Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
dərəcədə köhnə iqtisadiyyatın dağılmasına nail oldular. İndiki mürəkkəb çəraitdə bu və ya digər səbəblərlə əlaqədar olaraq ölkənin iqtisadi, siyasi müstəqilliyində həlledici amillərdən olan yancaq-energetika kompleksinin əsas və mühüm hissəsi dövlətin nəzarəti, dövlətin himayəsi altında olmalıdır. İnkişaf etmiş bütün ölkələrdə dıvlətin iqtisadiyyatdakı rolu inkar edilməzdir. Unutmaq olmaz ki, tarixin inkişaf mərhələlərində istehsal üsulundan asılı olmayaraq dövlət iqtisadi-sosial inkişafımızın barometri olmuş və olmaqda davam edir. Azərbaycanda neft hasilatı məsələsi bu gün dünya siyasətində müzakirə olunan vacib məsələlərdən birinə çevirilir. Belə bir vəziyyətdə neftqazçıxarma istehsalında yaxın və uzaq gələcəkdə dövlətin rolu əvəzedilməzdir. Bu strateji xətt heç də o demək deyildir ki, sahədə bazar münasibətləri formalaşmasın, mülkiyyət münasibətləri dəyişməz qalsın və s. Əksinə, dövlət bu strateji sahəni özünün nəzarətində saxlamaqla orada bazar münasibətlərinin inkişafına, kommersiya strukturlarının, sahibkarlığın inkişafına əlverişli şərait yarada bilər. Bu gün reallıqdan doğıan, sahədə iqtisadi islahatların zəruriliyini ön plana çəkən bir sıra məsələlərə müraciət edək. Əvvəla, bazar iqtisadiyyatının «sərt oyun qaydaları» neftqazçıxarma sənayesində xüsusilə, quruda yerləşən müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyətinə bilavasitə təsir edir və bu təsirin az itkilərlə başa gəlməsi üçün quruda neftqazçıxarma sahəsində iqtisadi islahatların aparılması hər bir istiqamət üzrə müəyyənləşdirilməli, prioritet məsələlərə üstünlük verilməlidir. Daha sonra, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, illər boyu quruda neftqazçıxarma istehsalının təmin edilməsiylə əlaqədar olaraq güclü istehsal və sosial infrastrukturu yaranmışdır. B u gün neftqazçıxarma istehsalının fəaliyyət göstərməsi üçün güclü maddi-texniki təchizat, nəqliyyat, energetika sektorlarının inkişafı tələb edilir. Bu sahələrdən hər birində 128 iqtisadi islahatların özünəməxsus xüsusiyyətləri, prioritetləri vardır ki, onların da gələcək taleləri müvafiq qanunlar, normativ sənədlərlə tənzimlənməlidir. Yəni, neftqazçıxarmada islahatlar, təkcə əsas istehsalla deyil, ona xidmət edən sahələrin bazar münasibətləri şəraitində fəaliyyətləri ilə bağlı olacaqdır. Bu cəhət neftqazçıxarma sənayesində iqtisadi islahatların taleyini respublika üzrə aparılacaq iqtisadi islahatların strategiyası və taktikasından asılı edir. Vəziyyətdən müəyyən mənada çıxış yolu dünya təcrübəsinə istinad edərək, inkişaf etmiş neftqazçıxarma istehsalına malik olan ölkələrdə istifadə edilən iqtisadi mexanizmlərdən respublikanın xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla istifadə etməkdən ibarətdir. Burada bir cəhəti xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, quruda neftqazçıxarma sənayesində uiqtisadi islahatların həyata keçirilməsini ləngidən mühüm səbəblərdən biri bu sahə üçün tələb olunan əsaslı vəsaitin çatışmamazlığıdır. Əgər ittifaq höküməti 1986-1990-cı illərdə bütünlükdə respublikanın neft səbnayesinin ehtiyaclarını ödəmək məqsədi ilə orta hesabla hər il 250 miyon dollar ayrılmışdısa, bu rəqəm 1991-ci ildə cəmi bir neçə milyon dollar təşkil etmişdir. Müstəqilliyin ilk illərində 1992-ci ildə bu sahəyə valyuta ayrılmamış, 1993-cü ildə bu rəqəm 17,3 milyon dollar. 1994-cü ildə 31,8 milyon dollar, 1995-ci ildə isə 33,7 milyon dollar təşkil etmişdir. Belə bir vəziyyət sahədə fondların, texnika və avadanlıqların köhnəlməsi və texniki vəziyyətin pisləşməsinə, əsas fondları təzələmək imkanlarını, qazma işləri və əsaslı tikinti həcmlərinin kəskin sürətdə azalmasına gətirib çıxarmışdır. Belə ki, bütünlükdə sahə üzrə maddi-texniki təchizat sisteminin pisləşməsi nəticəsində 4 mindən artıq istismar quyusu dayanmışdır. İstehsalat Birliyində iqtisadi islahatların səmərəliyi NQMİ-lərin maliyyə vəziyyətinin sağlamlaşdırılması ilə bilavasitə bağlıdır. Bu sahədə illər boyu yığılıb qalmış problemlər həllini gözləyir. Debitor, kreditor borcların azalmasına yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsinə 129 baxmayaraq onların məbləği artmaqda davam edir. NQÇİ-lər də kommunal xidmətləri, elektrik enerjisi, sıxılmış hava, buxar, texniki su və s. Ilə bağlı on milyard manatlarla borcları vardır. Müəssisələrin hesablaşma hesabına vəsait olmaması səbəbindən də vaxtında ödənilməyən borclar yüksək rəqəmlərlə ifadə olunur. Bu məsələ o qədər ciddidir ki, onun həlli İstehsalat Birliyi üzrə maliyyə vəziyyətinin kompleks şəklində təhlili əsasında mümkündür. Ayrı-ayrı NQÇİ-lər üzrə maliyyə sağlamlaşdırılması ilə əlaqədar konkret tədbirlət görülməsinin əhəmiyyətini azaltmamaq şərti ilə QNQÇİB-yı üzrə daha təsirli tədbirlər həyata keçirilməlidir. Eyni zamanda problemin həlli üçün hökümətin köməyinə ciddi ehtiyac vardır. Yaranmış problemin həlli quruda neft və qaz sənayesinin bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun yenidən qurulmasını, geniş iqtisadi islahatların aparılmasını tələb edir. Yaxın və uzaq gələcəkdə Azərbaycan dünyanın ən çox neft ehtiyatına malik olan regionlarından biri kimi tanınacaqdır. Hesablamalara görə Azərbaycanın neft ehtiyatları cənubi-şərqi Asiya, Avstraliya və Okeaniya ölkələrinin birlikdə götürülmüş ehtiyatlarına bərabərdir. Adambaşına Azərbaycanda 143 ton neft ehtiyatı düşür ki, bu rəqəm də ABŞ üzrə müvafiq göstəricilərdən 9 dəfə, İngiltərədən 15 dəfə, Misirdən 20 dəfə, Türkiyədən 65 dəfə və s.çoxdur. Neft ehtiyatlarının mənimsənilməsi proqnozları da Azərbaycanın uzun bir dövr ərzində neft sənayesində ən aparıcı mövqelərdən birini tutmağa əsas verir. Akademik Mirzəcanzadənin hesablamalarına görə, yaxın gələcəkdə Azərbaycanda neft hasilatı 40-45 milyon ton arasında olması reallıqdır. Aşağıda dünyada neft ehtiyatlarının regionlar üzrə təsnifatı qrafik şəklində verilmişdir 24 . 24 Təsnifat А.Х.Мирзаджанзаде, Ч.А.Султанов «Этюды нефтяной концепции Азербайджана» kitabı əsasında hazırlanmışdır. 130 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|