Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Ədəbiyyatşünaslığımızın banisi Firudin bəy Köçərli
- Abid Tahirli
- Əlimərdan bəy Topçubaşov
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurucularından
Bütün türklərin tərcümanı ~ 39 ~
onun haqqında yazılmış əsərlərdən sitatlar gətirməklə İ.Qaspiralı dühasının əzəmətinə, həmişəyaşarlığına bir daha diqqəti çəkmək istərdik. Heç şübhəsiz ki, bütün müəllifləri və mənbələri əhatə etmək cəhdimizə, istəyimizə rəğmən siyahının tamlığını iddia edə bilmərik. Bunu diqqətsizliyimiz kimi yox, qaspiralışünaslığın ölkəmizdə nisbətən yeni sahə olduğuna, ölkəmizdən kənarda isə coğrafiyasının genişliyinə, eyni zamanda ifadə etmək istəmədiyimiz digər bəzi problemlərin mövcudluğuna yozmaq- yazmaq, zənnimizcə, daha düzgün olardı. Ən əsası odur ki, İ.Qaspiralının sağlığından bu günədək bütün dövrlərə aid materiallardan sitatlar var və onlar İ.Qaspiralının bütün türklərin və bütün dövrlərin tərcümanı olduğuna danılmaz dəlildir. Söz və sətirlərdən yaranan möhtəĢəm Ġsmayıl Qaspiralı portreti Yazıçı, publisist, siyasi xadim, istiqlal mücahidi Ceyhun Hacıbəyli: «Həqiqətən də müsəlman-türk olub İsmayıl bəy Qaspiralı kimi bir xadimi dəyərləndirməmək olmaz». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən, «Kaspi», № 204, 13 sentyabr, 1914).
Ədəbiyyatşünaslığımızın banisi Firudin bəy Köçərli: «İsmayıl bəyə öldü demək millətimizin çırağı söndü, həyatımızın ruhu pozuldu deməkdir». («İqbal» qəzeti, № 749, 28 sentyabr 1914).
Abid Tahirli ~ 40 ~
«İsmayıl bəy gələcəyimizə yaxşı gözlə baxırdı. Həyatımıza ümid və səadətimizə etiqadı-kamili vardı. Hər şeydən artıq bizə xoş gələn İsmayıl bəyin fel və qovlündə müşahidə olunan səbat və mətanəti-qəlb idi. Mərhumun əqidəsi buna idi ki, hər bir şey insanın öz əlindədir. İstərsə, edər. Mətləb ancaq istəməkdədir. İşə şüru etməkdədir. İsmayıl bəy deyirdi ki, bizim müsəlmanlar əksərya xəyalət aləmində yaşayırlar, bu aləmi boşlayıb fəaliyyət aləminə daxil olmaq gərəkdir. O qismi işə iqdam etmək lazımdır ki, ondan bir xeyir və fayda hasil olsun. Doğrudan da, İsmayıl bəyin hanki bir işinə diqqət yetirilsə, onda böyük tədbir, təcrübə və əncamında böyük fayda müşahidə olunur». («İsmayıl bəy Qasprinski» məqaləsindən. «İqbal» qəzeti, sentyabr 1914).
Əlimərdan bəy Topçubaşov: «İsmayıl bəyin nə yazdıqlarını biz indi söyləməkdə aciziz. Onları bir yerə yığmaq bizdən ötrü qeyri-mümkündür. Vəqtilə İsmayıl bəyin işlərini tarix səhifələri bildirər. Ancaq bu qədər olur ki, İsmayıl bəyin yazdığı məqalələr bir əkinçinin danələri kimi idi ki, hərəsi öz müqabilində göyərmiş və məhsul vermişdir. Məsələn, bir məqaləsindən dolayı birisi öz oğlunu məktəbə vermiş, ikinci məqaləsi bir şəhərdə məktəb açılmaya, üçüncü cəmiyyət açılmaya səbəb olmuşdur. İsmayıl bəyə hər yerdə İsmayıl bəy deyilir. Öz yerlərində isə İsmayıl Murza adlanır. Özü isə buna heç əhəmiyyət verməzdi. Zira, onun bəyliyi və murzalığı özünün çalışmaqlığı və yazdıqları idi. İsmayıl bəy fəaliyyəti sayəsində bütün Rusiya müsəlmanlarına öz nuru ilə işıq və səadət verdi». (1914-cü il sentyabrın 13-də Bakıda təşkil olunan matəm yığıncağında çıxışından).
Bütün türklərin tərcümanı ~ 41 ~
üçün çox üzüntülü xəbər verdilər. Onlar ən yaşlı ustadımız, ən öndə gedən liderimiz, mənəvi atamız, baş müəllimimiz möhtərəm İsmayıl bəy Qaspiralı cənablarının vəfat etdiyini ilk səhifələrində böyük hərflərlə dərc edərək hər kəsə xəbər verdilər. …Bəli, İsmayıl bəy öldü. Fəqət o öz təlimatını verərək, öz yerinə insanlar yetişdirərək, tələbələrinə elektrik fənəri kimi fənər tutuşduraraq gələcəyi, gediləcək yolları işıqlandıraraq öldü. İndi bir çox ulu insanımızdan, çox böyük liderimizdən ayrıldıq, onun üçün bizim, hətta bütün islam dünyasının üzülməməsi mümkün deyil. Çünki o bizim ən qaranlıq, ən savadsız dönəmimizdə bizi düşünərək millətimizi ayağa qaldırmaq üçün işə başladı. O, bizə 32 il müəllimlik etdi…». («Süyüm Bikə» qəzeti, 1914, 16 sentyabr, Kazan).
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurucularından «Müsavat» partiyasının lideri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə: «Dilə, fikrə və işə» bağlı bir türk sifətiylə böyük müəllimin yaratdığı müvəffəq əsərin ildönümünü keçirərkən, istiqlalları üçün çalışan türk elləri arasında ən çox iztirab çəkən və ən müstəqil mövqedə bulunan Krımlı qardaşlarımıza demək istəyirik ki, qardaşlar, sarsılmadan yüyürünüz, əski tarixində şanlı hadisələr və yeni tarixində də «Tərcüman» kimi qəzetlərə malik bulunan bir vətənin övladı heç bir zaman haqq etdiyi istiqlal və hürriyyət nemətindən məhrum edilə bilməz! Fəqət «Tərcüman» sizin olduğu qədər, bilirsiniz ki, bizimdir də. Bütün türklərindir. Bilxassə əsir türk ellərinindir. Vətənləri düşmən əlində çeynənən bizlər, nə yazıq ki, böyük ədibə layiq Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|