Azərbaycan

77 
 
 
5.17
 
Yoxsulluq ilə birbaşa  əlaqə ilə yanaşı təhsil nailiyyətləri məşğulluq göstəriciləri ilə də 
sıx bağlıdır. Təhlillər aĢağı təhsil səviyyəsinə malik Ģəxslərin məĢğulluq ehtimalının az olduğunu 
və  iĢsiz  olmaq  ehtimalının  yüksək  olduğunu  göstərir.  2008-ci  il  üzrə  YSQS  məlumatlarına 
əsaslanan hesablamalar ali təhsilə yiyələnən Ģəxslərin ən yaxĢı halda ibtidai təhsilə malik Ģəxslər 
ilə müqayisədə 29% daha çox məĢğul olmaq ehtimalına malik olduğunu göstərir. Faktiki olaraq 
ali təhsil ocaqlarını bitirən Ģəxslər arasında məĢğulluq səviyyəsi tam orta təhsilə malik Ģəxslər ilə 
müqayisədə kifayət qədər yüksəkdir (Cədvəl 5-3). Ali təhsilə malik əmək qabiliyyətli yaĢda olan 
Ģəxslər arasında məĢğulluq səviyyəsi ibtidai və ya daha aĢağı səviyyəli təhsilə malik Ģəxslər ilə 
müqayisədə demək olar ki, iki dəfə yüksəkdir (Diaqram 5-6). Orta təhsilə malik Ģəxslər ən yüksək 
iĢsizlik  səviyyəsinə  malikdirlər  (12%).  Lakin,  universitet  məzunları  arasında  iĢsizlik  səviyyəsi 
cəmi  6.5%-dir.  Eyni  zamanda, təhsil  nailiyyətləri ilə iĢçi  qüvvəsi sıralarında  iĢtirak  arasında sıx 
əlaqə mövcuddur.   
 
Cədvəl 5-3 Təhsil səviyyələri üzrə əsas məĢğulluq göstəriciləri, 2008 
Təhsil səviyyəsi 
Əsas və ya aşağı 
Orta 
Ali 
MəĢğulluq səviyyəsi 
42.4 
53.9 
72.6 
ĠĢsizlik səviyyəsi 
11.0 
12.1 
6.5 
ĠĢçi qüvvəsi sıralarında iĢtirak 
47.6 
61.3 
77.7 
 
Mənbə: YSQS 2008
.    
 
 
Diaqram 5-6 Təhsil səviyyəsinin yüksək olması fərdin məĢğul olmaq imkanını artırır 
 
Mənbə: Azərbaycanda 2008-ci il üzrə YSQS. Hesablamalar xətti reqressiya modelinə və yaĢ, cins və təbəqə 
üzrə nəzarətə əsaslanır.  
 
5.18
 
Azərbaycanda təhsilə investisiya yatırmaq şəxslər üçün faydalıdır. 2008-ci il üzrə YSQS 
məlumatlarına  əsaslanan  təhlillər  Ģəxslərin  əldə  edilən  hər  bir  əlavə  təhsil  ili  üçün  7-10%  daha 
çox  əmək  haqqı  aldıqlarını  göstərir.  Cədvəl  5-4-də  tam  iĢ  saatı  üzrə  qeyri-kənd  təsərrüfatı 
sektorunda  əmək  haqqı  alan  Ģəxslər  üçün  insan  kapitalı  üzrə  sadə  Minser  modelinə  əsaslanan 
hesablama əks olunmuĢdur. Biz iki fərqli modeldən istifadə etmiĢik: birincisi, asılı dəyiĢən kimi 
təhsil  nailiyyətlərini  əhatə  edir,  digəri  isə  bunun  əvəzinə  təhsil  nailiyyətləri  ekvivalentindən 
istifadə edir. Birinci modelin nəticələri Azərbaycanda hər əlavə təhsil ilinin orta hesabla 8% daha 
çox əmək haqqı qazandırdığını göstərir. Müvafiq qazanc kiĢilər ilə müqayisədə qadınlar üçün bir 
qədər  yüksəkdir.  Halbuki,  kiĢilər  qadınlar  ilə  müqayisədə  44-47%  daha  çox  saathesabı  əmək 
haqqı  alırlar  (Cədvəl  5-4-ün  birinci  və  ikinci  sütununda  kiĢi  modeli  üzrə  göstəricilərdən 
göründüyü kimi). Bu onu göstərir ki, orta hesabla kiĢilər qadınlardan daha çox gəlir əldə etsələr 
7.1%
 
9.6%
 
28.9%
 
0%
 
5%
 
10%
 
15%
 
20%
 
25%
 
30%
 
35%
 
Ə
sas t
ə
hsili olanlar 
Orta t
ə
hsili olanlar
 
Ali t
ə
hsili olanlar  
 
F
ə
rdl
ə
rin daha çox ibtidai (elementar) t
ə
hsil 
alması ilə
 gözl
ə
nil
ə
n m
əşğullu
q s
ə
viyy
ə
sind
ə
 
artım, faizlə
    

---

78 
 
də,  əlavə  təhsil  ili  üçün  gəlirlilik  səviyyəsi  kiĢilər  ilə  müqayisədə  qadınların  üçün  nisbətən 
yüksəkdir.     
 
5.19
 
Əsas və tam orta təhsil üzrə mənfəət səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmir (ibtidai 
və  ya təhsilə malik  olmamaq  ilə müqayisədə).  Digər tərəfdən ali təhsilə (universitet  və  ya  peĢə 
təhsili)  malik  Ģəxslər  üçün  əmək  haqqı  səviyyəsi  ibtidai  və  ya  heç  bir  təhsilə  malik  olmayan 
Ģəxslər  ilə  müqayisədə  təqribən  45%  yüksəkdir.  Digər  keçid  ölkələri,  o  cümlədən,  aparıcı 
islahatçı  ölkələr  olan  Macarıstan  və  PolĢa  (ali  təhsilə  malik  olmaq  üzrə  mənfəət  səviyyəsi  70-
90%-dir) ilə müqayisədə bu göstəricilər aĢağıdır (bax, məsələn, Yemçov, Knoblax və Mete 2006). 
 
Cədvəl 5-4 Gender üzrə alınan təhsilin gətirdiyi mənfəət 
Dep. Var: Ölkə üzrə  saathesabı əmək 
haqları  
Bütün şəxslər 
Kişi 
Qadın  
 
(1) 
(2) 
(1) 
(2) 
(1) 
(2) 
Ġnsan kapitalı birgə dəyiĢəni 
 
 
 
 
 
 
KiĢi modeli 
0.441 
0.477 
— 
— 
— 
— 
Təhsil illəri 
0.075 
 
0.067 
 
0.092 
— 
Təcrübə 
0.016 
0.015 
0.045 
0.045 
-0.038 
-0.045 
Təcrübə kvadratı 
0.00 
0.00 
-0.001 
-0.001 
0.001 
0.001 
Əldə edilən təhsil səviyyəsi 
 
 
 
 
 
 
Əsas 
— 
Ə.D. 
— 
Ə.D. 
— 
Ə.D. 
Tam orta  
— 
Ə.D. 
— 
Ə.D. 
— 
Ə.D. 
Ali (peĢə/universitet) 
— 
0.374 
— 
0.418 
— 
0.501 
Konstanta 
-2.119 
-1.291 
-1.972 
-1.286 
-1.577 
-0.553 
MüĢahidələr 
2192 
2192 
1439 
1439 
753 
753 
R-kvadrat 
0.17 
0.14 
0.08 
0.06 
0.17 
0.09 
Hər təhsil ili üzrə mənfəət, %-lə  
7.79 
— 
6.93 
— 
9.64 
— 
Ali təhsil üzrə mənfəət, %-lə 
— 
45.35 
— 
51.89 
— 
65.04 
Ə.D. = Əhəmiyyətli deyil. 
Qeyd: Nümunə: Qeyri-kənd təsərrüfatı sektorunda tam iĢ saatı üzrə (həftəlik 35-60 saat) çalıĢan Ģəxslər. Fərqləndirilən 
əmsal  10%  etibarlılıq  səviyyəsində  əhəmiyyətlidir.  Digər  bütün  əmsallar  5%  etibarlılıq  səviyyəsində  əhəmiyyətlidir. 
Buraxılan  kateqoriyalar:  təhsil,  ibtidai  və  ya  heç  bir  təhsilə  malik  olmamaq.  Yarım  loqarifmik  reqressiya  Ģərtləri 
daxilində  ekvivalent  dəyiĢən  1  qiyməti  aldığı  zaman  faiz  dərəcəsini  hesablamaq  məqsədilə  biz  aĢağıdakı  düsturdan 
istifadə edirik:
)
1
)
(exp(
100



. 
Mənbə: Müəlliflər 2008-ci il üzrə YSQS məlumatlarından istifadə etmiĢdir.    
 
5.20
 
Orta  təhsildən  sonrakı  təhsil  pillələri  yoxsulluqdan  qaçmaq  baxımından  mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir; yalnız icbari təhsil alan şəxslər yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə olan 
əmək haqqı alırlar. Cədvəl 5-4-də əks olunan göstəricilərdən istifadə etməklə Ģəxsin təhsil ilinə 
və  təcrübəsinə  görə  gözlənilən  əmək  haqqını  hesablamaq  olar.  Azərbaycan  üçün  olan 
hesablamalar  göstərir  ki,  1,  5  və  10  il  təcrübəyə  malik  Ģəxslərin  yoxsulluq  həddi  səviyyəsində 
əmək haqqı alması üçün müvafiq olaraq 7, 8 və 9 təhsil ili tələb olunur. Bu, ibtidai və natamam 
orta  təhsil  səviyyəsinə  malik  Ģəxslər  arasında  təcrübəyə  görə  gəlir  əldə  etmək  imkanının  aĢağı 
olduğunu göstərir (5 il təcrübə 1 il əlavə təhsil səviyyəsi qədər gəlir əldə etməyə imkan verir). 
Diaqram  5-7-də  əks  olunan  əyridən  göründüyü  kimi  11  illik  orta  təhsili  baĢa  vurduqdan  sonra 
əldə olunan hər təhsil ili daha çox gəlir gətirmək imkanına malikdir (bu tam orta təhsili bitirmək 
üçün  tələb  olunan  təhsil  ilidir).  Orta  təhsildən  sonrakı  pillələr  üzrə  təhsil  səviyyəsinə  malik 
Ģəxslər arasında təcrübəyə görə əldə edilən mənfəət səviyyəsi də yüksəkdir. Bu nəticələr Angel-
Urdinola  və  Laqunanın  (2007)  gəldiyi  nəticələrə  uyğundur.  Belə  ki,  müəlliflər aztəminatlı  əhali 
qrupları  arasında  orta  təhsildən  sonrakı  pillələr  üzrə  təhsil  almaq  imkanlarının  artırılması  üçün 
daha çox resursların cəlb edilməsi zərurətini vurğulayırlar.   
 

---