Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 3,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ Эльхан Мансуров
- Kлючевые слова
- Key words
- Muğamşünaslıq
93 edirdi ki, axırıncı dəfə 1929-cu ildə Keçəçi oğlu Məmmədin “Qarabağ şikəstəsi”nin ilkin variantda oxuduğunun şahidi olub. Qeyd etdiyim kimi Üzeyir Hacıbəyli “Əsli və Kərəm” operasında, Zülfüqar Hacıbəyov “Aşıq Qərib” operasında, Müslüm Maqomayev “Şah İsmayıl” operasında “Qarabağ şikəstəsi ”nə müraciət edib, klassik formada olan ana xəttinin çalmasını və oxunmasını olduğu kimi saxlayaraq öz operalarında istifadə etmişlər. Bu tamaşalarda Hüseynqulu Sarablı, Hüseynağa Hacıbababəyov, Əlövsət Sadıqov, Xanlar Haqver- diyev, Həqiqət Rzayeva, Gülxar Həsənova, Rubaba Muradova, Arif Babayev kimi ustadlar da “Qarabağ şikəstəsi ”ni zil pərdələrdə məlahətli səsləri ilə çox yüksək səviyyədə oxumuşlar. 1930-cu illərdən sonra “Qarabağ şikəstəsi” o dövrdə olan orkestrın repertuarına salınandan sonra çalğısı dəyişdirilib, zərbi muğamına yaxın olub. “Qarabağ şikəstəsi”nin ölçüsü də tezləşib. Bundan da əlavə, yuxarıda qeyd etdiyim kimi “Əraq” pərdələrində həzin, lirik səslə oxunan hissələr də yaddaşlardan silinib gedib. . “Zərbi muğamlar və şikəstələr” mövzusuna toxunmağımızın əsas məqsədi oxucuları keçmiş dövrdə olan klassik zərbi muğamlarımızla və şikəstələrimizlə yaxından tanış etməkdir. Uzun müddət eyniləşdirilən, bəzən mübahisəli fikir ayrılığına səbə olan zərbi muğam və şikəstələrin fərqli, eləcədə bənzər cəhətlərini aydınlaşdırmağa çalışdıq. Bu məqalədə Məşədi Süleyman Mansurovun əlyazmalarından və Bəhram Mansurovun ev arxivindən və xatirələrindən istifadə etmişik. РЕЗЮМЕ Эльхан Мансуров Задача статьи «Зарби-мугамы» и «Шикести» выяснить спорный вопрос раз- личий этих жанров. Автор ссылается на мнение отца и его гостей, особенно на рукописи его деда Машади Сулеймана. Kлючевые слова Зарби мугамы, шикести, мугам, исполнительское искусст- во. SUMMARY Elkhan Mansurov This article is devoted to differencies “zarb-mugam” and “Shikeste”. The author is noticed opinion of father and his guests and manuscripts of his grand father Mashadi Suleyman. Key words: Zerbi mugams, shikesti, mugam, performing art. Rəyçilər: АMK-nın professoru Malik Quliyev; AMK-nın professoru Möhlət Müslümov. 94 AZƏRBAYCAN MİLLİ KONSERVATORİYASI «KONSERVATORİYA» № 2, 2011 ___________________ Muğamşünaslıq Мугамоведение Mənsum İBRAHİMOV Azərbaycan Milli Konservatoriyasının dosenti MUĞAM SƏNƏTİ XX ƏSR AZƏRBAYCAN MUSİQİ MƏDƏNİYYƏTİ KONTEKSTİNDƏ Açar sözlər: muğam, Cabbar Qaryağdıoğlu, tədris ocağı. Bütün dünya xalqlarında olduğu kimi, Azərbaycanda da musiqi mədə- niyyətinin inkişafı müəyyən tarixi mərhələlərdən keçərək formalaşmışdır. Qədim dövrlərdən bəri ictimai-iqtisadi formasiyaların bir-birini əvəz etməsi cəmiyyətin inkişafına təkan verməklə yanaşı, mədəniyyətin də təşəkkülü və təkamülü üçün şərait yaratmışdır. Uzun əsrlər boyu xalqın həyatı, yaradıcı fəaliyyəti, daim yeniliyə, yüksəlişə can atması, azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsi, digər xalqlarla, xüsusən də qonşu xalq- larla qarşılıqlı iqtisadi və mədəni əlaqələr qurması Azərbaycan xalqının özünəməxsus mədəniyyətinin formalaşmasında əsaslı rol oynamışdır. Xüsusilə cəmiyyətdə gedən iqtisadi, ictimai və siyasi dəyişikliklərin mədəniyyətə və incəsənətə təsiri bütün sahələr üzrə mədəni yüksəlişə təkan vermişdir. Azərbaycan musiqi mədəniyyətində belə bir mərhələ XIX əsrin II yarısını və XX əsrin I yarısını əhatə edən dövrdə xüsusi ilə diqqəti cəlb edir. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan musiqi həyatındakı canlanma, muğam ifaçılığı sənətində müşahidə olunan yüksəliş musiqi mədəniyyətində yeni bir dövrün başlanğıcını hazırlayan mühüm amil kimi diqqəti cəlb edir. Məhz bu dövrdə şifahi ənənəli musiqi yaradıcılığının bir qolu olan professional musiqi – muğam sənəti daha da inkişaf edərək, yeni ifaçılıq formaları əldə etmiş və fəaliyyət sahələrini genişləndirmişdir. Eyni zamanda bu dövrdə musiqi mədəniyyətində şifahilikdən – yazılı ənənələrə keçidin əsası qoyuldu. Bəstəkar yaradıcılığı, musiqi təhsili sistemi inkişaf etməyə başladı. Musiqi mədəniyyətində şifahi ənənəli professional musiqi – muğam və yazılı ənənəli professional musiqi – bəstəkar yaradıcılığı parallel olaraq və bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərərək, bu gün də öz inkişafını davam etdirir. Digər tərəfdən, bu dövrdə musiqi mədəniyyətinin inkişafı prosesində ayrı-ayrı sənətkarların adları parlayır. Məhz bu sənətkarların yaradıcı fəaliyyəti musiqini irəli aparan hərəkətverici qüvvəyə çevrilərək, mədəniyyət tarixində yeni səhifə açmışdır. 95 XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində böyük sənətkarlar nəslinin yetişməsi mədəniyyətin inkişaf prosesinin qanunauyğun nəticəsi idi. Muğam ustadları böyük və zəngin milli ənənələrin yaşadılmasında mühüm rol oynayırlar. Muğam ifaçılığı sənətinin inkişaf istiqamətlərinin öyrənilməsi bunu təsdiq edir. Eyni zamanda muğam ifaçılarının nəsildən- nəslə ötürdükləri muğam sənətinin bu gün də yaşamasında böyük rolu vardır. Muğam məktəblərində formalaşan ənənələrin qarşılıqlı əlaqələri bunun bariz sübutudur. Qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsrdə Azərbaycanın müxtəlif ərazilə- rində formalaşan muğam ifaçılığı ənənələri mövcud olmuşdur. Bu ifaçılıq ənənələrinin peşəkar ifaçılar tərəfindən nəsildən-nəslə ötürülməsi iki mənada məktəb anlayışının formalaşmasına zəmin yaratmışdır: 1) ifaçılıq ənənələrinin varisliyi kimi; 2) tədris ocağı kimi. Muğam sənətində ayrı-ayrı sənətkarların adı ilə bağlı ifaçılıq ənənələrinin qorunması, onların sənət yolunun davam etdirilməsi, əvvəl yaranan ənənələrin mənimsənilməsi, yeni cəhətlərlə zənginləşdirilərək gələcək nəslə ötürülməsi, yəni ənənələrin varisliyi məsələləri mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu ənənələrin ardıcıl olaraq ifaçıların yaradıcılığı vasitəsilə nəsildən-nəslə keçməsi, musiqi tarixində müxtəlif muğam ustadlarının adı ilə bağlı məktəb anlayışının meydana gəlməsində xüsusi rol oynamışdır. Bir regionda yaşayan sənətkarların yaradıcılığının formalaşmasında həmin ərazidə kök salmış yerli musiqi ənənələrinin rolu və bunun qarşılığı olaraq, ayrı-ayrı sənətkarların ifaçılıq ənənələrinin ümumi mühitin inkişafına təsiri və ifaçılıq məktəblərinin yaranması xüsusi qeyd olunmalıdır. Bu cəhətdən Azərbaycanın Qarabağ (Şuşa), Şirvan (Şamaxı), Abşeron (Bakı) muğam ifaçılığı məktəbləri bu ərazilərdə yaşayan ustad musiqiçilərin yaradıcılığı sayəsində inkişaf etmişdir. Bu məktəblərin ifaçılıq ənənələri ümumilikdə Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin tərkib hissəsi olub, onun inkişafında mühüm rol oynamışdır. XX əsrdə Azərbaycan musiqisində ayrı-ayrı regionlarla bağlı ifaçılıq məktəblərinin ənənələrinin qarşılıqlı təsiri və tədricən qovuşması prosesi sürətlənir. Ümumi Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin bir qolu kimi şifahi ənənəli professional musiqi – Azərbaycan muğam sənəti anlayışı ön plana çıxır. Tədris ocağı kimi muğam məktəbləri anlayışı öz başlanğıcını XIX əsrdə Qarabağda formalaşmış dini mahiyyətli muğam məktəblərindən götürmüş, tədricən inkişaf edərək, muğam ifaçılarını yetişdirən tədris bazasına çevrilmişdir. Azərbaycan muğam ifaçılığı məktəbinin inkişafının mərhələləri ayrı- ayrı görkəmli sənətkarların adı və ənənələri ilə bağlıdır. Çünki bu sənətkarların ifaçılıq üslubu musiqi sənətində dərin iz buraxmış, onlar öz dəst-xətti ilə seçilmişlər. Öz şagirdlərinə də bu ustadların böyük təsiri Yüklə 3,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|