33
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida Rossiya universitetlarida
bu asarlardan
darslik sifatida foydanilgan.
«Учебные пособия для временного курса турецкого языка” (Turk tilining vaqtincha
kursi uchun o‘quv qo‘llanma”) 1854 yildayaratilgan. Bu asar xam 3 qismdan tarkib topgan:
1. Grammatika; 2.
Xrestomatiya;3. Ruscha-turkcha lugat.
IlyaNikalaevichBerezin(1818-1896)«Дoполнение к тюрской грамматике”(Mirza Aleksandr
Kazembek grammatikasiningbirinchi nashri haqida) va “Турецкая хрестоматия” kabi turkiy
filologiyaga oid asarlar yozdi.
Nikolay Ivanovich Ilminskiy. (1822-1891). U fors va arab tillaridan Qozon diniy
akademiyasida, Qozon universitetida dars bergan. U 1872 yilning iyulida Qozon o'qituvchilari
seminariyasiga direktor bolib tayinlandi. U Boburning "Boburnoma" vaRabg'uziyning "Qissas ul-
anbiyo" asarlariga noshirlik qiladi. Uning «Вступление в курс турецко-татарских языков”(
“Qirgiz
tilidagi
ravishlarni
o‘rganishga
doir
materiallar”)
(1861),
"Материалыпоизучениюкиргизского
(казахского)
наречия"
(1862),
“Материалыдляджагатайскогоспряженияпо «Бабурнаме» (1863), M.Nevskiy, V.I. Verbitskiylar
bilan hamkorlikda "Грамматикаалтайскогоязыка» (1869). A.N.Kononovning
yozishicha, bu
asar turkologiya fanining oltin fondini tashkil etuvchi asar qatoriga kiradi.
Nikolay Fedorovich Katanov (1862-1922) -xakaslar orasidan yetishib chiqqan birinchi
turkolog.Turkiy xalqlar etnografiyasi va folklori bo`yicha qator asarlar yaratdi. “Исторические
песни казанских татар”(1899), "Мусульманские легенды» (1894), "О свадебных обычаях
татар" (1897), "Гадание у жителей Восточного Туркестана»" ва 1912 yilda "Татарско-русский
словарь». Унга «Опыт исследования урянхайсконо языка» (1899)nomliasarishuhrat keltirdi. 3 ta
masala haqida so‘z ketadi: l) uryanxay (tuva) tili ugor—fin
tillari oilasiga emas, balki turkiy tillar
oilasiga mansubligini isbotladi: 2) uryanxay tilining mukammal grammatik tavsifini yaratdi; 3)
uryanxay tilining turkiy tillari orasidan o'rnini belgilab berdi, buning uchun uryanxay tili grammalik
qurilishini boshqa turkiy tillar (50 dan ziyod turkiy til) grammatik qurilishiga qiyoslab chiqdi. Asar
turkiy tillarining birinchi haqiqiy qiyosiy grammatikasidir.
Vasiliy Alekseevich Bogoroditskiy (1857-1941)“О преподавании русской грамматики в
татарской школе” degan mavzuda ma'ruza qildi.V.A.Bogoroditskiy-Rossiyada
eksperimental
fonetika asoschilardan biri. U turkiy tillar fonetikasiga oid bir qator tadqiqotlar olib bordi. Umumiy
tilshunoslik mutaxassisi sifatida «Oчерки по языковедениб и русскому языку»" asarini yaratdi.
“Этюды по татарскому и тюркскому языкознанию» (1933), "Введение в татарское
языкознание в связи с другими тюркскими языкми» "(1934) kabi asarlar yozdi.
Nikolay Ivanovich Ashmarin (1870-1933) asosan chuvash tili bo‘yicha
tadqiqot ishlari olib
borgan. “Материалы для исследования чувашского языка. Часть 2. (1890), Учение о формах
(морфология) (1890), “Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть 1 и 2” (1903) kabi
asarlari bor.
Ashmarinning eng yirik asari«Словарь чувашского языка”dir. Bu asar ustida u 30 yildan
ortiq vaqt isnladi. Lugatda 50000 tacha so’z izohlangan.
Dostları ilə paylaş: