BiZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

78

Bura  aiddir:  hər  bir  nazirlikdə  vətəndaş  cəmiyyəti  üçün  əlaqələndirici  şəxs  və  ya  yeganə 

müsahib  sifətilə  mərkəzi  koordinasiya  orqanı  kimi  hökumət  orqanları;  çoxtərəfli  maraq 

komitələri kimi birgə strukturlar; işçi qruplar; ekspert şuraları və digər məşvərətçi qurumlar 

(daimi  və  ya  xüsusi,  yəni  dar  ixtisaslaşdırılmış);  resursları  birləşdirən  və  birgə  vəzifə 

formalaşdıran vətəndaş cəmiyyəti ittifaqları/koalisiyaları.   

4.  Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və hökumət orqanları arasında əməkdaşlıq üzrə 

çərçivə sənədləri

Bir çox Avropa ölkəsində çərçivə sənədləri əməkdaşlıq üzrə rolları, məsuliyyət və üsulları 

razılaşdırmaq  üçün  işlənib  hazırlanıb.  Bu  sənədlər  qarşılıqlı  əlaqə  üçün  aydın  özül  ortaya 

qoyur və beləliklə, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ilə hökumət orqanları arasında davamlı 

dialoq  və  qarşılıqlı  anlaşmaya  yardım  edir.  Bunlara  parlament  və  ya  hökumətlə  ikitərəfli 

razılaşmalar, hökumət qurumları tərəfindən qəbul olunmuş əməkdaşlıq üçün strateji sənədlər 

və rəsmi proqramlar daxildir.  

İnklüziv tədbirləri idarə etmək

Yer

Tədbirlərin keçirilmə yeri çox əhəmiyyətlidir. Bu, insanların özlərini rahat hiss etdikləri yer 

olmalıdır. Sinif, ya mühazirə formatı əvəzinə az formal tərzə üstünlük vermək iyerarxiya və 

güc  bərabərsizliyi  hissi  yaratmaq  yerinə  tərəfdaşlıq  və  dialoq  ruhunu  qüvvətləndirəcək. 

“Təcrübələrinə görə ekspertlər” daxil olmaqla insanları öz təcrübələrini qiymətləndirməyə 

ürəkləndirmək onlara inam vermək baxımından əhəmiyyətlidir. İştirakçıların “prezidium” və 

“auditoriya” arasında bölünməsi inklüziv qərar qəbuluna kömək etməyəcək. Bunun əvəzinə 

iştirakçılar dairə şəklində və ya kiçik masa ətrafında əyləşsələr, daha faydalı olar.   

Əlçatımlılıq əhəmiyyətlidir. Buraya mərtəbəyə əıçatımlılıq, əlçatımlı ayaqyolu, uyğun işıqlandırma 

və ehtiyac olsa, akustika və səs ilgəkləri daxildir. Sakit otaq narahatlığı, cürbəcür ruhi sağlamlıq

 

problemləri olan, yaxud da böyük ağrı və yorğunluq hiss edən iştirakçılara kömək ola bilər. 

Müzakirə tərzi

Sədr əvəzinə aparıcının idarə etdiyi görüşlər inklüziv qərar qəbuluna kömək göstərə bilər. Aparıcılıq 

qruplara birgə işləməyə dəstək vermək və bütün iştirakçıları mənalı yolla cəlb etmək deməkdir.   

Aparıcının rolu aşağıdakılardır:

•  Müzakirə mövzularını vermək

•  İnsanları mövzudan və vaxt çərçivəsindən çıxmağa qoymamaq

•  Hər kəsin öz rəyini bildirməsinə şərait yaratmaq 

•  Qeydlərin yazılmasına, cavab reaksiyalarının, şikayət və təkliflərin qeydə alınmasına 

nəzarət etmək.

Tədbir planlaşdırılmasına dair məsləhətlər

Aydın məqsədləri və vaxtı göstərən gündəlik hazırlayın.

---

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

79

Tədbirin sadəliyini və insanların tam şəkildə iştirakını təmin edin.   

Əgər iştirakçılar aparıcı olmadan kiçik qruplarda işləyirlərsə, onların qeyd götürmək və ya 

cavab reaksiyası bildirməyə məsul olduqlarını bildiklərinə əminlik hasil edin.

Əvvəlcədən açıq sonluqlu effektiv suallar hazırlayın. Bunlar effektiv tədbir üçün açardır.   

“Necə”, “nə”, “hara” və “niyə” ilə başlanan suallar yaxşıdır. Yalnız “bəli” və ya “xeyr” cavabı 

tələb edən qapalı suallardan çəkinin.   

İnsanların  başlanğıcda  müzakirənin  xarakteri  və  şərtlərindən  xəbərdar  olduğuna  əminlik 

hasil edin (məsələn, bu görüş məxfidirmi?). 

İnsanları  sonda  növbəti  mərhələ  barədə  məlumatlandırın.  Əlaqələrin  inkluziv  olduğuna 

əminlik hasil edin.  

Sözlər, imiclər və təsvir

Sözlər və imiclər insanların düşüncə tərzini əks etdirdiyi kimi onlara təsir göstərə də bilər.  

Mənfi stereotiplər əlilliyin gerçəkliyinin anlaşılmasına maneədir. Son illər əlilliyi olan şəxslər 

fərdi və kollektiv hüquqlar tələb edirlər və öz imiclərini dəyişdirməklə qismən vəziyyətlərini 

də dəyişdirməyə yönəliblər. 

 

Hər  kəs  bütün  terminlərlə  razılaşmayacaq,  amma  bəzi  ümumi  direktivlərə  münasibətdə 

razılaşma var. 

Dildən istifadə direktivləri

1.  “Əlil” sözü müəyyən qrup insanların vəziyyətini əks etdirmir. Kollektiv termin kimi “əlil” 

sözündən yox, “əlilliyi olan şəxslər” ifadəsindən istifadə edin.  

2.  İnsanlardan fərd kimi az bəhs edən və əlilliyi olan şəxslərdə “pasiyent”, xəstə 

stereotiplərini qüvvətləndirməyə meyilli tibbi etiketlərdən çəkinin. 

3.  Nədənsə “əziyyət çəkir” kimi narahatlıq və təəssüf  doğuran, daim ağrı və ümidsizlik 

təlqin edən ifadələrdən qaçın.

4.  Sağlamlıq məhdudiyyəti ilə bağlı əzab, təhlukə, təcrid və ya passivlik təlqin edən 

imiclərdən uzaq durun. 

5.  Əlil arabası istifadəçiləri özlərini bu arabaya “məhkum olunmuş” hesab etmirlər. Bu 

mənada hərəkətliliyə yardım vasitəsi olmaq istiqamətində fikirləşməyə çalışın.

6.  Əlilliyi olan insanların çoxu gündəlik yaşayışı təsvir etmək üçün istifadə olunan sözlərlə 

özünü rahat hiss edir. Əlil arabasından istifadə edən insanlar “gəzməyə” gedirlər. 

Görmə məhdudiyyəti olan insanlar sizi “görməkdən” məmnun ola, ya olmaya bilər. 

Məhdudiyyətlər yalnız bəzi şeylərin fərqli şəkildə edildiyi mənasına gəlir.  

7.  Məhdudiyyətləri mənfi hallarla əlaqələndirən ümumi ifadələdən çəkinmək lazımdır 

(məsələn, “bizim fikirlərə kar”, “kor olacaq dərəcədə içmiş”, “dəli” və sair).

8.  Onların imiclərini passiv, bəd söz və ifadələrlə yaratmaqdan çəkinin. Elə  sözlər işlədin 

ki, əlilliyi olan şəxslər öz həyatlarını nəzarətdə saxlayan bir şəxs kimi hörmət ifadə etsin.

---