Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
edilməməsi, 1 milyondan çox qaçqın problemi respublikanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi həyatına ciddi təsir etməklə iqtisadiyyatın bütün sahələrində, böhran hallarını dərinləşdirdi və bu 1993-1995-ci illərdə istehsalın əvvəlki illərə nisbətən xeyli aşağı düşməsi, digər iqtisadi göstəricilərin pisləşməsi ilə nəticələndi. Belə ki, 1990-cı ilə nisbətən 1995-ci ildə ümumi daxili məhsul istehsalı 2,5 dəfə, sənaye məhsulunun həcmi 2,9 dəfə, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı 2 dəfə bütün maliyyə mənbələri hesabına kapital qoyuluşu 3,6 dəfə azalmışdı. Əmək haqqı üzrə borcların çoxalması maliyyə çətinlikləri, ödəmələr problemi, maliyyə-kredit resurslarından səmərəli istifadə olunmaması ölkənin büdcəsində vəziyyəti xeyli gərginləşdirmişdir. 1994-cü ildə hakimiyyəti zorla devirmək cəhdləri həm iqtisadiyyat, həm də əhalinin sosial vəziyyətinə güclü zərbə vurdu 1994-cü ilin son aylarında inflasiya səviyyəsi 60-70% arasında tərəddüd edirdi. 1994-cü ildə illik inflyasiya 1880% olmuşdur. 1995-1998-ci illərdə maliyyə-kredit sahəsində ciddi islahatların aparılması, pul kütləsi üzərində nəzarətin gücləndirilməsi, büdcədən maliyyələşdirilən xərclər üzərində nəzarət inflyasiyanın dəfələrlə, büdcə gəsirinin isə xeyli azalmasını təmir etdi. Bunun ən mühüm nəticələrindən biri ölkədə maliyyə sabitliyinin təmin edilməsidir. Əgər 1994-cü ildə manatın ABŞ dollarına nisbətən məzənnəsi 12 dəfə azalmışdısa, 1995-ci ildə bu rəqəm cəmi 3,6% olmuşdur. 1995- 1998-ci illər də manatın sabitləşməsi sahəsində müsbət işlər davam etmiş, milli valyuta inam bərpa olunmuşdur, manatın daxili dönərliyinin təmin olunması üçün əlverişli zəmin yaranmışdır. Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, yaranmış əlverişli makroiqtisadi sabitlikdən islahatların kompleks şəkildə aparılması üçün tam istifadə olunmadı. 1995-1996-cı illərdə iqtisadiyyatda tənəzzülün aradan qaldırılması tədbirləri heçdə hər yerdə sistemli şəkildə aparılmasada iqtisadiyyatda sabitləşmə meylərinin yaranmasında öz müsbət nəticələrini 135 artıq göstərməkdədir.Son illərdə xarici ticarətin liberallaşdırılması sahəsindəki addımlar neftqazçıxarma sənayesində də müsbət təsir göstərmişdir. 1993-cü ilə qədər neft məhsullarının satışı iki neftayırma zavodu tərəfindən həyata keçirilirdi, bu da neft-qazçıxarma müəssisələrinin mənafelərini pozurdu. 1993-cü ildə ilk dəfə olaraq Dövlət Neft Şirkətinə xaricə sərbəst çıxmaq üçün 1 milyon 382 min ton kvota ayrılmışdı. 1995-ci ildə xaricə 1 milyon 635,8 min ton neft satılmışdır (1994-cü ildəkindən 696 min ton çox). Satışdan daxil olan valyutanın 33% Dövlət Neft Şirkətinin ehtiyaclarına yönəldilmişdir. 1996-19970ci illərdə neftin satışından gəlirin daha çox hissəsi sahənin ehtiyaclarına sərf edilmişdir. Neftqazçıxarma müəssisələrinin məhsulun satışından əldə olunan valyuta resusrlarında sərbəstliyin artması, birinci növbədə sahənin ehtiyaclarə üçün istifadə olunması iqtisadi islahatların daha da ardıcıllıqla, eyni zamanda müəssisə kollektivinin marağı baxımından aparılmasına kömək edə bilər. Keçmiş Sovetlər İttifaqının ən mühüm yanacaq bazası olan Rusiyada neftqazçıxarma sənayesində iqtisadi islahatların hansı səviyyədə aparıldığını izləmək maraq doğurardı. İslahatlar bu ölkədə ilk əvvəl qanunvericilik sahəsini əhatə etmiş, neftə aid çoxlu qanunlar qəbul edilmişdir. Neftqazçıxarma sənayesi və ümumiyyətlə yanacaq energetika kompleksi bazar iqtisadiyyatının qanunlarına uyğun yenidən qurulmuş və bütün kompleks yanacaq energetika strukturunda cəmlənmişdir. Bir çox neftqazçıxarma birlikləri səhmdar cəmiyyətlərə çevirilmiş, özəlləşdirmə prosesləri aparılmışdır. Rusiya Federasiyasının bir neçə neftqazçıxarma istehsalat birliyi bazasında yaradılmış «Lukoyl» Səhmdar Cəmiyyəti qısa bir zamanda dünyanın 10 nəhəng neft şirkətindən birinə öz səhmlərini dünya bazarına çıxarmaqla məşğuldur. Rusiyada yeni yaradılmış «Surqutneftqaz», «Yukas», «Rosneft» şirkətləri də artıq öz potensialı ilə nəhəng neft kompaniyalarına çevrilmişlər. Yeni qanunvericilik sistemi belə iri neft 136 şirkətlərinin yaranması və uğur qazanmasına səbəb olmuşdur. Hazırda Rusiya Federasiyasından Yanacaq energetika nazirliyində nazir müavininin rəhbərlik etdiyi «Maliyyə və kommersiya qanunvericiliyi» bölməsi fəaliyyət göstərir. Yanacaq energetika kompleksində islahatların aparılması üçün Rusiya federasisında bu sahədə konsepsiya işlənib hazırlanmış və həyata keçirilməkdədir. Bu konsepsiyaya görə enerji resurslarının qiymətini və vergi haqlarının mərhələ-mərhələ dünya qiymətləri standartlarına yaxınlaşdırmaqla islahatların 2000-ci ildə başa çatdırılması nəzərdə tutulur 25 . Lakin bütün bunlara istinadən qeyd etmək lazımdır ki, quruda neftqazçıxarma sənayesində ilk islahat tədbirləri iqtisadi transformasiya ilə əlaqədar olmuş, geniş miqyas daşımalıdır. Aparılmış islahat tədbirləri mahiyyət etibarı ilə əsaslı, proqramlı, sistemli olmamış, bir növ kosmetik xarakter daşımamıır. Konkret islahat konsepsiyasının olmaması, xüsusən islahat aparmaq təfəkkürünün kifayət qədər inkişaf etməməsi, təşəbbüskarlığın ardıcıl prinsipial səviyyə daşımaması, məhz islahatların nəinki neft sənayesində, hətta ümumilikdə respublika miqyasında radikal inkişafını təmin edə bilməmişdir. İslahatçı təşəbbüslərinin dəstəklənməsi, sistemsiz, kortəbii aparılan islahat tədbirləri uğurlu nəticələrə gətirməmişdir. Bazar iqtisadiyyatı təfəkkürünün hələ də keçid mərhələsində yaşaması, yeni iqtisadi sistemə uyğun kamil iqtisadi düşüncə tərzinin çinovnik nomenklaturasında geniş inkişaf tapmaması iqtisadi islahatların ləngiməsində əsas cəbəblərindən olmuşdur. 25 Э.С.Кудинов «Экономические проблемы развития топливного комплекса Российской Федерации» Москва 1996 г. 137 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|