Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az 143 K e r a v n (Ptole mey, V, 8, 14). A lbaniyanın şima l-şərqdə Qafqa z dağlarında dağ adı. Dağıstanın Dərbənd bölgəsində indiki Qaranay oronimin in yunanca yazılışıd ır. Türkcə qara və nay, nüy – ―meşə‖ sözlərindən ibarətdir. 859- cu ildə ərəblə rin Xə zər ölkəsindən Şa mxo ra köçürdükləri ailə lər ö zləri ilə bu adı da gətirmişlər. Şa mxor rayonunda Qaranuy toponimi var. T a l q e. İndiki Pirallahı adasını er. əv. I əsr müəllifi Po mponi Mela ―Talqe‖, II əsr müəllifi Ptolemey ―Talka‖ kimi yazmışlar. Türkcə tilqə sözündəndir (bax: Mid iyada Tilaşuri adına). I əsr müəllifi Plin iy bu adanı Zazata kimi yazmışdır. Türkcə saz – ―bataqlıq‖, ―yeraltı suların üzə çıxdığ ı sahə‖, ―gilli yer‖ (145, 491 (Azərbaycan dilində saz ―qa mışlıq‖) və ada (bə zi türk dillərində, məsələn, özbəkcə ―ata‖) ―dörd tərəfi su ilə əhatələn miş quru yer, ərazi‖ sözlərindəndir. T o s a r e n. Ptole meyə görə, Kür sahili bölgə lərdən birin in adı (Ptole mey, V, 12, 9). Türkcə tus – ―düz‖ və aran – ―isti yer‖, ―düzən yer‖, ―qəşlaq yer‖ (166, III, 287) sözlərindəndir. Türkiyədə Arpaçay boyunda da bir çu xu r bölgə Aran (digər adı Diqor-Qarabağ) (189, 6) adlan ır. B a l a s a k a n. İlk dəfə III əsrdən adı çəkilir (bax 108). Türkcə pala – ―düzən‖, ―çöl‖ sözü (160, IV, 2, 1162) və sak etnonimindəndir. A r t s a k. A lbaniyanın dağlıq bölgəsinin bir hissəsinin adı; Yu xarı Qarabağ. Türkcə art ―dağlıq ərazi‖, ―yüksəklik‖ (100, 55) sözü və sak etnonimindəndir. A r k u q e t. Sisakanda bir çayın adı. ―Arquçay‖ hidroniminin ermənicə yazılışıdır. Türkcə arqu – ―yarğanlarla parçalan mış‖ (100, 54) sözündəndir. Həkəri çayının yarğanlardan axan yu xarı h iss əsinin adıdır. B a l k. Sisakanda yaşayış məntəqəsi adı. Türkcə balk – ―şəhər‖, ―möhkəmləndirilmiş yer‖ (166, II, 59) sözündəndir. Qədim ermənicə Balk kimi yazılmış bu toponimin ço x qədim tarixi var: hələ er. əv. VIII əsrə aid Urartu mənbəində sonrakı Zəngəzur mahalına Urartu çarın ın hərbi səfəri ilə ə laqədar yazıda Veliku xi toponimi çəkilir. Bu toponimdəki ―u xi‖ sözü urartu dilində şəkilçi olduğuna görə ―Velik‖ kimi yazılmış toponim ermənicə yazılışda Balkd ır. Keçən əsrə qədər Azərbaycanın Zəngəzur mahalında (indi Ermənistana aid hissəsində) Belek ad lı kənd vardı (153, 31). Q o ş (Arsakda kənd adı). Türkcə koş – ―müvəqqəti köç yeri‖. ―köçəbə‖, ―düşərgə‖ (160, II, 2, 626) sözündəndir. D a s x o r a n. Albaniyada yaşayış məntəqəsi idi. Türkcə das – ―daş‖ və oran, oren, uran – ―yer‖, ―heyvan üçün hasarlanmış yer‖ (166, I, 477 -479), ya xud Altay dillə rində oron – ―köçəbə‖, ―düşərgə‖, ―oba‖ (Г. М. Василевич. Топонимы тунгусского происхождения. «Э тнография имен». М., 1971, с. 167) sözlərindən ibarətdir. D u r. (Arsakda kənd adı). Tü rkcə tut ―düşərgə‖ (160, III, 2, 1475) sözündəndir. downloaded from KitabYurdu.az 144 K a v a. (Albaniyanın qərbində mahal adı). IX əsr gürcü mənbəində Kavazin (138). Türkcə kava (kaya) – ―qaya‖ və san, sın – ―dağ beli‖ (160, IV, 626) sözlərindəndir.İndiki Göyəzən dağının adında qalmışdır. K o s t (Arsakda kənd adı). Ta m ad ı Koston. Qədim ermən i dilində adların sonluqlarının ixtisara salın ması səciyyəvi hal idi. Türkcə kos – ―köç‖ və tön – ―uzunvarı təpə‖ (166, III, 280) sözlərindəndir. T a ş t o n. Sisakanda kənd adı. Türkcə taş – ―qaya‖, və tön – ―uzunvarı təpə‖ sözlərindəndir. Ermən istanda Mehri rayonunda indiki Taştun kəndi. Bu fa kt göstərir ki, Zəngəzur, o sıradan indiki Mehri rayonunun ərazisi Albaniyaya (Azərbaycana) da xil idi. U r d u (Arsakda məntəqə adı). Türkcə ordu –― xan yurdu‖, ― xan düşərgəsi‖ sözündəndir. Q l a ç (Arsaxda məntəqə adı). Ehtimal ki, türkcə kılıç – ―dağ qılıncı‖ sözündəndir. A l a s o p (Arsakda məntəqə adı). Türkcə ala, yazı və ona (oba) sözlərindəndir. Q a q ç ö l ü (indiki Qarayazının bir hiss əsi). Türkcə qaq – ―köçərilərin qış düşərgəsi‖ sözündəndir. Kü rdəmir rayonunda Kaq-Hacılı, Lerik rayonunda Qaqoy, Yu xarı Qarabağda Kaqartsi toponimlərindəki ―qaq‖, ―kaq‖ sözü ilə eynidir. T a n d z i k (Arsakda məntəqə adı). Tan (mənası mə lu m deyil) və türkcə - çik (azərbaycanca - cik ) şəkilç isindəndir. ―Kiçik-Tan‖ mənasındadır. İndiki Bulutan (əslində Ulu-Tan) toponiminin antonimid ir. Qeyd edilməlidir ki, 1728-ci ilə aid b ir mənbədə orada Müsliman-Tan adlı kənd də qeyd olunmuşdur. T a p a t (Arsakda məntəqə adı). Türkcə tap – ―təpə‖ sözündəndir. Tap, Tap-Qaraqoyunlu, Qa la-Tap və b. toponimlərdəki tap sözü ilə eynidir. ―Alban tarixi‖ndə Syunidə bir mahal Mo zn və adlandırılır (III kitab 16- cı fəsil). Bu toponim Zəngəzurda Mazan-Nənə sitayiş yerin in ad ında qalır. Lakin mənası məlu m deyil. Bu mənbədə Syunidə qədim e rmənicə yazılışda Exçerxo (Exçerxor, Exçerxis) ad lı dağ da qeyd olunur. Bu oronimin əvvəlində türkcə ―aq‖ sözünün durması şübhəsizdir. Sonrakı ko mponent güman ki, türkcə çeraq – ―mineral bulaq‖ (müqayisə üçün deyək ki, Ərdəbil yaxınlığında Çarıq-Su adlı yer vardır) sözünün təhrifidir. Albaniyanın bir neçə toponimi XII əsr Alban tarixçisi M xitar Qoşun əsərində çəkilir. A d a x e r a y. Arsakda məntəqə adı. Türkcə ata (Azə rbaycanda Ataqut, Ataxan və b. kənd adla rında olduğu kimi) və qərəqə - ― köçərilə rin q ış evi‖, ―gecə alaçıq lar qurulan yer‖ (166, III, 24-25) sözlərindəndir. K a y k o y-Ç o r. Arsakda məntəqə adı. Türkcə kaq (―y‖ səsi ermənicə yazılışda əlavə olunmadır) – ―maldarların q ış düşərgəsi‖, oy- ―ev‖, ―dam‖ (85, 444) car – ―dərə‖ sözlərindəndir. IX əsrə aid gürcü mənbəində Tvarasatap toponimi qeyd olunur (138). Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|