Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 3,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
73 və digər bu kimi elm sahələri təşəkkül tapdı. Bu tərəqqi, əlbəttə, mədəni qarşılıqlı əlaqə faktoru olmadan mümkün deyildi. Alimlərin rəyinə görə, Azərbaycanın Orta əsrlər dövrü qarşılıqlı mədəni əlaqələrin xüsusi fəallığı ilə seçilirdi. Fars, ərəb, türk sivilizasiyasının ümummədəni dəyərlərindən təsirlənmə yerli ənənələri zənginləşdirdi, Azərbaycan mədəniyyətinə təkrarolunmaz görkəm verdi. Azərbaycanda qədim, islamaqədərki ənənənin islam mədəniyyətinə uyğunlaşması yeni tarixi şəraitdə mədəni inkişaf yolu ilə getmişdir. Daha sonra isə Azərbaycanın tarixi mədəniyyətində oturaq etnosun yeni köçəri türk etnosları ilə daha artıq əsaslı qarşılaşması nəzərə çarpır. Bütün bunların sayəsində genişlənən incəsənətin qarşılıqlı əlaqələri yeni əsərlərin, yeni üslubların, cərəyanların təşəkkülünə imkan yaradırdı. Bu dövrdə Qafqaz, Mərkəzi Asiya, Avropa, İraq, Hindistan, Rusiya, Şərqi Ərəbistan və Bizans dövləti ilə qarşılıqlı mədəni tranzit əlaqələri vacib faktor kimi qeyd edilməlidir. Qətran Təbrizi,Xaqani Şirvani,Nizami Gəncəvi, Bəhmənyar, Əbülhə- sən Şirvani, Səfiəddin Urməvi, Əcəmi Naxçıvani, Mahmud Şəbüstəri, Nəsirəddin Tusi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzulinin əsərləri qarşılıqlı əlaqələr və mədəni təmaslar barədə informasiyanı zənginləş- dirir. Söhbət əsasən antik ərəb, fars, türk mədəniyyətinin nailiyyətlə- rindən yaradıcı tərzdə istifadədən gedir. Musiqi sənətinin inkişafı, musiqi janrlarının, onların bədii sistemlərinin Orta əsr dövründə formalaşması poeziya ilə sıx əlaqədə olması ilə şərtlənir. Obyektiv faktorlar əsasında ərəb-müsəlman mədəniyyətində müəyyən poetika, ədəbi ənənə formalaşmışdır. Bu ənənəyə sadiqlik Azərbaycan şairlərinin simasında (Nizami Gəncəvi, Xaqani Şirvani və b.) yüksək ideya-bədii səviyyəli əsərlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Şeir yaradıcılığında əruz forması – qəzəl, rübai, qəsidə, müxəmməs – Azərbaycan şairləri tərəfindən geniş istifadə edilmişdir və öz növbəsində muğam sənətinin üslub, ifadə və forma yaratma prinsiplərinə bilavasitə təsir göstərmişdir. Muğam sənətinin yüksəlməsi də XII əsrə təsadüf edir. Qeyd edək ki, ərəb mühitində professional musiqi ənənəsi yerli milli ənənələrlə sıx əlaqə sayəsində daim zənginləşmişdir. Bu mədəniyyətlərin qarşılıqlı mübadiləsində Şərq musiqi xəzinəsinə öz xidmətini göstərmiş ərəblərin və azərbaycanlıların qarşılıqlı əlaqələri az rol oynamamışdır. Musiqi elmini Orta əsr dövründə on iki makam haqqında təlim formalaşdırır, onda bir çox Yaxın və Orta Şərq xalqlarının və ilk növbədə ərəb və Azərbaycan musiqi nəzəriyyəsinin nailiyyətləri sintezləşdirilmişdir. Məlumdur ki, Orta əsrlərdə Azərbaycan Dərbənddən Xəzər dənizinin cənubuna kimi geniş bir ərazini əhatə etmişdir. Bu ərazi Elxanilər dövlətinin mərkəzi vilayəti idi, Marağa və Təbriz şəhərləri isə müxtəlif 74 illərdə bu dövlətin paytaxtı olub. Beləliklə, Elxanilər dövlətinin informasiya axını məhz Azərbaycandan keçirdi, burada mədəniyyət və incəsənətin ən yaxşı nümayəndələri toplanmışdır. Qeyd edək ki, Azərbaycanın ən vacib qarşılıqlı mədəni əlaqələrini və həmçinin musiqi sənətinin qarşılıqlı əlaqəsini səyahətçilər də təsdiqləyirlər. Azərbaycan şəhərlərinin çiçəklənməsi, onun iri karvan yolları barədə İbn Battuta, Babban Sauma, Övliya Çələbi, Marko Polo, Barbaro Kantarini, Adam Oleari, Klavixo, Antoniy Çelkinson, Kotov, Afanasiy Nikitin kimi məşhur səyahətçilər yazırdılar. Bunlar Azərbaycanla digər ölkələrlə əlaqəsini sübuta yetirir. Burada Azərbaycanın Səfəvi dövrü tarixçilərindən – “Ahsatan-ət-təvarix” (“Tarixlərin ən yaxşısı”) çoxcildlik əsərinin müəllifi Həsən bəy Rumlunu, məşhur “Tarix-i-alan aray-i Abbasi” (“Dünyanın bəzəyi Abbas tarixi”) və “Zeyl-i-tarixi-i alan aray-i Abbasi” (“Dünyanın bəzəyi Abbas tarixinin davamı”) əsərinin müəllifi İsgəndər Münşünü qeyd edə bilərik. Elmi tədqiqatlarda Azərbaycanın Qədim və Orta əsr qarşılıqlı mədəni əlaqələri haqqında kifayət qədər tarixi faktlar təqdim edilmişdir. Azərbaycan tarixçiləri, etnoqrafları, arxeoloqlarının tədqiqatlarında qarşılıqlı mədəni mübadilə, qarşılıqlı incəsənət əlaqələri prosesini lazımi səviyyədə bərpa etmək üçün kifayət qədər dəyərli məlumatlar mövcuddur. Bunlar Azərbaycanın mədəni inkişafında tarixi qarşılıqlı əlaqələrin necə böyük rol oynadığını əsaslı şəkildə sübuta yetirir. İncəsənətlərin qarşılıqlı əlaqələrinin öyrənilməsi bizə Azərbaycan incəsənətinin, mədəniyyətin ayrı-ayrı təbəqələrini öyrənməyə imkan verir, Azərbaycan xalqının inkişaf tarixində ayrı-ayrı dövrlərin mədəniyyətinin yekununu dərk etməyə köməklik göstərir, ən əsası isə Azərbaycan xalqının şərq mədəniyyətinə verdiyi töhfəni dəyərləndirməyə imkan yaradır. Öz növbəsində, Şərq incəsənətinin özünə xas cəhətləri haqqında da mühakimə yürüdə bilirik. Əgər memarlıqda, ədəbiyyatda əsaslı qarşılıqlı əlaqələri müşahidə ediriksə, musiqidə isə yaradıcılıqla bağlı sənət növü kimi biz region- lararası əlaqələrin analogiyasını əsaslandıra bilərik. Aparılan tədqiqatlar sübuta yetirir ki, ərəb xilafəti və türk etnomodelinin musiqi mədəniyyə- tinin inkişafında qarşılıqlı təsir prosesi vacib rol oynamışdır. Azərbaycan musiqi mədəniyyətində xilafət və türk region ölkələri üçün bir sıra ümumi xüsusiyyətlər yaranmışdır, onların da əsasında yerli şəraitdə konkret spesifik cəhətlər öz əksini tapmışdır. Bunlar aşıq yaradıcılığı və muğam sənəti timsalında olduqca bariz şəkildə təzahür edir. Azərbaycan aşıqlarının yaradıcılığı bir çox Şərq xalqlarının, həmçinin türk xalqının musiqi mədəniyyətinin qarşılıqlı əlaqələrində inkişaf edib. Azərbaycan və türk aşıq ənənələri onların etnomədəni yaxınlığı, ifadə formalarının oxşarlığı, inkişaf mərhələlərinin paralelliyi ilə səciyyələnir. Yüklə 3,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|