Avtandil Ağbaba
17
Ümumiyy
ətlə, firon misirlilərin mifik təsəvvüründə “allahın
oğlu”, “böyük allah” kimi başa düşülür, fironlar ilahiləşdirilirdi.
Firon
lar yaşadıqları müddətdə Qor adlanır, öləndən sonra ölülərin
ruhunu mühakim
ə edən Ozirisə çevrilirdilər.
Nil çayı ilə əlaqədar yaranan Misir mifləri Oziris və Ra ilə
bağlı miflərlə, həm də dəfn mərasimi ritualları ilə vəhdətdə mövcud-
dur. Xaqi adlı ilahə kimi tanınan Nilin misirlilərin həyatını təmin et-
m
ək üçün yeraltı dünyadan yerüstü dünyaya çıxarılması Oziris haq-
qındakı mifoloji görüşlərlə bağlıdır.
Y
əhudi mifologiyası Qədim yəhudi mifologiyasında yəhudilə-
rin köçünün üç böyük dalğası təsvir olunur. Yəhudilər özlərini “ivri”
adlandırırlar. “İvri” sözü firon arxivlərində rast gəlinən “hapir”,
“apir” sözünd
ən törəmişdir.
Y
əhudi mifologiyası çağdaş dövrümüzə yaxşı şəkildə gəlib
çat
mışdır. “Əhdi-ətiq” yəhudi mifoloji düşüncəsini öyrənmək üçün
əsas mənbə sayılır.
Y
əhudilərin mifik görüşlərində Yəhva baş tanrı kimi təsəvvür
olunur. Y
əhva obrazı ibtidai təbiət mifləri ilə bağlıdır. Təbiətdən gö-
tü
rülmüş bir sıra cizgilər Yəhvanın simasında cəmləşmişdir. Yəhva
s
ərgərdandır, o, bütün dünyanı gəzib dolaşır.
Y
əhudi mifologiyasında yaradılış haqqında mifin ilk versiyası
mövcuddur: 1) kahinl
ər versiyası; 2) Yəhvaçılar və Elohimçilər ver-
si
yası.
Kahinl
ər versiyasına görə Yəhva dünyanı sudan yaratmışdır.
Babil mifind
ə dünyanın altı günə yaranması ardıcıllığı kahinlər versi-
ya
sı ilə uyğunluq təşkil edir. Nuhun nəsli haqqında Kahin hekayəsin-
d
ə bütün dünyaya yayılmış müxtəlif dilli qəbilə və tayfaların vəziy-
y
əti əhalinin təbii artımı və miqrasiyası kimi dərk olunur.
Y
əhvaçılar versiyasında dünyanın heç nə bitməyən susuz
s
əhradan yaranması ənənəsi əsas yer tutur. Yəhvaçıların hekayətində
Kain v
ə Avel Adəmin və Həvvanın övladlarıdır. Kain əkinçi, Avel
is
ə maldar kimi təsvir olunur. Kain və Avel haqqındakı mif Dimuzi
v
ə Enkidü arasındakı mübarizəni əks etdirən Şumer mifindən
tör
əmişdir.
Babil qüll
əsi haqqında miflər də Yəhudi mifologiyasında və
ədəbiyyatında geniş yayılmışdır. Bu mifin mətninin əsasında iki
müxt
əlif ənənə dayanır: 1) Babil şəhərinin tikintisi və müxtəlif dillə-
rin m
ənşəyi; 2) Qüllənin tikintisi və xalqların dünyaya yayılması.
Mifologiya
18
Bu
rada ilk insanların İki çay arasında məskunlaşması, gildən bişmiş
k
ərpic düzəltmələri, şəhər və qala tikmələri təsvir olunur.
Q
ədim Yəhudi ədəbiyyatında düzənlik şəhərlərinin dağıdılma-
sı haqqında mif də əsas yerlərdən birini tutur. Səhradakı şəhərlər-So-
dom v
ə Qomorranın məhv olması, peyğəmbər Lutun xilas edilməsi
haq
qında hekayət mövcud mifin əsasında yaranmışdır. Şəhərlərin
m
əhv edilməsinə dair hekayət Avraam (İbrahim) haqqında mifə
əlavə hesab olunur.
Q
ədim Yəhudi mifologiyasında kult mifləri də geniş yayılmış-
dır. Bunlardan əlavə, allahlar və peyğəmbərlər haqqında da bir sıra
mifl
ər mövcuddur. Bəzi miflərdə Allahın Sinayda qalın bulud, Sion-
da is
ə alov şəklində görünməsi Yerusəlimin düşmənlərdən xilas edil-
m
əsi və dinsizlərin məhvi əlaməti kimi başa düşülür.
“Bilqamıs” dastanından
V lövh
ə
Onlar g
əlib durdular meşənin qırağında,
Gördül
ər ağacların upuca qamətini,
Gördül
ər sidr dağının, tanrılar məskənini,
Humbaba g
əzən yerdən ayaq səsləri gəlmir:
Cığırlar var burada: yollar, keçidlər rahat
Gördül
ər sidr dağının, tanrılar məskənini,
İrnininin taxt-tacını,
Dağların ətəyində güclü çətir bağlamış
Ağacları gördülər.
Ağacların kölgəsi rahatdır, göz oxşayır,
Göy
əmlər pöhrələyib, oranın kol-kosu var,
Sidrl
ər boy atdıqca, boy atır oleandrlar.
Meşənin hər tərəfi xəndəklə dövrələnib,
Onun üçd
ə ikisi xəndəklərə bölünüb.
Enkidu söhb
ət açıb Bilqamısa söyləyir:
“Humbaba (...................)
T
əklikdə inan, bizə o heç nə edə bilməz,
Ayrılıqda bizim də əlimizdən iş gəlməz.
Sıldırım tək keçilməz, ikilikdə keçdilər.
Avtandil Ağbaba
19
Üçqat hörülmüş kəndir asanlıqla qırılmaz,
Bir cüt şir balasının gücü şirdən az olmaz!”
(Beşinci lövhənin bundan sonrakı “Nineviya versiyası”nın
m
ətni qalmamışdır. Eposun hett dilində tərcüməsinin bir parçasından
görünür ki, q
əhrəmanlar Sidri qırmağa girişirlər. Ancaq Humbabanın
pey
da olması onları qorxudur. Lakim Şamaş göydən onlara qışqırır
ki, qorxmasınlar və onların köməyinə səkkiz külək göndərir, bunun
köm
əyi ilə qəhrəmanlar Humbabaya üstün gəlirlər. Humbaba yalva-
rıb aman istəyir, lakin Enkidu onu bağışlamağı Bilqamısa məsləhət
gör
mür. Bundan başqa Humbabanın “şüa geyim”lərini ayrı-ayrılıqda
“öldürm
ək” də lazım imiş. Məzmunun davamı yalnız “Qədim Babil
ver
siyası”ndan “Bauer fraqmenti” adlanan parçadan məlumdur.)
Bilqamıs söhbət açıb Enkiduya söyləyir:
“Humbabanı birlikdə öldürməyə gedəndə
Saçılan o şüalar saçılıb yox olacaq.
Şüalar itən zaman dünya da qaralacaq!
Enkidu cavabında Bilqamısa söyləyir:
“Dostum, cüc
ələr qaçmaz anası tutulanda!
İşıq şüalarını sonra da tapmaq olar,
Onlar otun içind
ə cücə kimi qaçışır,
Əvvəl özünü öldür, sonra o biriləri”.
Bilqamıs eşidəndə silahdaşın sözünü.
Öz döyüş baltasını əzəmətlə qaldırdı,
Düşmənin peysərinə var qüvvə ilə vurdu.
Bu an dostu Enkidu z
ərbə vurdu sinədən,
Düşmən yerə yıxıldı üç qüvvətli zərbədən.
Əzaları sustaldı, qüvvədən düşdü bədən.
Keşikçi Humbabanı vurub yerə sərdilər.
İki mənzilə qədər inildədi meşəlik,
İki dost məhv etdilər ağacları-tirləri.
Onlar qırıb-tökdülər Sidr ağaclarını,
Livanda, Sariada-
adı saya salınan,
Meşə gözətçisini Enkidu məhv elədi.
Bir rahatlıq bürüdü uca-uca dağları.
Meşəli zirvələri, yaşıllıqları.
O m
əhv etdi meşədə bütün keşikçiləri.
Dostları ilə paylaş: |