Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan müƏLLİMLƏR İnstitutu
Yüklə 4,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qüvvət elmdədir, başqa cür heç kəs Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz.
- Hər uca rütbədən biliniz fəqət, Alimin rütbəsi ucadır əlbət...
- Elə sadiq dost ara, səni darda qoymasın Çəkib tordan çıxarsın, səni torda qoymasın.
- Qarşında boyun büküb əl açmayım deyə mən Əzəldən əl atmışam belə bir peşəyə mən.
- Səbr etməklə insan yetər kamına Yavaş-yavaş çatar dilaramına... Ovçu səbirsizlik göstərsə əgər
- Kim saxlasa dilini, görməz canı xətanı, Dil gətirər başlara, hər bəlanı, xətanı (Sirlər xəzinəsi)
- Zatı pis olana üz göstərmə sən, Qurdu bəsləməkdən ziyan çəkərsən.
174
maarifə, biliklərə yiyələnməyə, həm də hər cür biliklərə deyil, insa- na xeyir gətirən, faydalı biliklərə yiyələnməyə çağırırdı. Nizami göstərirdi ki, cəmiyyətin ən yaxşı vətəndaşı ancaq təhsilli, elmə qabil, maarifpərvər və müdrik olan insanlardır. Buna görə də hər bir şəxs ağıllı olmağa, biliklərə yiyələnməyə, müdrik insanlardan öy- rənməyə çalışmalıdırlar. Nizami son nəticədə göstərir ki, biliyi olan qüvvətlidir:
Nizami keyfiyyətli biliyi, həqiqi biliyi əsil bilik sayır və gəncliyə xitabən deyir:
Şair elmə yüksək qiymət verdiyi kimi elm adamına, alimə yüksək qiymət verir və alimin rütbəsinin bütün rütbələrdən uca ol- duğunu söyləyir, bütün elmlərin açarının alimlərdə olduğunu bildi- rir:
Nizamiyə görə təlim prosesi insana bilik verməklə bərabər həm onu maddi, həm də mənəvi cəhətdən yüksəldir. Nizaminin fikrincə, təlimin son həddi yoxdur. O, insanı həmişə təkmilləşdir- məli, həm də mənəvi cəhətdən zənginləşdirməlidir. Nizami bir əxlaqi keyfiyyət kimi dosluq və yoldaşlığa yüksək qiymət verir və qeyd edir ki, adamlar üzdə bir cür, dalda başqa cürdür. Şair həqiqi, sadiq dost tapmağı məsləhət görür: Elə sadiq dost ara, səni darda qoymasın Çəkib tordan çıxarsın, səni torda qoymasın. Nizami poeziyasının əməksevərlik ideyaları əsrlərdən bəridir ki, Azərbaycan pedoqoji fikrində özünəməxsus yer tutur. Kərpic- kəsən qocanın hekayəsi əməksevərlik baxımından çox ibrətamizdir. Cavan oğlan qoca kərpickəsənə daha asan işlə məşğul olmağı məsləhət gördükdə qoca cavanı utandıracaq şəkildə belə deyir: Qarşında boyun büküb əl açmayım deyə mən Əzəldən əl atmışam belə bir peşəyə mən. 175
Nə xəzinə yığanam, nə də tirmə geyənəm, Öz halal zəhmətimin çörəyini yeyənəm. Nizami düzlük, mərdlik, sadəlik, xoşxasiyyətlilik kimi keyfiy- yətləri gənc nəsildə tərbiyə etməyi məsləhət bilirdi. Nizamiyə görə düzlük və doğruçuluq böyük mərdlikdir. Nizami həddən artıq yum- şaq, mülayim olmağı, yersiz təvazökarlığı ciddi nöqsan saymışdır. Nizami hər cür fəaliyyətdə orta mövqeyin tutulmasını məsləhət gö- rür. Çoxun da, azın da zərərli olduğunu bildirir. Amma, onun ideya- larında orta hədd Qızıl hədd adlandırılır. Səbrli olmaq, sirr saxlamaq, qənaətcil olmaq yüksək əxlaqi keyfiyyətlər sayılır. Nizami öz dəyərli misralarında bu əxlaqi key- fiyyətləri dilə gətirir və insanlara səbrli olmağı, sirr saxlamağı, qə- naətcil olmağı tövsiyə edir. Bu istiqamətdə Nizami misralarından bir neçə nümunəyə diqqət yetirək:
Nizami mahir bir pedaqoq kimi təlim tərbiyə işlərində yaş dövrlərinin nəzərə alınmasının böyük əhəmiyyəti olduğunu bildirmiş və özü əsərlərində bu məsələyə toxunmuşdur. Nizami yaş dərəcələrindən danışarkən o böyük filosof, tarixdə İlk müəllim hesab edilən Aristotelin 7-7 yaş bölgüsünü bəyənmiş və onu təqdir etmiş və oğlu Məhəmmədə 7, 14, 21 yaşlarında nəsihətamiz şeirlər yazmışdır (Şeirlər dərsliyin I cildinin IV fəslində verilmişdir). N.Gəncəvi şəxsiyyətin formalaşmasında irsi amillərin roluna yüksək qiymət verir. O dahi flosof Aristotelin dili ilə insanlara məs- ləhət görür ki, zatı pis olana etibar edib, iş tapşırmaq qurdu bəslə- məyə bənzər: Zatı pis olana üz göstərmə sən, Qurdu bəsləməkdən ziyan çəkərsən. 176
Bədgövhər adamla heç addım atma, Öz təmiz kimyanı küllərə qatma. Nizaminin dəyərli nəsihətamiz əsərlərində tərbiyənin bütün sahələri öz əksini tapmış və Azərbaycan pedoqoji fikrində Nizami ideyaları əməyə, zəhmətə qatlaşmaqda, elm, bilik qazanmaqda, pe- şə, sənət dalınca getməkdə, yaxşı dostlar tapmaqda, ümumiyyətlə, kamil bir insan kimi formalaşmaqda gənclərə əsrlər boyu tərbiyəçi, yol göstərən müəllim olmuşdur.
6.2. Erkən orta əsrlər dövründə Azərbaycan klassik pedaqoji fikri
məktəb və pedaqоji fikir tariхində böyük mütəfəkkir, görkəmli alim və astrоnоm, pedaqоq və tərbiyəçi Məhəmməd Nəsirəddin Tusinin (1201-1274) özünəməхsus yeri və хidmətləri оlmuşdur. Deyə bilə- rik ki, N.Tusi böyük astrоnоm, riyaziyyatçı, filоsоf оlmaqla bəra- bər, həm də bir pedaqоq, müəllim və tərbiyəçi kimi gənc nəslin hərtərəfli inkişafı, tərbiyəsi və təlimi üçün dəyərli əsərlər yazmış, müdrik fikirlər söyləmişdir. Tusinin yaratdığı pedaqоji əsərlər təlim və tərbiyənin çох geniş və müхtəlif sahələrini əhatə etmiş və bu əsərlər neçə-neçə nəsillərin təlim və tərbiyəsində mühüm rоl оyna- mış, müəllim və pedaqоqlarımız həmin əsərlərdən хeyli faydalan- mış, öz əməli fəaliyyətində оnlardan istifadə etmişlər.Bütün bunlar da öz növbəsində pedaqоji elmimizin, tərbiyə nəzəriyyəsinin inkişa- fında əhəmiyyətli rоl оynamışdır. Tusinin ən məşhur əsəri isə 1235- ci ildə yazdığı “Əхlaqi- Nasiri” əsəridir ki, bu əsər əхlaq, mənəviy- yat məsələlərinə həsr оlunmuşdur. Bu kitab İranda Qəhistan hökmdarı Nəsirəddinin əmri ilə yazıldığından Tusi bu əsəri hökm- darın şərəfinə “Əхlaqi –Nasiri”, yəni “Nasirin əхlaqı” – adlandır- mışdır. Pedaqоji fikir tariхində “Əхlaqi- Nasiri” əsəri yüksək qiy- mətləndirilir və ali pedaqоji məktəblərdə tədris edilir. Tusinin döv- ründə də bu əsər məktəb və mədrəsələrdə geniş öyrədilmişdir. Tusi- nin 200-ə qədər əsər və mənzumələri оlmuş ki, bu günə qədər əhə- miyyətini itirməmişdir. Özünün yaradıcılığı haqqında belə bir şeiri Yüklə 4,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|