BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
idarəçiliyi sislcmi cəmiyyətin qarşısında duran bu və ya digər problemləri tənzimləməkdən daha çox fərdi və ümumi milli ruhu qaldırmaq, nasional-sosialist hərəkatını genişləndirmək kimi strateji məqsədlərə yönəlmişdi. Dövlət xalqın iradəsini ifadə edir, Nasional-Sosialist Partiyası isə bu işi yalnız həyata keçirirdi. Başqa faşist dövlət sistemlərindən fərqli olaraq reyxdə nasional- sosialistlərin vəziyyəti daha möhkəm idi. Onlar siyasi hakimiyyəti, ordu və idarəçiliyi tam ələ keçirmiş, kilsəni ölkənin siyasi həyatına təsir etməkdən uzaqlaşdırmışdılar. 1934- cü il iyul qanunu ilə bütün dövlət institutları üzərində partiya nəzarəti quruldu. Fürerin partiyada müavini, portfelsiz nazir olan Rudolf Gess bu işi həyata keçirirdi. 1941-ci ildən isə həmin səlahiyyətlər xüsusi hüquqlarla Martin Bonnana verildi. Dövlət idarəçiliyi sistemi vahid şəklə salındı və ya unifıkasiya edildi. Kollegiallıq prinsipinin tətbiq dairəsi məhdudlaşdırıldı. Subordinasiya və ya tabelik prinsipi gücləndirildi. 30-cu illərin sonlarında məmurların artıq 70%-i nasional-sosialistlərin nümayəndələri idi. Unifıkasiya siyasəti çərçivəsində Almaniyanın federativ quruluşu və yerli özünüidarə sistemi ləğv edildi. Nasional- Sosialist Partiyasının daxili strukturu olan hau, dairə və rayonlar ölkə ərazisində bərqərar edildi. Hau bir qayda olaraq hərbi və inzibati dairələrlə üst-üstə düşürdü. İnzibati dairələrin başında duran ştathalterlər 1935-ci ildə qəbul edilən İmperiya valiləri haqqında qanuna əsasən fürer və reyxskanslerin siyasi direktivlərinin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün bilavasitə məsuliyyət daşıyırdılar. Onlar yerli partiya təşkilatlarının füreri - haulyayterləri idilər. 1937-ci ildə qəbul edilən məmurlar haqqında qanuna əsasən dövlət qulluqçuları şəxsən fürer qarşısında məsuliyyət daşıyırdılar. Mövcud dövlət sistemində fürerin rolu böyük idi. Bütövlükdə dövlətin hüquq sistemi furerçiliyə əsaslanırdı. Fürer partiya və dövlət iyerarxiyasına daxil olmayan xarici siyasət üzrə kölgə kabineti və Müdafiə üzrə Nazirlər Şurası da 98 yaratmışdı. 1939-cu il avqustun 28-də verilən qanunla bütün ali dövlət orqanlarının rəhbərləri bilavasitə fürer qarşısında məsuliyyət daşıyırdılar. Almaniyada nasional-sosialistlərin hakimiyyət başına gəlməsinə bir sıra daxili və beynəlxalq amillər təsir etdi. Daxili amillər əsasən aşağıdakılardan ibarət idi: Birineisi, milliyyətçi şüarların irəli sürülməsi, Versal sülhünün ağır şərtlərinin ləğv edilməsi tələbləri və alman cəmiyyətində hökm sürən narazılıqlar nasional-sosializmi hakimiyyət başına gətirdi. Sülh müqaviləsinin şərtlərinin yerinə yetirilməsi xalqın ağır zəhməti hesabına başa gəldiyindən alman milləti onun ləğvi uğrunda mübarizə aparan qüvvəni müdafiə edirdi. İkincisi, alman kapitalı və iri koıporasiyalar Versal sülhünün təhqiredici şərtlərindən narazı olduğundan nasional-sosializmin hakimiyyət başına gəlməsinə kömək etdilər. Nasional-sosialistlərin proqramı həmin korporasiyaların maraqlarına tam cavab verirdi. Üçüncüsü, nasional-sosialistlərin yaşlı rəhbərlərə qarşı çıxıb gəncləri müdafiə edərək hakimiyyət orqanlarında görmək istəyi onların sosial bazasını daha da gücləndirirdi. Belə şəraitdə ölkədə Veymar respublikasının dayaqları getdikcə zəifləyirdi. Dördüncüsü, irqçiliyə əsaslanan nasional-sosilizm doktrinası dünya müharibəsində məğlub olmuş, təzminat ödəməkdən əzab çəkən alman xalqını özünə cəlb edirdi. Bu doktrinaya görə almanlar ari irqə mənsub olan xalq kimi yeni dünya qaydasını müəyyənləşdirməli idi. Beşincisi, hələ 20-ci illərin ortalarından etibarən nasional- sosialistlər bütün ölkə ərazisində partiya işini yenidən qurmuşdular. Nasional-Sosialist Partiyası artıq dövlət daxilində dövlətə çevrilmişdi. Partiyanın ideoloji, siyasi, iqti.sadi, hərbi və b. strukturları çevik fəaliyyət göstərirdi. 1928-ci ildən partiyanın ərazi təşkilatlan yaradılmışdı. Nəinki regionlar, hətta küçə və məhəllələrdə də partiya özəkləri qurulmuşdu. Partiya məhkəməsi yaradılmışdı. Fürerçiliyin piramidası fonnalaşdırılmışdı. Hitlcr 99 "pivəxana qiyamı"ndan sonra çevriliş və inqilabla deyil, seçki yolu ilə hakimiyyətə gəlməyə üstünlük verərək təbliğatı xeyli geniş- ləndinnişdi. Nasional-sosialistlərin təbliğatı ictimai demoqoqluq xarakteri daşısa da həyata keçirilən tədbirlər xalqın həyat səviyyəsini yaxşılaşdırdığından onların nüfuzünü daha da artırırdı. Altıncısı, protestant və katoliklərin nasional-sosialistləri müdafiə etməsi hakimiyyətə gəlmələrinə kömək etdi. Yeddincisi, nasional-sosialistlərin əleyhinə olan qüvvələr zəif idi. Onların zəifliyi bir sıra daxili səbəblərlə şərtlənmişdi. Bu, nasional-sosialistlərin proqramının xalqın mənafeyinə cavab vemıəsi və tələblərinin ümumxalq xarakteri daşıması ilə bağlı idi. Nasional- sosialistlərin işsizliyi aradan qaldınnaq, sosial problemləri həll etmək, əmək münasibətlərini tənzimləmək barədə şüarları və bunları həqiqətən həyata keçinnələri müxalifət qüvvələrini zəiflətmişdi. Onların almanlar ərazisiz xalqdır, həyati mənafe zonası bəyan etmələri, irqçiliyi rəsmi doktrina kimi elan etmələri ölkədə ümumxalq rəğbəti qazanmışdı. Nasional-sosialistlər 80-100 mln. nəfər alman olmadan Almaniyanın dünyaya rəhbərlik edə bilməsini mümkünsüz hesab edirdilər. Nasional-sosialistlərin əleyhinə olan qüvvələrin zəifliyinin bir sıra beynəlxalq səbəbləri var idi. 30-cü illərdə dünyada hökm sürən avtoritar şərait, çoxlu diktatorçu rejimlərin mövcud olması, ABŞ-ın Avropa işlərinə qarışmamaq və İngiltərənin sakitləşdinnə siyasəti nasional-sosialistlərin əleyhinə olan qüvvələri zəiflədirdi. Ölkədə həmin qüvvələrin nüfuzu nasional-sosialistlərlə müqayisədə xeyli aşağı idi. Nasional-sosialistlərin hakimiyyət başına gəlməsinə bir sıra xarici amillər də təsir etdi. Birincisi, amerikan kapitalı Almaniya iqtisadiyyatında mühüm rol oynadığından ABŞ baş verən proseslərə sakit yanaşaraq ölkədə Milli həmrəylik hökumətinin qurulmasını dəstəkləyirdi. ABŞ eyni zamanda gələcəkdə Almaniyadan İngiltərə və Fransaya qarşı siyasət yeritməkdə vasitə kimi istifadə etmək istəyirdi. İkincisi, Avropada fomıalaşan ictimai rəy də nasional-sosialist 100 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|