Boshqaruv psixologiyasi

Ehtiyojlar va ularning turlari.Ahamiyatiga qarab: a) birlamchi (quyi) ehtiyojlar Fiziologik ehtiyojlar, ya’ni: oziq – ovqat, kiyim – kechak uy – joylarga bo‘lgan ehtiyojlar,xavfsizlikka va sotsial himoyaga bo‘lgan ehtiyojlar
b) yuqori darajadagi ehtiyojlar sotsial ehtiyojlar, ya’ni: hurmatga muhabbatga
e’tiqodga va hokazolarga bo‘lgan ehtiyojlarga

• 
  ma’rifat va ma’naviyatga bo‘lgan ehtiyojlar
  
• 
  o‘zlikni anglashga bo‘lgan ehtiyojlar
  2. Tabaqalanishga qarab:
  

millati
tarixi

geografik joylanishi
jinsi va yoshi
sotsial mavqei bo‘yicha ehtiyojlar
3. Tarxiyligiga qarab:

• 
  o‘tkinchi
  
• 
  hozirgi
  
• 
  bo‘lg‘usi ehtiyojlar
  
• 
  4. Qoniqish darajasiga qarab:
  

• 
  to‘la qoniqtirgan
  
• 
  qisman qoniqtirgan
  
• 
  umuman qoniqtirmagan ehtiyojlar
  5. Tarqalish darajasiga qarab:
  

• 
  geografik: umumiy, regional
  
• 
  sotsial: daromad bo‘yicha tabaqalanish
  
• 
  umumiy sotsial guruh
  6. SHakllanishiga qarab:
  

• 
  asosiy
  
• 
  ikkilamchi
  
• 
  egri, bilvosita ehtiyojlar
  
• 
  7. Qaytalanishga qarab:
  

• 
  bir martalik bo‘lgan
  
• 
  vaqt – vaqti bilan, davriy, takrorlanib turadigan
  
• 
  doimiy bo‘lgan ehtiyojlar
  

8. Qo‘llanilishiga qarab:

• 
  faqat bir soha
  
• 
  bir necha soha
  
• 
  barcha sohaga zarur bo‘lgan ehtiyojlar
  9. Jamiyatning munosabatiga qarab:
  
• 
  salbiy
  
• 
  neytral – turg‘un
  
• 
  ijobiy ehtiyojlar
  10. Iste’mol qilish usuliga qarab:
  

• 
  yakka
  
• 
  guruh
  
• 
  ijtimoiy iste’molga mo‘ljallangan ehtiyojlar
  

11. Yoshi va daromad darajasiga qarab:

• 
  elastikligi bo‘sh bo‘lgan ehtiyojlar. Jahon amaliyotida motivatsiya vositasida unumli mehnatga undovchi turli nazariyalari mavjud. Bular jumlasiga:
  

• 
  “x” (iks) va “u” (igrek) nazariyasi;
  
• 
  Kutish nazariyasi;
  
• 
  Boisiy (giglenik) tozalanish nazariyasi;
  
• 
  Adolatlilik (haqqoniylik) nazariyasi;
  
• 
  Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi.
  Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi negizida kishilar ehtiyojlari va qiziqishlari orqali ularning mehnatlarini motivlashtirish g‘oyasi yotadi.
  1,2 va 4 yondashuvlar rahbar bilan xodimlar o‘rtasidan qarshi harakatga olib keladi. Natijada rahbar va jamoa, rahbar va ayrim xodimlar ehtiyojlari o‘rtasida nomuvofiqlikning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. SHu sababli rahbar motivlashtirishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar yordamida amalga oshirishi lozim.
  Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi ham rahbarlardan boshqarishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar vositasida, ya’ni 3-yondashuv orqali amalga oshirishni talab qiladi. CHunki boshqa yondashuvlarga qarshi harakat bo‘lib, xodimlar va jamoa bilan rahbariyat o‘rtasida ixtiloflarga olib kelishi mumkin.