74
danışmırlar, Xusto Suares haqqında da danışmırlar, Tiburon de Kil haqqında da danışmırlar,
Bonini haqqında da danışmırlar, Legisamo haqqında da danışmırlar. Bu da təbiidir. Əngəl
bundadır ki, təbii və həqiqi, nədənsə, birdən-birə düşmənə çevrilir, vaxt gəlir və təbii olan da
dəhşətli saxtakarlıq kimi səslənməyə başlayır, iyirmiyaşlıların həqiqətilə qırxyaşlıların həqiqəti
bir-birini dirsəkləriylə itələməyə başlayır və hər bir dirsəkdə paltarı cıran ülgüc var. Mən eyni
zamanda mövcud olan və bir-birindən fərqli dünyalar açıram, hər dəfə də daha çox
şübhələnirəm: ən pis illüziya uzlaşma şəraitində olmağın mümkünlüyünü düşünməkdir. Hər
zaman hər yerdə olmağa, zamanla mücadilə etməyə nə lüzum var? Mən də Natali Sarrotu
oxuyuram və evli Gi Treberin fotoşəkillərinə baxıram, ancaq bütün bunlar
,
sanki
,
mənim şəxsi
iradəm və qərarım əsasında baş verir, sanki
,
keçmişdən gəlir. Kitabxananın rəfindən öz əlimlə
Kreveli götürürəm, Robert Arltı götürürəm, Jarrini götürürəm. Bugünkü gün məni öz ağuşuna
alır, ancaq mən ona dünəndən baxıram (mən ağuşuna alır dedim?) – belə çıxır ki, mənimçün
keçmiş indiyə, indi isə trikotaj köynək geymiş gənc oğlanların və saçlarını yanlarına tökərək
cafes creme içən gənc qızların – onların yumşaq və ahəstə nəvazişləri pişiklərin və bitkilərin
hərəkətlərini xatırladır – olduğu qəribə və dolaşıq gələcəyə çevrilir.
Bununla mübarizə aparmaq lazımdır.
Yenidən indiki zamana köklənmək lazımdır.
Madam ki, mənim Mondrian ergo… olduğumu deyirlər.
Hər halda, Mondrian öz indisini qırx il əvvəl çəkib.
(Fotoşəkillərdən birində Mondrian eynən adi bir orkestrin dirijoruna bənzəyir (Xulio De
Karo, ecco!), o, eynək taxıb, sərt yaxalıqlı frak geyinib, saçlarına tumar verib, tamamilə iyrənc
və ucuz səhnədir, bayağı bir qızla rəqs edir. Bu rəqs edən Mondrianı hansı indiki zaman və necə
hiss edə bilər? Onun kətana çəkdiyi rəsmlər də elə bu fotoşəkil kimidir… Keçilməz uçurum.)
Sən, sadəcə, qocasan, Horasio. Hə, Horasio, sən Kvint Horasi Flakk deyilsən, miskin və
acizsən. Sən qoca və miskin Oliveyrasan.
«Il verse son vitriol entre les cuisses des faubougs»
1
, – Krevel rişxənd edir.
Nə edəsən? Bu nəhəng səliqəsizliyin ortasında mən özümü yenə də yelqovan kimi hiss
edirəm, bu qədər fırlanandan sonra, nəhayət, şimalla cənubun harada olduğunu göstərməyin
vaxtıdır. Kiməsə yelqovan deməkdən ötrü o qədər də güclü fantaziya tələb olunmur: deməli,
onun fırlandığını görürsən, ancaq milinin yelkən kimi hava axınına qarışaraq havayla dolmaq
istəməsini görmürsən.
Metafizik çaylar da var. Hə, əzizim, əlbəttə, var. Ancaq sən öz körpənə baxacaqsan,
hərdən kövrələcəksən və birdən hər şey təzələnəcək, yeni günəş çıxacaq, işıq saçan və isidən
qızılı günəş.
J’habite a Saint-Germain-des-Pres, et chaque soir j’ai rendez-vous aves Verlaine. Ce
1
О,
саьрыларынын арасындакы йеря сулфат туршусу тюкцр. (фран.)
75
gros pierrot n’a pas change, et pour courir le guilledou…
2
Avtomata iyirmi frank sal, orada Leo
Ferre sənə öz məhəbbəti haqqında oxuyacaq, o olmasa da Jilber Beko, ya da Gi Bear. Mənim
vətənimdə isə: «Həyatının sənə çəhrayı rəngdə görünməsini istəyirsənsə, avtomatın yarığına
iyirmi sentavo sal…» Bəlkə, radionu qoşmusan (bazar ertəsi prokatın müddəti bitir, yada
salmaq lazımdır) və kamera musiqisi dinləyirsən, məsələn Motsartı, yaxud da val qoymusan,
Rokamaduru oyatmamaqçün yavaş-yavaş qulaq asırsan. Mənə elə gəlir ki, sən Rokamadurun
ağır xəstə olduğunu tam anlamırsan, o, çox zəifdir, odur ki, xəstəxanaya yatırsaydın, daha yaxşı
olardı. Ancaq mən bu barədə daha sənə heç nə deyə bilmərəm, bir sözlə, hər şey bitib, mənsə
burada boş-boş avaralanıram, fırlanır, fırlanıram, şimalın harada, cənubun harada olduğunu
axtarıram, əgər ancaq bunları axtarıramsa. Əgər yalnız bunları axtarıramsa. Əgər bu deyilsə, bəs,
əslində, nədir? Ah, məhəbbətim mənim, mən səninçün darıxıram, sənsiz mənim dərim ağrıyır,
sənsiz boğazım göynəyir, mən boğuluram və sanki
,
köksüm boşluqla dolur, çünki artıq orada sən
yoxsan.
«Toi, – Krevel deyir, – toujours pret a grimper les cinq etages des pythonisses
faubouriennes, qui ouvrent grandes les portes du futur…»
1
Nədən belə olmasın, nədən Sibillanı axtarmayım, hər dəfə evdən çıxıb Sen küçəsiylə
gedərək Kont çayı sahilboyuna baxan alaqapıya çatanda çayın üzərindəki zeytun və külrəngi
havada konturlar seçilməyə başlayan kimi onun da incə qaməti Dez-ar körpüsündə peyda olurdu
və biz gəzməyə – kölgələri tutmağa, Sen-Deni yaxınlığında kartof qızartması yeməyə, Sen-
Marten kanalında donub qalmış barkasların yanında öpüşməyə gedirdik. (Onunla hər şeyi başqa
cür hiss etməyə, düşməkdə olan axşamın qeyri-adi əlamətlərini duymağa başladım və ətrafda hər
şey yenidən canlandı, Kur-de-Roan divarlarının üzərindəki avaralar isə şahidlərin və hakimlərin
qorxunc və xəyali səltənətinə qalxırdılar…) Niyə də Sibillanı sevməyim, niyə mən qiyməti cəmi
altı yüz frank olan onlarla açıq səma altında, süzülmüş və yağlı örtüklü yataqlarda onun bədəninə
sahib olmayım, əgər uşaqların oynadığı xana-xana oyununa bənzəyən xəyali xoşbəxtliyin
arxasındakı bu başgicəlləndirici hop-hopda, çuvala bükülü ayaqlarla hoppananların arasında mən
özümü də görürəmsə, iştirakçılar arasında mən də varamsa, onda nədən zamanın məngənəsindən,
onun yarlıklı meymun qəfəslərindən, onun bizi vəzifələrlə axtalayan müqəddəslərin saatını və
dəqiqəsini ölçən
«Omega Electron Girard Perregaud Vacheron & Constantin»
2
vitrinlərindən
qurtulanadək oyunu davam etdirməyim, bütün yollardan xilas olduğum, ləzzətin, yaxınlığın və
anlayışın aynası, torağayların, azad quşcuğazların aynası olduğu yerə varanadək, amma, hər
2
Мян Сен-Жермендя йашайырам вя щяр ахшам Верленля гаршылашырам. Бу бюйцк Пйеро притонлары
вейллянмяк хятриня
дя дяйишмяйиб. (фран.)
1
Сян шящяр кянарындакы бешинъи мяртябяйя, фалчынын йанына дырмашмаьа щямишя щазырсан ки, о
,
сянин
эяляъяйя олан гапыларыны тайбатай ачсын… (фран.)
2
Саат истещсал едян фирманын ады