Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- X Ü L A S Ə
- S U M M A R Y
Azərbaycanda nikahın formalaşma qaydaları 153 Azərbaycanda sovet hakimyyəti mövcud olandan sonra nikahın dövlət tərəfindən qeyd olunması forması tətbiq edilmişdir. Azərbaycan SSR MİK-in 1923 cü il sentyabr ayının 8-dən etibarən qəbul etdiyi ilk mülki məcəllə Azərbaycanda tətbiq olunmağa başlandı.Bu qanunla şəriət əsasında kəsiləcək kəbin etibarsız hesab edilir yalnız Vətəndaşlıq Vəziyyəti Aktları qeydiyyatı (VVAQ) orqanlarında qeyd olunmuş nikah qanunu sayılırdı. Yalnız təkcə müstəsna bir hal var ki, ancaq o zaman şəriət üzrə olan izdivac qanuni hesab olunur ki, mülki məcəllə verilməmişdən qabaq olduğu təqdirdə qanuni hesab olunsun. Azərbaycan mərkəzi icraiyyə komitəsinin 3- cü sessiyası tərəfindən 1928 ci il may ayının 29-da qəbul edilmişdir. Yeni qanun 1928 ci il iyul ayının 15-dən həyata tətbiq olunmağa başladı.(3.) Yeni qanunda yazılır ki, köhnədən şəriət üzrə evlənən zaman mollanın hüzurunda kəbin kəsilərdi.Bu kəbinə o zaman “mehr” adlı, müəyyən bir məbləğ yazılardı. Bu məbləğ arvad boşanan zaman onun təmini üçün müəyyən edilən bir şərt idi. Bizim zamanımızda kəbin ola bilməz, çünki bu əvvələn din ilə (dini biz qəbul etməyirik) əlaqədardır və ikincisi də bu bir növ satım kimi bir şey olduğundan qadını alçaldır. Bunların zamanında isə ərə gedən qız ilə oğlan arasında “şura kəbini” kəsə bilər ki, bu da oğlan tərəfindən qıza verilən xüsusi bir qəbzdən ibarətdir. Bu, qəbz üzrə oğlan qız arasında ər arvadlıq əlaqəsi kəsildiyi zaman oğlan göstərilən məbləği verməyə məcburdur. Yəni, qız özü boşandığı və ya oğlan boşadığı təqdirdə təmin edə biləcəkdir. Ən acınacaqlısı odur ki, islamda mövcud olan mehr guya alqı –satqı kimi bir şey olduğunu qadını alçaldır deyə iddia edirlər və bununla da mehrin adını dəyişdirib “şura kəbini” qoyaraq yazırlar ki, guya bunların zamanının da qadınlara haqq tanınmışdır. Yuxarıda qeyd etdik ki, nikah yalnız VVAQ orqanlarında qeyd olunmuş nikahlar qanuni sayılır. Lakin bununla belə etnoqrafik tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, rəsmi kəbinlə yanaşı dini kəbinlərdə həyata keçirilmişdir. Formal xarakter daşıyan dini kəbinin heç bir hüquqi qüvvəsi yox idi. Bunu ənənəvi olaraq bir növ “xatircəmlik” üçün edirlər. Yəni valideynlər tərəfindən gənclərin kəbini mollada kəsdirilir.Onların dediyinə görə, kəbin kəsilməsə xatircəmlik olmur, uşaqlar qanunsuz sayılır. Qeyd edək ki, bu ənənə müasir dövrümüzdə də əməl olunur.Belə ki, hər iki tərəfdən oğlan və Hacıyev Taleh Elton oğlu 154 qızın yaxın qohumları əmisi ,dayısı kəbin kəsmək hüququ olan din xadiminin yanına gedib onlar üçün kəbin kəsdirirlər. İstifadə olunmuş ədəbiyyat. 1. Q.Ə.Qeybullayev. Azərbaycanlılarda “Ailə və nikah”. Bakı. Elm. 1994. 2. H.A.Quliyev.Azərbaycanda ailə məişətinin bəzi məsələləri (keçmiş və müasir dövr) Bakı.Elm.1986. 3. Az.SSR.Elmlər Akademiyası.Tarix fəlsəfə hüquq seriyası 1970N;2 4. A. И. Асадов.Семейное право.Bakı.1959. 5. Y.V.Çəmənzəmənli. “Ağ buxaqda qara xal.”əsərləri 1 cild.1986. 6. T.Q.Səlimov. Abşeronlular. Bakı. Elm.1993 7. M.Paşayeva.Azərbaycanın ailə məişətində etnik ənənələr.Bakı.2000. 8. N.Quliyeva.Azərbaycanda müasir kənd ailəsi və ailə məişəti.Bakı 2005. 9. Q.Cavadov. “Udinlər” Bakı.1996. 10. Azərbaycan etnoqrafik məcmuəsi 3- cü buraxılış Bakı.1977. 11. Kitabi Dədə Qorqud. dastanı. Bakı.1988. 12. M.Kalankatuklu. “Albaniya tarixi”. Bakı. Elm. 1993. 13. Hароды Кавказа Том.2, Москва.1962. 14. Kəbin və Ailə haqqında yeni qanun.1929.Azərnəşr. 15. R.Babayeva .Quba şəhərinin toy adətləri.1946. 16. R.Əfəndiyev.Şəkidə evlənmək adətləri.1946. ədəbiyyat məcmuəsi. 17. H.Sarabski. Köhnə Bakı.1982. 18. H.Quliyev.Azərbaycanın xalq adətləri. Bakı.Elm. 1972. 19. Kaspi qezet 1890 N; 181. Azərbaycanda nikahın formalaşma qaydaları 155 X Ü L A S Ə Məqalədə XIX-XX əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olan nikah adətləri, nikah qaydaları və nikaha girmə yolları tədqiq olunmuşdur. Etnoqrafların tədqiqatlarına əsaslanmış müəllif ailə-məişət və nikah adətlərinin zənginliyini daha parlaq şəkildə açıb göstərmişdir. Məqalədə həmçinin, islam dinində kəbin məsələləri və onların inqilabdanəvvəlki Azərbaycanda nikah adətlərində önəmli yeri qeyd olunmuşdur. S U M M A R Y The conjugal customs, rules and the ways of marriage existed in XIX- XX centuries in Azerbaijan has been investigated in the given article. Being guided the researches of ethnographers, the author brightly shows the varieties of family and conjugal customs. In the article the marriage problems in Islam and their important places in conjugal customs in Azerbaijan before revolution has been noted. Vəhhabilik və Ərəb millətçiliyi 157 VƏHHABİLİK VƏ ƏRƏB MİLLƏTÇİLİYİ Yadulla PAŞAYEV 1 XIX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında baş verən milli hərəkatlardan bəhs edərkən, Qərb tarixçilərinin təsiri ilə sadəcə xristianlar arasında cərəyan edən millətçilik axımlarına toxunmaq adət halına gəlmişdir. Lakin XVIII əsrin sonlarında və XIX əsrin əvvəllərində ərəblər arasında bir sıra hərəkatlar baş verdi. Bu hərəkatlar diqqətlə tədqiq edildikdə milli bir mahiyyət daşıdığı başa düşülür. Bunlardan biri də Vəhhabi hərəkatıdır. Vəhhabi hərakatı Osmanlı dövlətinin ən zəif dövrlərinə təsadüf etməkdədir. Bu dövrdə böyük dövlətlər Osmanlı torpaqlarından öz paylarını əldə etmək üçün hər cür vasitədən istifadə edirdilər 2 . Vəhhabi hərəkatı başladıqda Nəcd, Məkkə, Mədinə Osmanlı imperiyasının sərhədləri daxilində idi. Nəcd ərazisinin əhalisi Osmanlı hakimiyyəti dövründə əvvəlki bədəvi (köçəri) həyat tərzini davam etdirsə də, dövlətdən aldıqları pul və ərzaq yardımlarının təsiri ilə nisbətən oturaq hala gəlmişdilər 3 . Osmanlı hökmdarları Məkkə və Mədinədə olan müqəddəs yerləri, xüsusilə də Peyğəmbərin qəbrini qiymətli daşlar,qızıl, gümüş və sairə ilə bəzəmişdilər. Əlbəttə ki, bunu onlar dini vəzifə kimi yerinə yetirirdilər. Vəhhabilər isə Osmanlı hökmdarlarının dindarlıq adına yerinə yetirdikləri bu əməlləri müşriklik sayırdılar. Bunu da osmanlılarla düşmənçilik etmələrinin səbəbi olaraq göstərir və osmanlı hakimiyyətinə son vermək üçün yetərli əsas sayırdılar. Vəhhabilərin Osmanlı hakimiyyətinə qarşı gəlmələrinin sözdə və görünüşdə səbəbi dini idi. Onlara görə, bu dövlət və onun hakimiyyəti altında olan xalqlar dindən uzaqlaşmışdı 4 . Vəhhabilər dövlətə itaət etməyi vacib əməl (fərz) hesab etmələrinə baxmayaraq dinə 1 AMEA, Əlyazmalar İnstitutunun elmi işçisi, Fəlsəfə elmləri namizədi 2 Ecer V.A., Tarihte Vehhabi hareketi ve etkileri, Ankara, Avrasiya stratejik araşdırmalar merkezi yayınları, 2000, s.181 3 Eyni əsər s. 187 4 Eyni əsər s.187 Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|