiıdi, mınfııtlır isı, ıksıriyyıt baxımından elan edilmiı, ümumi ixtisara salmadan, uzaqlaıa bilmiıdi. Pulun qiym tinin art r lmas . Belı tıdbirlır möhtıkirliyin azaldılması (ehtiyatların yaradılması, kapitalların ixracı) vı investisiyaların mıhdudlaıdırılmasına gıtirir. Böyük Britaniyada 1923-1926-cı illırdı uçot mızınnısi 3,5-dın 5%- dık qalxmııdı. Almaniyada, sadıcı, 1931-ci ilin yayı Расим Щясянов 112 ırzindı 7-dın 15%-dık, ABı-da 1928-1929-cu illırdı 3-dın 5%-dık artmııdı. Pul v maliyy funksiyalar . Böyük tınızzül dövründı defl- yasiya ilı mübarizı tıdbirlıri kimi (Almaniya 1926-1948-ci illırdı, Fransa isı 1945-ci ildı) pul niıanlarının dıyiıilmısindın baıqa, digır tıdbirlıri dı misal göstırmık olar: - gılirlırin yarandııı mınbıdı vısaitlırin azaldılması formasında icbari borcların yaradılması vı onların istifadısi mıhdudlaıdırılmıı ımanıtlırı ılavı olunması vı ya dövlıt istiqrazlarına çevrilmısi (Böyük Britaniya, ıtaliya, Almaniya); borclar-kapitaldan vı ya ıldı olunmuı sırvıtlırdın götürülmı; fövqıladı vergilır (“hımrıylik” vergisi, Fransa, 1946, yüksık gılir üzrı vergi, Böyük Britaniya, 1945-1952-ci illır); ıirkıtlırı ödınilın dividentlırin mıhdud- laıdırılması (Almaniya, 1934, 1937, 1941; ıtaliya, 1935-1936, 1940; Fransa, 1941). Vıziyyıtdın asılı olaraq, fiskal vı ya yarımfiskal götürmılır özlırindı sırf maliyyı vı sosial mıqsıdlıri (ın yüksık, vı ya ın spekulyativ gılirlırı toxunulur) ehtiva edir vı ya ıksinı, ımanıtlırlı baılı motivlırı görı yüksık gılirlıri qorumaıa xidmıt edir . (ABı, 1953, Almaniya, 1954). Deflyasiya siyasıti, iqtisadiyyatın idarı olunması vı inflyasiya ilı mübarizıyı dair klassik iqtisadi nızıriyyılırin ın sadı vı aıkar tıtbiqidir. Hidravlikanın qanunları az vı ya çox açıq tırzdı tıtbiq edırık, sanki bu nızıriyyı, mal vı pullara olan tıklif vı tılıb dövriyyısini tınzimlımık üsulunu tıqdim edir. Lakin bu cür “su borusu kranı” texnikası sıthidir, bızın dı çox sırt vı sımırısizdir. Belı ki deflyasiya: hır hansı proqnozlaıdırma, qıbul olunmuı tıdbirlırin mümkün müıayiıtedici nıticılıri vı tısırrüfat obyektlırinin reaksiyasını nızırı almır ; cımiyyıti ııyalar dünyası kimi qıbul edırık, o, fırdi faciılır doıura bilır ki, onlar heç bir iqtisadi artım ideyaları ilı ısaslandırıla bilmız. ımıkhaqqının azaldılması vı ona tızyiq edilmısi (iısizlikdın faktiki Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|