Ad
i
l
ə
N
ə
z
ə
rova
68
Ə
ƏBƏDĠYYƏT [ər.
خٌذثأ]– aləmin mövcudluğu zamanı, materi-
yanın yaradılmazlığı və məhvedilməzliyi,
onun substansial sonsuz
uzunluğu, sürəkliliyidir.
ƏCƏMĠ – qeyri-ərəb mənşəli olan. Yaranması etibarı ilə
Xilafət dövrünə təsadüf edən bu kəlmə, Xilafətin tabeçiliyində
yaşayan və ərəb olmayan çoxlu xalqlara verilən ad idi. Hərfi
mənasında ―yad‖, ―naməlum‖, ―əcəmi olan‖ deməkdir. Bəzən
hərfi mənasında da işlədilir.
ƏCR [شﺟأ] – əvəz, mükafat deməkdir. Əcr, insanların bu
dünyada çəkdikləri əzablara, işlədikləri xeyir əməllərə və etdiyi
ibadətlərə əvəz olaraq axirət dünyasında Tanrının verdiyi müka-
fatlardır.
ƏDƏB [بدأ] – ədəb, əxlaq. Ədəb-ərkan qaydaları, şəxsin bütün
hərəkət və sözlərində tərbiyəli davranışları. Təsəvvüfdə isə
müridə şeyxinin məsləhət gördüyü və əməl etməsi vacib olan
ədəb-ərkan qaydalarıdır.
ƏHD [ذهػ] - əhdləşmə, vədələşmə, müqavilə.
ƏHKAM - doqma [dogma – fikir, təlim, qərar[ər. واكحأ]] –
bütün vəziyyətlərdə dəyişməyən, həqiqətin pozulmazlığı üçün
qəbul edilmiş müddəa, anlayış. Ərəbcədən hərfi mənada ―hökm-
lər‖ deməkdir. Hökm sözünün cəmidir. Şəriətin qoyduğu vacib
hökmlərə, qanunlara deyilir. Əhkam-i diniyyə - dini hökmlər.
ƏHVAL – ərəbcədən hərfi tərcümədə ―hallar‖ deməkdir. Hal
sözünün cəmidir.
F
ə
ls
ə
f
ə
term
i
nl
ə
r
i
n
i
n
i
zahl
ı
l
üğə
t
i
69
ƏHVAL-i Ruhiyyə – ruha aid olan hal və xüsusiyyətlər. Bu
termin bəzən məcaz olaraq da işlədilməkdədir. Misal üçün,
əhval-
i ruhiyyəm çox pisdir, gələ bilməyəcəm.
ƏKS [alm. Konträr; fr.contaire; ing. Contrarylat. Contrarius;
osm. tr. zıt; tr. Karşıt; ər. ظكػ] – bir-birilərinin formal ziddi
olmayıb, əslində mahiyyətcə ona qarşı olan məfhumlar.
ƏMƏL-i saleh – saleh əməllər,
xeyirli işlər, əksəriyyətlə dini –
fəlsəfi terminologiyaya aid olub, bir şəxsin dinin hökmlərinin
əksinə olmayaraq gördüyü xeyirli işlərə deyilir.
ƏMƏN – əski türkcədə bir neçə məna verirdi. 1-Can, ruh,
həyat 2- Ağac tikmək üçün açılan çuxur 3- meşə ağacı.
ƏNBĠYA – Nəbilər, peyğəmbərlər deməkdir. Nəbi sözünün
cəmidir. Nəbi sözü nəbəə [ئثَ] felindən əmələ gəlmiş və xəbər
vermək deməkdir. Dilimizdə bəzən peyğəmbərlər sözünün sinoni-
mi kimi işlədilməkdədir. Ərəbcədir,
peyğəmbər sözü isə farscadan
keçmişdir.
ƏNƏNƏ [alm. Sitte; fr. Moeurs; ing. Customs; lat. Mos-
mores; osm. tr. örf; tr. Töre; ər. خآدآ] – bir cəmiyyət daxilində
mənimsənilmiş, yerləşmiş həyat tərzinə və həyat formalarının,
qaydaların,
aətlərin müştərək vərdişlərinin və izlənilən
istiqamətlərin hamısı. Adət-ənənə [ər.جدآ] Böyük və kiçik sosial
qrupun üzvlərinə özlərini faktiki necə apardıqlarını, nəyi özlərinə
rəva bildiklərini və nəyi özlərinə qadağan etdiklərini təsbit edən
anlayış. nəsildən-nəslə keçən adətlər, əxlaq normaları, görüşlər,
zövqlər və s.
Ənənə etnosun həyatını qoruyub saxlamaq üçün
maddi və mənəvi mədəniyyətin, ailə və ictimai həyatın elə bir
amilidir ki, cəmiyyətin üzvləri onu nəsildən-nəslə keçirirlər.