Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 113 olaraq bu gözlınilir) ın mübahisıli vı ın tıhlükıli konservatizmlı baılıdır. Ümumi anlamda, deflyasiya siyasıtinin tırıfdarları hımiıı ümid edirlır ki, belı siyasıt, ilk növbıdı, ımıkhaqqının azaldılması hesabına qiymıt artımının dayandırılmasına nail olacaqdır. Lakin onlar itkinin ıvızi üçün mınfııt sahiblırinin sırıncamında olan imkanları nızırı almırlar. Deflyasiyanın nıticılıri hımiıı mıyusedici olur, onun yeganı ıübhısiz nıticısi isı sosial gerilımınin yaranmasıdır . Minimum sıviyyıdı tarazlııa nail olmaıa yö- nılmiı hır hansı deflyasiya ilı baılı olan addım qaçılmaz durıunluıa vı tınızzülı aparır. Mıhz bu sıbıbdın, cımiyyıt hımin “metodlara” ısaslanan, lakin daha yüngül dozalarla verilın vı inkiıafı dayandırmadan iqtisadiyyatın hıddın artıq “qızmasını” aradan qaldırmaıa yönılmiı sabitlııdirmı siyasıtinı üstünlük verir. 3.2. Makroiqtisadi tarazlığın təmin olunmasında valyuta siyasətinin rolu Açıq iqtisadiyyat şəraitində, makroiqtisadi siyasətin mühüm vəzifələrindən biri, valyuta siyasətinin seçilməsidir. Hər bir ölkə, beynəlxalq aləmdə baş verən dəyişiklərə reaksiya verərkən, ilk növbədə, iki yoldan birini seçir: şəraitin aydınlaşması məqsədi ilə passiv gözləmə yolu və ya ölkənin bütün əlaqələri üzərində, ciddi nəzarət yaratmaqla, aktiv fəaliyyət yolu. Makroiqtisadi stabilliyə çalışan ölkə, valyuta siyasətində problemlərin (bu problemlər ə sasən tədiyyə balansında və valyuta bazarında baş verir) həllinə beş formada yaxınlaşa bilir. Şərhlərimizin sadəliyi və qiymətlən- dirmələrimizin aydınlığı üçün, fərz edək ki, hər bir həll üsulu tə- diyyə balansının kəsirinə və valyuta kursunun düşməsinə, reak- siya formasında təzahür edir. 1. Milli iqtisadiyyatın “status – kvo” şəraitini və ya valyuta kursunu dəyişmədən ümumi tədiyyə balansı kəsirinin maliyyələş- dirilməsi. Расим Щясянов 114 a) Müvəqqəti maliyyələşdirmə: kəsirin yaranmasının mü- vəqqəti olması məlumdursa, ölkə öz ehtiyatlarına müraciət edir və elə tədbirlər həyata keçirir ki, ehtiyatların azaldılması daxili ba- zarda pul təklifinə təsir etməsin. Eyni zamanda, ehtiyatların bərpa olunmasını gözləyir ki, ümumi balans təmin olunsun və müsbət saldo yaransın. b) “Açar valyuta” ölkəsində kəsir və ya “göz yaşları yarat- mayan kəsir”, halında valyuta siyasəti. Əgər ölkənin milli valyu- tası beynəlxalq hesablaşmalar alətidirsə, kəsirin müəyyən həcmə qədər artması təhlükəli hesab olunmur və valyuta siyasətində heç bir korreksiya aparılmır . 2. Valyuta nəzarətinin gücləndirilməsi. Bu halda hökumət ölkə ilə qalan dünya arasında əlaqələri çox dəqiq tənzimləyir. Məsələn, valyuta kursunu dəyişdirmədən, xaricə aparılmaq üçün rezidentlərin pul dəyişməsi kəskin məhdudlaşdıra bilər. 3. Üzən valyuta kurslarının tətbiqi. Bu halda valyuta kursu- nun tənzimlənməsi, tamamilə, valyuta bazarının öhdəsinə buraxı- lır, yəni onun tarazlıq halına qədər aşağı düşməsinə, təbii “şərait yaradılır”. 4. Daimi - qeyd olunmuş kursların tətbiqi. Bu variantda hö- kumət iqtisadiyyatda dəyişiklər etməklə onu formalaşmış valyuta kurslarına uyğunlaşdırır. Əgər xarici ödəmələrdə kəsir varsa və xaricilər ölkənin valyutasını daha saxlamaq istəmirlərsə, hökumət valyuta ehtiyatlarını xərcləməklə, yaratdığı pul təklifini azaldaraq deflyasiya siyasəti aparır, qiymət və gəlirləri azaldır. Bu siyasət o vaxtadək aparılır ki, xarici valyutaya tələb və təklif qeyd olunmuş valyuta kursu səviyyəsində tarazlaşır.(Belə siyasət tədiyyə balansının tənzimlənməsinin “klassik üsulu” hesab olunur). 5. Valyuta kurslarında kompromis siyasət. Bu halda ölkədə 3-cü və 4-cü variantlarda şərh olunan siyasət modellərinin kombinasiyasını həyata keçirir. Tənzimləmə, valyuta kurslarının özünün hərəkəti ilə qismən baş verir. a) Dəyişən valyuta paritetləri və ya Bretton-Vuds valyuta sistemi üzrə siyasət. Burada ölkə, 4-cü variant üzrə qeyd olunmuş kursu saxlamaq üçün iqtisadiyyatda dəyişikliklər aparır. Bu o Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 115 vaxtadək davam edir ki, dəyişiklər mümkündür. Əks halda, valyutanın deflyasiyası baş verir və yeni valyuta kursu qeyd olunur. b) Valyutanın tənzimlənən “üzməsi” siyasəti. Rəsmi or- qanlar valyutanı tədricən yeni paritet yaranana qədər dəyişirlər. Yeni paritetə doğru hərəkətdə milli valyuta hər gün, əvvəldən nəzərdə tutulmuş və elan olunmuş ölçüdə devalvasiya oluna, yəni ucuzlaşa bilir (sürüşkən bağlılıq). Bundan əlavə, kurs əvvəlcədən elan olunmuş dövrlüklə, böyük ölçüdə azala bilər (sürünən bağ- lılıq) və ya hər gün, əvvəlcədən elan olunmayan həcmdə (çirkli üzmə) azala bilər. Bütün belə hallarda hökumət, iqtisadiyyatın yeni şəraitə uyğunlaşması və valyuta bazarında zəruri əməliy- yatların aparılmasının, maliyyə mənbələrinin axtarılması tədbir- lərini görür. Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu strategiya variantlarının kon- kret tətbiqi, heç də asan deyildir. Məsələn 1-ci strategiya, əlverişli və tətbiqi nisbətən asandır. Lakin, tədiyyə balansında müsbət saldoya malik ölkələrdə rezidentlər borclu ölkədəki qazandıqlarını, Mərkəzi Banka təqdim edərək, onu konvertasiya etmək istəyəndə, ehtiyatlar kəskin azalır və ölkə beynəlxalq aləmdə “defolt” vəziyyətinə gəlir. Hətta bəzən belə hallarda, BVF-da borclu ölkəyə kömək edə bilmir, çünki onun vəsaitləri, donor ölkələrin paylarından ibarətdir. 2-ci variantda strategiya isə, 1-ciyə nisbətən, daha ciddi tədbirlər aparılmasını tələb edir. Lakin bu, sosial baxımından ən pis variant hesab olunur (təcrübədə bu variant ən çox istifadə olunur). Bu variant idxalın kvotalaşdırılması ilə eyni tipli hesab olunur. Yuxarıda qeyd etdiklərimiz göstərir ki, praktikada açıq iqtisadiyyat şəraitində valyuta siyasəti faktiki olaraq aşağıdakılar arasında seçimlə şərtlənir: - valyuta kurslarının təmiz üzməsi strategiyası (3-cü variant); - valyutanın tənzimlənən üzməsi strategiyası (5b variantı); - qeyd olunmuş kurs (bütün iqtisadiyyat onun qorunmasına istiqamətlənirsə) (4- cü variant). Расим Щясянов 116 Açıq iqtisadiyyatda valyuta siyasəti tipinin düzgün müəy- yənləşdirilməsi üçün təklif olunan variantların müqayisəli təhli- lini aparmaq məqsədəuyğun hesab edilir. lk növbədə qeyd olun- muş kursların üstün cəhətləri hesab edilən arqumentləri araşdı- raq: hesab edilir ki, qeyd olunmuş kurslar üzən kursların yaratdığı - destabilləşdirici möhtəkirliyin və qiymət intizamının pozulma- sının qarşısını almağa qadirdir. Aydındır ki, istənilən valyuta re- jimi, əgər bu rejim möhtəkirlərin gələcəklə bağlı gözləmələrinin qeyri-stabilliyini yaradırsa təhlükəlidir. Lakin, M. Fridmanın təs- diq etdiyi kimi, destabilləşdirici siyasət, bir tərəfdən, bütövlükdə cəmiyyətə zərər vurur; maliyyə panikası və iqtisadi böhran yarada bildiyi üçün, həm də onu yaradanlar və həyata keçirənlərə zərər vurur. Digər tərəfdən isə, destabilləşdirici siyasət, qeyd olunmuş sistemə nisbətən, üzən sistemdə daha böyük ehtimala malikdir. Belə ki, qeyd olunmuş sistemdə, adətən, möhtəkirlər dövlətin kur- su saxlamaq niyyətinin möhkəm olduğuna əmin olduqları üçün, dağıdıcı addımlara meyillənmirlər. Valyuta rejiminin, qiymət intizamının pozulması və onun vasitəsilə, inflyasiyanı gücləndirməsinə gəlincə, demək lazımdır ki, ə lbəttə, valyuta kurslarının ciddi bağlılığı, mənfi saldoya malik ölkələrin hökumətləri beynəlxalq hesablaşmalarda müsbət sal- dolu ölkələrdəkinə nisbətən daha ehtiyatlı hərəkətə sövq edir. Ona görə də hesab olunur ki, üzən kurslara keçməklə, kəsirli ölkələr sərbəstliklərini artırırlar. Digər tərəfdən ənənəvi olaraq, kəsirli ölkələrdə əsas tənzimləmə vasitəsi kimi - deflyasiya tədbirləri müsbət saldolu ölkələrdə isə, inflyasiya tədbirləri istifadə edilir. Ona görə də, üzən rejimə keçid vasitəsilə, daha dəqiq və düşünül- müş qaydada formalaşdırılmış inflyasiya siyasətini formalaş- dırmaq mümkündür. Bunlarla bərabər qeyd etmək vacibdir ki, üzən kurslar şəraitində yüksək inflyasiya təhlükəli vəziyyətdir. Çünki, bəzi hökumətlər qeyd olunmuş valyuta rejimini, saxlama- ğ a məcbur olmadıqda, idarə olunmayan inflyasiyada maraqlı olurlar. Həqiqətən, qeyd olunmuş valyuta rejimləri tədiyyə balansı kəsirli olan ölkələr üçün daha çox məhdudiyyətlər yaradır. Belə Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|