Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 9
DAYANIQLI İNKİŞAF kabusu XX əsrin 2-ci yarısından sonra məlum oldu ki, təbiət cəmiyyətin "yükünü" çəkməkdə çətinlik çəkir və insan-təbiət-cəmiyyət münasibətləri təbii sistemlərin dözümlülüyü və davamlılığı baxımından yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Proqressiv alimlər baş verən proseslərin təhlili nəticəsində yeni Insan inkişafı və dayanıqlı inkişaf konsepsiyalarının ilkin müddəalarını irəli sürməyə başladılar. Məsələn, böyük sovet coğrafiyaşünas alimi David Lvovic Armand hələ 1960-cı illərdə təbiətdən səmərəli istifadə edilməsinə həsr olunmuş “Nam i Vnukam” (Bizə və Nəvələrimizə) kitabı yazmışdı. 1972-ci ildə Roma Klubunun hazırladığı “Limits to Grows” (İnkişafın Limitləri) əsəri də bu istiqamətdə qlobal ictimai fikrin formalaşmasına ciddi təsir göstərdi. Qlobal əməkdaşlıq 1970-ci illərdə beynəlxalq münasibətlərin yaxşılaşması imkan yaratdı ki, qlobal miqyaslı problemlərin həllində sosialist, kapitalist və üçüncü dünya ölkələri bir araya gəlsin və vahid platformadan çıxış etsinlər. 1972-ci ildə Stokholmda keçirilmiş BMT-nin İnsanın Ətraf Mühiti konfransında mərkəzi qərərgahı Nayrobidə yerləşəcək UNEP (BMT Ətraf Mühit Proqramı) təsis edildi. 1983-cü ildə BMT Baş Assambleyasının qərarı ilə ətraf mühit və qlobal problemlərin araşdırılması əsasında Hesabat hazırlanması məqsədi ilə Xanım Qro Harlem Brundtlandın sədrliyi ilə Ətraf Mühit və İnkişaf adlı Ümumdünya Komissiyası yaradıldı. Bu komissiyanın intensiv və ideoloji şablonlardan uzaq fəaliyyəti nəticəsində bu sahədə qlobal ictimai fikrə və tədqiqatlara çox müsbət təkan vermiş Bizim Ümumi Gələcəyimiz (”Our Common Future”) adlı hesabat 1987- ci ildə işıq üzü gördü və əksər dillərə tərcümə olundu. Cəmiyyətin müxtəlif təşkil səviyyələrində inkişaf proqramlarının əsasında ətraf mühit problemlərinin qoyulması məsələsi, yəni ətraf mühitin vəziyyəti nəzər alınmadan inkişafın mümkün olmaması öz təsdiqini tapdı. Davamlı inkişafın gələcək nəsillərin ehtiyacının ödəniməsinə xələl gətirmədən indiki nəslin eutiyaclarını ödəyən insan inkişafı demək olması fikri təsbit olundu və hamı tərəfindən qəbul olundu. Davamlı inkişaf konsepsiyasını əsasən ətraf mühit, iqtisadiyyat və cəmiyyət komponentlərinin qarşılıqlı əlaqələri şəklində təsvir və izah etmək mümkündür. Davamlı inkişafı tam təsvir etmək üçün bu üç əsas komponentdən əlavə olaraq mədəniyyət və idarəçilik amillərinin də nəzərə alınması vacibdir. Bu əsərin dünyada yaratdığı abu-hava altında və SSRİ-nin dağılması nətiçəsində beynəlxal aləmdə yaranmış həmrəyliyin nəticəsi kimi 1992-ci ildə Rio de Janeyro şəhərində (Braziliya) BMT-nin Ətraf Mühit və İnkişaf adlı konfransı (Yer Sammiti) baş tutdu və bəşər tarixində inqilabi dəyişikliklərin təşəssümü kimi proqressiv ideyaları özündə cəmləmiş qlobal inkişaf konsepsiyası "Gündəm XXİ", Rio Deklarasiyası və s bütün ölkələr tərəfindən qəbul edildi. Rio (1992) konfransının davamı kimi 1993-cü ildə BMT Baş Assambleyası Davamlı İnkişaf Komissiyası (UN Commission on Sustainable Development (CSD) təsis etdi. Növbəti Yer Sammitləri - Rio+10 (İohannesburq, 2002) və Rio+20 (Rio de Janeyro, 2012), bir daha təsdiq etdilər ki, qlobal inkişaf bütün ölkələrin vahid konsepsiyalar və proqramlar əsasında birgə və bir-birindən asılı fəaliyyətləri əsasında mümkün ola bilər. Yuxarıda deyilən fikirlər əsasında BMT-də vahid qlobal proqramlar və konsepsiyalar hazırlanması istiqamətində işlər aparıldı və 2000-ci ildə Minilliyin İnkişaf Bəyannaməsi irəli sürüldü və bütün ölkələr, o cümlədədən Azərbaycan tərəfdən qəbul edildi (8 sentyabr 200-ci ildə). Bu Bəyannamə XX əsriin 90-cı illərdə BMT tərəfindən həyata keçirilən çoxsaylı konfransların zirvə nöqtəsi idi və onu imzalamış 191 ölkənin ətraf mühit, inkişaf, idarəçilik, sülh, təhlükəsizlik və insan haqları sahəsində öhdəlikləri, məqsədləri və hədəfləri özündə əks etdirirdi. Minilliyin İnkişaf Bəyannaməsinin müddəalarının qlobal miqyasda həyata keçirilməsi məqsədi ilə 2000- 2015-ci illəri əhatə edən Minilliyin İnkişaf Məqsədləri (MİM) hazırlandı və BMT xətti ilə qlobal miqyasda tətbiq olunmağa başladı. MİM çərçivəsi 8 məqsəd, 18 hədəf və onların monitorinqinin aparılması üçün tərtib olunmuş və ölçülə bilən 48 göstəricidən ibarət idi. Qlobal və milli inkişaf tendensiyalarını izləmək üçün mümkün olduqca 1990-cı il məlumatları ilkin məlumat kimi götürülür və müqayisə edilirdi (1990-2000-2015). Bu məqsədlər aşağıdakılardan ibarət idi: Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 10
Məqsəd 1. İfrat yoxsulluğu və aclığı aradan qaldırmaq Məqsəd 2. Ümumi ibtidai təhsilə nail olmaq Məqsəd 3. Gender bərabərliyini təmin etmək və qadınlara səlahiyyət vermək Məqsəd 4. Uşaq ölümü hallarını azaltmaq Məqsəd 5. Ana ölümü hallarını azaltmaq Məqsəd 6. İİV/QİÇS, malyariya və digər xəstəliklərə qarşı mübarizə aparmaq Məqsəd 7. Ətraf mühitin davamlılığını təmin etmək Məqsəd 8. İnkişaf üçün qlobal tərəfdaşlığı inkişaf etdirmək MİM-lərə nail olunması üçün Azərbaycanda görülmüş işlər Milli strategiyalara inteqrasiya olunması əsas şərt idi və bununla bağlı çox ciddi siyasi addımlar atıldı və qərarlar verildi. MIM-lərin əsas məqsədi olan yoxsulluqla mübarizə sahəsində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə “2003–2005-ci illər üçün Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı” və daha sonra “2008–2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı” hazırlanaraq təsdiq edildi və uğurla icra həyata keçirildi. Bu sənədlərin hazırlandığı dövrdı Azərbaycanda BMT qurumlarını koordinasiya edən bir məsləhətçi kimi onların hazırlanmasının iki təqdirəlayiq üstünlüyünü qeyd etmək istərdim. Belə ki, həmin sənədlər rəsmi dövlət qurumlarının aparıcılığı ilə ölkədə fəaliyyət göstərən çoxsaylı beynəlxalq donor və inkişaf təşkilatları ilə çoxsaylı müzakirələr, məsləhətləşmələr və beynəlxalq təçrübəyə əsaslanan elmi yanaşmalar əsasında hazırlanmışdı. Daha bir üstünlük isə həmin sənədlərdə Dünya Bankının təçəbbüsçüsü və donoru olduğu Yoxsulluğun azaldılması proqramlarının BMT-nin təşəbbüsçüsü olduğu MİM-lərin ölkənin inkişaf proqramlarına vahid yanaşma əsasında inteqrasiya edilməsi idi. Azərbaycanda tətbiq olunan bu yanaşma beynəlxalq əhəmiyyət daşıyırdı və BMT agentlikləri arasında müsbət təcrübə kimi geniş təbliğ olunurdu. Azərbaycanda yuxarıda adları çəkilən dövlət proqramları üzrə həyata keçirilən çoxsaylı layihələrin nəticəsi kimi, MİM hədəfləri, yoxsulluğun aradan qaldırılması, insanların sağlamlığının qorunması, ətraf mühitin yaxşılaşdırılması, əhalinin təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi, gender bərabərliyinin təşviq və təmin olunması sahəsində irəliləyişlərə nail olunmuşdur. Bu nailiyyətləri və bəzi problemləri Dövlət Statistika Komitəsinin vebsaytından götürülmüş Azərbaycan Respublikası üzrə MİM göstəriciləri (https://www.stat.gov.az/source/millennium/) hesabatının müəllif tərəfindən təhlili əsasında aparılmış ümumi araşdərmaların nəticəsi MİM məqsədləri üzrə ardıcıllıqla aşağıda verilmişdir. Məqsəd 1. İfrat yoxsulluğu və aclığı aradan qaldırmaq Milli yoxsulluq həddindən aşağı yaşayan əhalinin xüsusi çəkisi, 10 dəfə azalaraq 2001-ci ildəki 49 faizdən 2015-ci ildə 4,9 faizə enmişdir. Məqsəd 2. Ümumi ibtidai təhsilə nail olmaq Bu sahədə son onilliklərdə Azərbaycanda elə bir ciddi problem olmamışdır. 15-24 yaşda olan əhalinin savadlılıq səviyyəsi, 2015 ci ildə 100 faizə çatdırılmışdır (1999-cu ildəki 99,9 faizdən). İbtidai təhsildə xalis qeydiyyat əmsalı 1990-cı ildəki 84,2 faizdən 15,6 faiz yüksələrək 2015-ci ildə 99,8 faizə çatmışdır. İbtidai təhsili bitirmə əmsalı 1990-cı ildəki 86,9 faizdən 13,1 faiz artaraq 2015-ildə 100 faiz olmuşdur.
Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|