C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
87
Xolerogen-anatoksin hər il 1 dəfə yeridilir. Revaksinasiya epidemioloji göstəriş olarsa vaksinasiyadan 3 ay sonra aparıla bilər. Xolerogen 0,5 ml kürək sümüyünün ucu nahiyyəsinə, ciddi olaraq dəri altına yeridilir. Revaksinasiya məqsədi ilə də 0,5 ml təyin edilir. 7- 10 yaş - 0,1-0,2 ml; 11-14 yaş - 0.2-0,4 ml; 15-17 yaş - 0,3-0,5 ml yeridilməlidir. Vaksinasiya və ya revaksinasiyadan sonrakı immunitet 6 ay davam edir və xəstələnmə hallarının 2-3 dəfə azalmasına səbəb olur. Peyvənd olunmuşlar xəstəliyin ağır gedişlərindən sığortalanır. Lakin tək- tək hallarda ağır gedişli formalar peyvənd olunmuşlarda da qeyd edilə bilər. Salmonelloz - salmonella cinsindən olan bakteriyaların çox sayda scro-tipləri tərəfindən törədilən fekal-oral yayılma mexanizminə malik xəstəlikdir. Kliniki olaraq əlamətsiz keçən bakteriyagəzdirənlikdən tutmuş, çox ağır gedişli septiki formalara qədər təzahür edə bilər. Əksərən mədə-bağırsaq sisteminin zədələnməsi əlamətləri ilə keçir. T ar i x i m ə I u m at. Epidemioloji və klinik cəhətdən Salmonelloza oxşar xəstəlik həkimlərə çoxdan məlum idi və onlar bunu adi zəhərlənmələr kimi qəbul edirdilər. 1885- ci ildə D.Y.Salomon və C.Smit donuzlarda ağır xəstəlik törədən bakteriyalar aşkar edərək onu B.suipestifer (donuz taunu çöpləri) adlandırılmışdır. 1888-ci ildə A.Qertner xəstəlikdən ölmuş adamın daxili üzvlərindən və onun istifadə etdiyi ətdən öz xüsusiyyətləri ilə B. suipestiferə oxşar bakteriya aşkar edərək (B.enteritidis) salmonellozun bakterial mənşəli olduğunu əsaslandırmışdır. Sonralar morfoloji və biokimyəvi xüsusiyyətlərinə görə onlara oxşar çox sayda bakteriyalar aşkar edilmişdir. Belə ki, 1930-cu ildə 28, 1934 - 44, 1939 - 71, 1949 - 200, 1956 - 417 salmonella serovariantı məlum idi. 1934-ci ildə bütün bu bakteriyalar bir qrupda birləşdirilərək, salmonella adı verilmişdir. Etiologi yası. Törədici Enterobakteriaceae ailəsinə, Salmonella cinsinə aiddir. Ucları girdə, 1,0-3,0 x 0,2-0,8 mkm ölçüdə, çöp şəklində bakteriya-lardır. Tək-tək variantları (S.pullurum, S.qallinorum) istisna olmaqla əksəriyyəti hərəkətlidir. 8-12 ədəd qamçı bunu təmin edir. Spor, kapsul əmələ gətirmir. Qram-mənfı, fakültativ anaerobdurlar. Ekzotoksin, o cümlədən entero-toksinlər (termoləbil və tcrmostabil) və sitotoksin ifraz edirlər. Enterotoksinlər bağırsaqdan maye və mineralların ifrazını sürətləndirir. Sitotoksin isə bağırsağın selikli qişa hüceyrələrində zülal sintezi proseslərini pozur, mcmbrana təsir göstərərək sitopatik proseslərin inkişafına səbəb olur. Bakteriyalar tələf olduqda endotoksin xaric olur ki, bu da intoksikasiya sindromunun inkişafım şərtləndirir. Salmonellaların bəziləri hətta bağırsağın epiteliositlərinə invaziya etmək qabiliyyətinə belə malikdirlər (S.enteritidis). Antigen quruluşu mürəkkəbdir. Bakteriyanın somatik substansiyaları ilə əlaqədar olan, bakteriya hüceyrəsi divarında yerləşən termostabil O- və qamçılarda yerləşən termoləbil H-antigenlərinə malikdirlər. O-antigen fosfolipid-polisaxarid kompleksdən ibarətdir. Onun
komponentlərindən biri Vi-antigen - virulentlik antigenidir. H-antigen 75-100°C qızdırdıqda, duz turşusunun və alkoholun təsirindən parçalanır. Ancaq formalinə qarşı davamlıdır. Antigen quruluşunda olan fərqlərə əsaslanaraq salmonellaların Beynəlxalq təsnifatı (Kaufman-Uayt sxemi) verilmişdir. Belə ki, O-aııtigeninə görə salmonellalar A, B, C, D və s. seroioji qruplara bölünür. Hazırda 60-dan artıq qrup məlumdur. Eləcə də hər qrup daxilində H-antigeııinə görə seroioji variantlar ayrılır. Hazırda 2300-dən artıq seroioji variant məlumdur. downloaded from KitabYurdu.org
88
Məlum sal-monellaların əksəriyyəti insan, heyvan və quşlar üçün patogendir. İnsanda 700-dən artıq scrovar tapılmışdır. Bununia belə salmonellaların bir neçə sero-varianti epidemioloji cəhətdən daha təhlükəli hesab edilir ki, bu da insanlar arasında qeyd edilən salmonellaların 85- 91%-ni əhatə edir. Bunlardan:S.lyphi
bir-birilərndən fərqlənmirlər. Salmonellalar xarici mühit faktorlarına davamlıdırlar. İnkişafı üçün əlverişli temperatur 37°C hesab edilsə də, onlar +6-40°C arasında olan temperaturda inkişaf edə bilir, 42- 82°C-də dondurulmağa və qurudulmağa qarşı dözümlüdürlər. Otaq temperaturunda ayrı-ayrı əşyalarda 45-90 gün, heyvan ifrazatlarında 3-4 il, torpaqda 18 ay, pH aşağı olan suda 40-60 gündən 5 ayadək, ət-kolbasa məhsullarında 2-4 ay, dondurulmuş ətdə 6 ay, süddə 20 gün, kərə yağında 4 ay, pendirdə 1 ilədək, yumurta tozunda 3-9 ay qala bilirlər. Hazır ət, süd məhsullarında onlar nəinki qalır, hətta ərzağın orqanoleptik xüsusiyyətlərini dəyişdirmədən artıb-çoxalırlar. Salmonellalar duzlamaya, hisə verməyə, turşuların təsirinə də davamlıdır. Onların tələf edilməsi üçün ərzağın keyfiyyətli termiki işlənməsi vacibdir. Belə ki, 400 q ət parçasında olan salmonellaları zərərsizləşdirmək üçün onu 2,5 saat qaynatmaq lazım gəlir. Epide m iologiyas ı. Salmonelloz xəstəliyi hazırda dünyanın bütün materiklərində rast gəlinən, çox yayılmış zoonoz infeksiyalardan biridir. Hər yerdə xəstəliyin rast gəlmə tezliyi artmaqdadır. Bu xüsusən mərkəzləşdirilmiş ərzaq təchizatı olan iri yaşayış məskənlərində - şəhərlərdə daha çox qeyd edilir. İnfeksiya mənbəyi əsasən ev heyvanları və quşlardır. Bunula belə insanlar da (xəstələr və gəzdirənlər) infeksiya mənbəyi kimi müəyyən rol oynayırlar. Salmonelloz heyvanlarda özünü kəskin formada və bakteriyagəzdirənlik şəklində göstərə bilər. Kəskin formada bakteriyalar hemotogen yolla heyvanların əzələlərinə, daxili orqanlarına yayılır. Heç bir əlamət büruzə vermədiyinə görə bakteriyagəzdirən heyvanlar epidemioloji cəhətdən daha təhlükəlidir. Onlar ifrazatları, ağız suyu, burun seliyi, südləri ilə bakteriyaları xaric edirlər. Bakteriyagəzdirənlik həftələrlə, aylarla davam edə bilər. Belə heyvanları kəsdikdə ehtiyatsızlıq ucbatından ətin bağırsaq möhtəviyyatı ilə çirklənməsi ehtimalı nəzərə alınmalıdır. İri buynuzlu mal-qaranın və onların ətinin bakterioloji müayinəsində salmonellalar 1-5%, donuzda 3-20%, qoyunda 2-5%, quşlarda (toyuq, ördək, qaz) 50%-dən artıq hallarda aşkar edilir. Salmonella gəzdirənlik it, pişiklərdə (10%-dək), gəmiricilərdə də (40%-dək) rast gəlinir. Salmonelloz infeksiyası vəhşi heyvanların - tülkü, canavar, ayı, meymun, marallar və s.; quşların - göyərçin, sərçə, sığırçın, qağayı və s. arasında da geniş yayılmışdır. Kərtənkələ, tısbağa, ilan, qurbağa, su iti, balıqlar və digər su heyvanlarında da aşkar edilir. Göstərmək lazımdır ki, salmonellalar quşların nəinki ətinə və daxili or-qanlarına yayılır, hətta onların yumurtalarını da yoluxdurur. Infeksiyalaşmış yumurta öz xarici görünüşü, iyi, dadı və digər xüsusiyyətləri ilə normal yumurtadan fərqlənmir. Ona görə də çiy yumurta və ondan hazırlanan məhsulların istifadəsi təhlükəlidir. Göstərdiyimiz kimi insanlar da (xəstələr və bakteriya-gəzdirənlər) infeksiya mənbəyi kimi müəyyən rol oynayırlar və 1 yaşadək uşaqlar üçün daha təhlükəli hesab edilirlər. Belə ki, uşaqlar bağırsaq infeksiyalarma qarşı daha həssas olurlar. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|