Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.4. Yanacaq sənayesinin restruktizasiya problemlər
- Axtarış, kəşfiyat strategiyası, yeni kömür hövzələrinin sənayeləşdirilməsi.
proses daha geniş miqyasda davam etdirilməlidir. Yalnız mütərəqqi təcrübəyə əsaslanmış belə istiqamət həm respublikada, həm də onun neft sənayesində iqtisadi islahatların dərinləşməsinə və səmərəli inkişafına təkan verə bilər. 4.4. Yanacaq sənayesinin restruktizasiya problemlər SSSR-i dövləti dağıldıqdan sonra Rusiya Federasiyası özünün yanacaq energetika kompleksində bazar iqtisadiyatına keçidlə əlaqədar olaraq geniş miqyaslı islahat işlərinə başlamışdır. Burada ilk əvvəl yanacaq energetika sisteminin mühüm sahələri neft-qaz, kömür, energetika bir idarəetmə kompleksində birləşmişlər. Kompleksə daxil olan bir çox qurumlar, sonradan səhmdar cəmiyyətlərə çevrilmiş, nəhəng birliklərdə isə qismən özələşdirmə aparılmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq hazırda Rusiya Federasiyasının yanacaq energetika kompleksində işlərin gedişi ayrı-ayrı sahələrdə o qədərdə ürək açan deyildir. Xüsusən son dövrlərdə kömür şaxtaçılarının məvaciblərinin vaxtlı-vaxtında verilməməsi ilə əlaqədər onlaran narazılıq etiraz aksiyaları, daha çox nəzərə çarpmaqdadır. Hətta Rusiyada hökümət dəyişiklikləri, sahəyə rəhbərlik edənlərin müntəzəm yeniləşdirilməsi burada əsaslı irəliləyişləri təmin etməmişdir. Rusiya Federasiyasının yanacaq energetika kompleksində olan problemlərin müəyyən qisminin Azərbaycanın neftqazçıxarma sənayesindəki oxşarlığı və parallel cəhətlərini bir sıra alimləri tədqiqatlarındakı bəzi məqamlara diqqət yetirək: Kömür sənayesi Rusiyanın köhnə yanacaq sənayesi sahələrindən biridir ki, o da öz ənənələri ilə fərqlənir. Kömrün Rusiya energetika balansında əhəmiyyəti hazırda aşağı düşməkdədir (1950 66,1%, 1990 20,9%).1989-cu ilə qədər 118 inkişafda olan Rusiyanın kömür sənayesi Sovetlər İttifaqınnın dağılması ərəfəsində əmək məhsuldarlığı tempinin, fondveriminin müntəzəm olaraq aşağı düşməsi prosesləri ilə müşayət olunmuşdur.Artıq bu illərdə məlum olmuşdur ki, kömür hövzələri müəssisələrinin əsas vəsaitləri həm fiziki,həm mənəvi köhnəlmiş, elə bu baxımdan da şaxtaların yarıdan çoxu rekonstruksiya və əlavə kapital qoyuluşları ehtiyacında olmuşdur. Son 30 ildə sahədə heç bir prinsipial texnoloji yenilik şilənib hazırlanmamış və tətbiq olunmamışdır. Şaxtaçı sənəti gənclər arasında şöhrət və nuffuzunu itirmiş, sahə kütləvi işçi ehtiyacı zorunda qalmışdır. SSRİ-dağıldaqdan sonra 574 kömür hasiledici sahədən 271-i Rusiyanın, qalanları isə Ukrayna və Qazaxstanın sərəncamına qalmışdır. Rusiya- Donbass, Karaqanda, Ekibastus kimi güclü kömür hövzələrindən və çoxlu dağ-mədən maşınqayırma zavodlarından məhrum olmuşdur. Bütün Sovet tarixi ərzində kömür sənayesinin iqtisadi göstəriciləri mövcüd reallığı əks etdirməmiş, təhrif olunmuş şəkildə planlaşdırılmışdır. Sahəyə dövlət tərəfindən qiymətlərin qoyulması obrazlı deyilsə əyri güzgülər pavilyonunu xatırlatmışdır. Qiymətlər kəskin aşağı salınmış, 50% şaxtalar zərərlə işləmişdir. Bununla belə yeni şaxta tikililərinin lahiyəsinin gerçəkləşdirilməsi də mövcüd qiymətlərlə uzlaşdırılmamışdır. Bütün bunlara baxmayaraq belə inşaat işləri «xüsusi tələbat» adı ilə həyata keçirilmişdir. İşə belə münasibət isə heç şübhəsiz ki, sahədə çalışanlar da iqtisadi təfəkkürün inkişafına kömək edə bilməzdi. İttifaqın dağılması və 1990-cı illərin əvvələrində, bazar iqtisadiyatına keçidlə əlaqədər olaraq müəyyən hazırlıq işi aparılmadan sahədə qiymətlər sərbəst buraxıldı. Lakin müəyyən kömür hasil edici müəssisələrə dövlət datasiyasının tətbiqi dayandırılmadı. Rusiya izafi kömür ehtiyatlarına malikdir və onun kömür sənayesi bir çox faktorlara digər ölkələrin müvafiq sənaye 119 sahəslərindən fərqlənir. Burada əsas kömür hövzələri ölkənin Asiya hissəsində, çətin iqlim şəraitində infrastrukturların geniş inkişaf etmədiyi yerlərdə yerləşir. Sahənin digər spesifik cəhətləridə mövcüddür. Belə ki şaxtanın məhsulu 10-12 il ərzində tükənir və o bağlanaraq növbəti aşağıdakı açılmış sahəyə keçirilir. Bu prosses də çoxlu əlavə sərmayə tələb edir. Lakin bu tarixi tendensiyadan qurtulmaq sahədə aparılan iqtisadi islahatların gedişindən də tam aslı deyildir. Sahənin səmərəli strateji inkişafını təmin etmək ölkədə keçirilən sosial- iqtisadi siyasətin tempi, nəticələri və istiqaməti ilə də sıx bağlıdır. Kömür sənayesinin strateji inkişafı həmçinin tərkib hissəsi olduğu yanacaq-energetika kompleksinin balans perspektivindən və yerləşdiyi məkan amilindən də asılıdır. Sahənin bohrandan çıxarılması üçün 2000-ci ilə qədər onun dirçəliş planının stretegiyası hazırlanması, 2001-2010-cu illərdə isə sabitliyin əldə edilməsi, rəqabət qabiliyətliliyinin təminatı nəzərdə tutulur. İqtisad elmləri doktoru A.Astaxovun fikrincə iqtisadiyatın mineral-xammal sektorunda orta-strateci inkişaf üçün 8-dən az olmayan strategiya mövcuddur 19 : Axtarış, kəşfiyat strategiyası, yeni kömür hövzələrinin sənayeləşdirilməsi. (Bu strategiya əsasən geoloji axtarış işlərinin maliyələşdirilməsi, işlənməsi və mənimsətilməsini əhatə edir). Əvvəl yaradılmış potensial gücdən maksimal istifadə strategiyası. (Bu strategiya mövcüd mineral xammala təlabatın artmadığı vəziyyətdə qəbuldur). Köhnə şaxta fondunu saxlamaqla geniş miqyaslı yeni şaxta tikintisinin aparılması strategiyası. (Bu konservativ lakin dağ-mədən sənayesində uzun müddət mövcud olan strategiyadır). Fəaliyyətdə olan sahənin texnoloji yenidən təşkili strategiyası. (Bu strategiya fəaliyyətdə olan şaxta 19 Вопросы экономики №6.1997.стр. 67-83. 120 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|