Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
neftqazçıxarma istehsalının müasir mərhələsində obyektiv amillərin mühüm rol oynadığını inkar etmək səhv olardı. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi bir əsrdən çox müddətdə quruda yataqların intensiv istismarı nəticəsində hasilatın həcmi, əmək məhsuldarlığı dəfələrlə azalmış və buna müvafiq olaraq işçi qüvvəsinə tələb azalmışdır. 1975-ci ildə 56662 min ton neft hsilatına 42111 nəfər, 1990-cı ildə 2582,2 min ton üçün 28200 nəfər, 1997-ci ildə 1563 min ton neft hasilatına 28600 nəfər cəlb edilmişdir ki, bu da mübafiq olaraq bir adam üçün 1975-ci ildə 134, 1990-cı ildə 91, 19970ci ildə isə 54 ton olmuşdur. Mövcud problem yaxın illərdə quruda neftqazçıxarma sənayesində iqtisadi islahatların ən çətin, ən mürəkkəb, sosial əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlərindən biri olacaqdır. Bu işin taktiki cəhətdən düzgün olaraq işlənməsi, həyata keçirilməsi təkcə neftçıxarma müəssisələrindən asılı olmayacaqdır. Bununlabelə eyni zamanda, quruda neftqazçıxarma istehsalında iqtisadi islhatlarla bağlı məşğulluq problemi həll edilərkən burada mövcud olan istehsal və sosial infrastrukturanın, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi imkanlarından da istifadə edilməlidir. Məsələnin az ağırlı keçməsi üçün bu sahə üzrə xüsusi proqramın işlənməsi və ona xüsusi status verilməsi vacib məsələlərdəndir. İslahatların aparılması, əmək ehtiyatlarının formalaşması prosesini də əhatə etməkdədir. Lakin bu sahədə müəssisə səviyyəsində müasir tələblər baxımından görülən işlər çox aşağı səviyyədədir. Bu məsələ çoxcəhətltidir, onun müasir tələblər baxımından həlli müəssisə rəhbərliyin işində köklü dəyişikliklər tələb edir. Kadrların seçilməsi, hazırlanması, qəbulu, işçilərin vəzifə funksiyaları, peşəyönümü sosial adaptasiya məsələləri, müəssisənin inkişaf etdiyi və ya fəaliyyətin məhdudlaşdırıldığı şəraitdə əmək resurslarının idarə edilməsi, fəaliyyət göstəricilərin qiymətləndirilməsi, idarəetmə və sair bu kimi məsələlər yeni baxışlar əsasında həll edilməlidir. İnkişaf etmiş ölkələrin bu sahədəki naliyyətləri ilə tanış olduğda, tam qənaətə gəlmək 141 olur ki, İstehsalat Birliyinin mərkəzi aparatında, istərsədə müəssisələrdə köklü dəyişikliklər edilməlidir 27 . Məlumdur ki, respublikamızın neftqazçıxarma sənayesi özünün yüksək enerji tutumluğuna görə fərqlənir. Daha doğrusu, respublika sənayesində istehsal edilən elektrik enerjisinin yarıdan çoxu neftqazçıxarma sənayesinin payına düşür 28 . Bu sahənin vacibliyini nəzərə alaraq, onun elektrik enerjisi ilə təmin olunmasında demək olar ki, uzun bir dövr ərzində heç bir məhdudiyyət qoyulmamışdır. Ona görə də sahədə elektrik enerjisindən qənaətlə istifadə edilməsi məsələsini bir növ arxa plana atmışdır. Müşahidələr göstərir ki, neftqazçıxarma müəssisələrində icarəyə verilmiş obyektlərin əksəriyyətində elektrik enerjisinin itkisinin uçotu dəqiq aparılmır. İlk baxışından adi görünən bu məsələ respublika əhəmiyyətli bir məsələdir. Məlum olduğu kimi çoxlu sayda kommersiya strukturları neftqazçıxarma idarələrinin sərəncamında olan elektrik enerjisindən rəsmi qaydada istifadə edirlər. Bu təşkilatların əksəriyyətində enerji sayğacları qurulmamış və yaxud da işlək vəziyyətdə deyildir. Bundan başqa mədən sahələrində mövcud digər yaşayış binaları, yardımçı təsərrüfatlar, kommersiya strukturları NQÇİ-lərin elektrik enrjisi xəttindən qanunsuz istifadə edirlər. Elektrik enerjisi üzrə rəsmi abonentlərinin borcları vaxtında ödənilmir və hazırda bir nüçə yüz milyard manat təşkil edir. Enerji sisteminə olan borcların vaxtında verilməməsi energetika 27 Майк Мексон, Майкл Альберт, Франклин Хедойли. Основы менеджмента. М: Дело. 1995. стр. 565-595. 28 Neftqazçıxarma sənayesinin yüksək enerji tutumluluğu hesabına respublika sənayesində əməyin enerji ilə silahlanması xeyli yüksəkdir. Lakin bu orta rəqəmin arxasında emaledici sahələrə əməyin enrji ulə silahlanması göstəricisinun səviyyəsinin bir neçə dəfə aşağı olduğu gizlənir. Bu məsələ Z.Səmədzadənin «Структура и эффективность общественного производства» (Bakı 1980) və «Azərbaycan SSR-də əmək məhsuldarlığı və əhalinin məşğulliyət quruluşu» kitablarında ətraflı şərh edilmişdir. (Bakı «Elm» nəşriyyatı, 1973). 142 sisteminin rekonstruksiyası, avadanlıqların təzələnməsi işini məhdudlaşdırır, sahənin dinamik inkişafına mənfi təsir edir. Bazar iqtisadiyyatı qanunları tələb edir ki, borcunu ödəməyən müəssisələrə bu və ya digər xidmət göstərilməsin. Əlbətdə, məsələnin qısa bir müddətdə həllini gözləmək də səhv fikir olardı. Ona görə də iqtisadi islahatları ləngidən amilə çevirilmiş borc probleminin həlli strategiyası hazırlanmalıdır. Bu hər il milyard manatlarla ölçülən, itkilərin azaldılmasına kpmək edər və bununla da iqtisadi islahatların maliyyə bazasının möhkəmləndirilməsinə səbəb olardı. Dünyanın bütün inkişaf etmış ölkələrində elektrik enerjisindən istifadə məsələsi prioritet sahələrdəndir. Təsadüfi deyildir ki, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, eləcədə dünyanın digər iri kredit təşkilatları yeni müstəqil dövlətlərdə, o cümlədən respublikamızda bu sahədə qayda-qanunun yaradılmasına kömək edəcək proqramların həyata keçirilməsini məqsədəuyğun hesab edirlər. Aparılan təhlil göstərir ki, neftqazçıxarma sənayesinin enerji ilə təmin olunması, QNQÇİB-nin enerji sistemindən istifadə edən obyektlərlə münasibətlərin təhlili aparılmalı, onların «Azərenerji» Səhmdar Cəmiyyətinin vəsaitilə təmin edilməsi məsələsinə yenidən baxılmalıdır. Son vaxtlar elektrik enerjisindən səmərəli istifadə olunması üzrə tədbirlər görülsə də, onların səmərəsi böyük deyildir. Maraqlıdır ki, son 10 il ərzində neftqazçıxarma sahəsində istehlak olunan elektrik enerjisinin miqdarının aşağı düşməsi meyli özünü göstərsə də, bu azalma neft və qaz hasilatının enməsinə nisbətdə mütənasıb olamışdır. Belə bir müqayisə aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. 143 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|