Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az 145 Türkcə tabur – ―arabalardan möhkəmləndirilmiş düşərgə‖ və təpə sözlərindəndir. XIX əsrdə Borça lı qə zasındakı Tovrətəpə (153, 229), ya da Qa za x rayonundakı Töyrətəpə toponimləri ilə lo kalizə o luna bilər. T m b a t. Türkcə tam – ―qala‖, ―qala divari‖ (100, 529) və qədim yaşayış məntəqə adlarının bə zilə ri üçün səciyyəvi bat, bab sözlərindəndir. Ç u l a (ind iki Culfan ın qədim ad ı). Türkcə yul (cul) – ―yol‖, ―keçid‖ sözlərindəndir. X r a m. Tü rk – monqol d illərində xərəm – ―qala‖ sözündəndir. Yu xarı Qarabağda indiki Xramort (Xərəm – Yu rt toponiminin ermənicə təhrifidir) toponimi ilə müqayisə et mək olar. IX- XII əsrlərdə yaşamış ərəb coğrafiyaçıların ın əsərlərində Arranda bir sıra yeni toponimlərin adı çəkilir. B a r m a k (məşhur Xıdırzində pirin in yerləşdiyi Beş – Barmaq qayasının adı.) (I, 61). Türkcə parmak – ―daş təpə‖ sözündəndir. S a n a r (Kürlə Arazın birləşdiyi yer). (I, 61). Türkcə sənqər – ―burun‖ (qurunun suya girmiş burun ş əkilli h issəsi) sözündəndir. Suqovuşanda yaranmış burun şəkilli quru ərazinin ad ıdır. H ə n d a n (1, 80). Qarabağda dağ adı. Mü əllifin əsərin in üzünü köçürmüş katiblərin səhvi üzündən Xan – Otaq adının təhrifidir. Ermənicə təhrif forması Xanadzak (Xan – kəndi) kəndinin adıd ır. Ə r - R u b (I, 80). Qarabağda bir mahalın adı. Harov toponiminin (Füzu li rayonunda Horovlu kəndi) ərəbcə təhrifid ir. B ə y l a q a n (əsl ad ı Biləqan). M il düzündə xarabalıqla rı Örənqala adı ilə qalmaqda olan qədim şəhərin adıdır. Türkcə pila – ―düzən‖, ―açıq yer‖ sözü (C.S. Ra mstadt. Studies in Ko rean etumo logy. He lsinki. 1949) və qan şəkilçisindəndir. Toponimin bu etimo logiyası Biləqanın M il dü zündə yerləşməsi ilə təsdiq olunur. K o t u r ç a t. Türkcə kotur – ―keçəl‖, ―seyrək bitkili yer‖ və çat – ―iki dağ tirəsinin birləşdiyi yer‖, ―qayalıq yüksəklik‖, ―yarğanlı və dərəli dağ yamacı‖, ―dağ qolu‖ sözlərindəndir. K r a p a ş t i. Türkcə qara, baş (zirvə) sözlərindən və tı (lı) şəkilçisindəndir.Qarabaşlı sözünün təhrifidir. Ç a p a r. Türkcə poçt atının saxlandığ ı yer mənasındadır. Stepan Orbelian (XIII əsr) Sisakanın maha lla rın ın ad larını çəkir: Tsquqk (həm də Vayosdzor), Qeqarkuni, Sotk, Aqahec (ya xud Xojaraberd), Haband, Baqk (yaxud Atqen), Kovvsakan, Arevik (yaxud Taşton v ə Meğri), Dzo rk (yaxud Baqaberd qalası və Kapan), Erindjak və Qo xtan, Cahuk (30, II fəsil). Buradan aydın o lur ki, Sisakanın ərazisi A zərbaycanın Qubadlı-Zəngilan zonasını, indiki Ermən istanın Meğri, Basar-Keçər, Qacaran rayonlarını və Naxçıvanın Ordubad-Əlincə bölgəsini əhatə edirdi. Qədim ermənicə verilmiş bu adların türkcə əsl formaları belədir: Tusluk, Quqar, Satak, A la-İç (sonra Qacar), downloaded from KitabYurdu.az 146 Abant, Balk (sonra Atqen), Kusakan, Arəvik həm də (Taşton), Əlincə, Kolt və Culfa. Hə min adların Vayosdzordan (azərbaycanca Vedibasar) qeyri heç biri ermənicə deyil. Bu mənbədə Dzork kimi yazılmış toponimin ermən icə dzor – ―dərə‖ sözü ilə əlaqəsi yoxdur, bunu həmin ada əlavə olunmuş ―k‖ səsi də göstərir, çünki həmin səs qədim ermən i dilində bir qayda olaraq tayfa adlarına ə lavə olunurdu və cəm bildirirdi. Əslində həmin mahal adı Çor (Çur) kimid ir və türk mənşəli çor (şor) tayfasının adını əks etdirir. Bunu Moisey Xorenasinin əsərində Şorapor kimi qeyd olunması da təsdiq edir. Biz mənbələ rdə XII əsrə qədər qeyd olunmuş Alban (Arran) yer adlarının – toponimlə rin in bir hissəsini nəzərdən keç irdik və onla rın türkmənşəli olduqlarını gördük. İlk dəfə b izim tərəfimizdən açılmış bu adlar alban etnosunun türkmənşəli olmasına şübhə yeri qoymur. Ola b ilməzd i ki, başqa dildə - Dağıstan dillərində danışan xalq uşaqlarına və yaşadığı kəndlərə türkcə adlar versinlər. Alban etnik adını daşıyanların türkmənşəli olduğunu təsdiqləyən başqa faktlar da vardır. On ların biri qazaxlarda, türkmənlərdə, qırğ ızlarda və qaraqalpaqlarda Alban adlı tayfanın keçən əsrin sonlarınadək mövcud olmasıdır. Bu barədə biz əvvəlki əsərlə rimizdə yazmışıq. Qədim e rməni mənbələrində və ―Alban tarixi‖ndə şimalda yaşayan hunlardan Haluandur adlı bir tayfanın V əsrdə Albaniyaya basqını qeyd olunur. Qədim ermənicə yazılışında əvvəlinə ―h‖ səsi əlavə olunmuş bu etnosun əsl adı Aluandur, yaxud Alvandur kimi bərpa olunur. Biz hesab edirik ki, bu etnonim Alvan (Alban) adından və bə zi qədim türk tayfa adları üçün (Bayandur, Çavundur, Utidur və b.) səciyyəvi ―dur‖ ko mponentindən ibarətdir və de mə li, a lban adlı tayfa eranın əvvəllərində hunların da tərkibində vardı. Yu xarıda demişdik ki, özlərini ―alban‖ adlandıranlar qədimdə Atropatenada da yaşayırdı. Strabon albanların‖bir h iss əsinin‖ Mid iya dağlarında yaşadığını yazmışdır. (Strabon, XI, 7, I və XI, 8, 8). Bu son dərəcə qiy mətli mə lu mat a lbanları Dağıstandilli hesab edən tarixç ilərimizə qa rşı ə limizdə ən tutarlı faktdır: Mid iya dağlarında eradan əvvəl (Strabonun bu məlu matı er. əv. IV-III əsrlərə aiddir) heç bir Dağıstandilli tayfa yaşaya bilməzdi. Toponimlər əsasında alban tayfasının Ermənistanda, Gürcüstanda və Dağıstanda (Dərbənd zonasında) yaşaması da müəyyən edilmişdir (bax: 85). Cənubi Azərbaycanda əhalisi azərbaycanlılardan ibarət Alban kəndlə ri indi də vardır. Alban etnosunun türkmənşəli olduğunu sübuta yetirəndən sonra bir sual yaranır: alban etnik adını daşıyanlar A zərbaycan ərazisində nə vaxtdan yaşayırdılar? Yu xarıda dedik ki, albanların adı ilk dəfə er. əv. IV əsrə aid hadisələrlə əlaqədar çəkilir. Lakin bu heç də albanların burada IV əsrdən yaşaması demək deyildir. Sadəcə olaraq Şimali A zərbaycan ərazisinin IV əsrdən əvvəlki tarixi haqqında yazılı mənbələr yo xdur. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkarlan mış maddi-mədəniyyət nümunələ ri isə, ü mu miyyətlə, etnik tarixi izlə məyə kö mək Yüklə 1,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|