C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
89
Qida ilə əlaqədar müəssisələrdə çalışan bakteriyagəz-dirənlər epidemioloji cəhətdən daha təhlükəli hesab edilirlər. Yoluxma mexanizmi fekal-oralclır. Əsas yoluxma yolu alimentardır. Yoluxma faktorları isə çoxlu salmonellalar toplanmış ərzaq məhsulları - əsasən heyvan və quş ətidir. Ətin yoluxması endogen (salmonellozla xəstə heyvanlarda) və ekzogen yolla - daşıyarkən, saxlama, emal zamanı olur. Çox vaxt yoluxma çirklənmiş alətlər və qab-qacaqlardan istifadə edərkən baş verir.
Xəstə heyvanlara və insanlara qulluq edərkən sıx təmas zamanı adi sanitar- gigiyenik qaydalara əməl edilmədikdə infeksiyanm məişət-təmas yolu ilə ötürülməsi mümkündür. Bu cür yoluxma adətən S.typhi murium-la infeksiya-ııın xəstəxana daxili alovlanmaları zamanı qeyd edilir və əsasən 1 yaşadək uşaqlar arasında rast gəlinir. Uşaqlarda immun reaktivliyin zəifləməsinə səbəb olan müxtəlif ağır somatik xəstəliklər salmonellozun xəstəxana daxili yayılmasına şərait yaradır. Bu zaman törədicilər müxtəlif kimyəvi preparatlara yüksək rezisteııtliyi ilə seçilir və salmonellaların hospital ştamları adlanırlar. Xəstəliyə bütün il boyu rast gəlinir, lakin daha çox isti fəsillərdə qeyd edilir ki, bu da həmin dövrlərdə ərzaq məhsullarının daşınması, saxlanılması şəraitində yaranan problemlərlə əlaqədardır. Xəstələnmə qrup şəklində (alimentar mənşəli alovlanmalar) və sporadik təsadüf edilə bilər.
etməsi üçün orqanizmə təkcə salmonella toksinləri yox, bakteriyaların özlərinin də daxil olması vacibdir. Salmonellaların orqanizmə daxil olması udlaq limfa aparatından da mümkündür. Mədənin baryer funksiyasını dəf etmiş bakteriyalar 12b.bağırsaq və nazik bağırsaqda tezliklə bağırsaq toxumasına keçirlər. Bağırsaq mənfəzində qalmış bakteriyalar isə bağırsaq şirələrinin və digər müdafiə faktorlarının təsirindən tələf olaraq nəcislə xaric edilirlər. Könüllülər üzərində aparılan müşahidələr göstərmişdir ki, salmonclloz xəstəliyinin inkişafı üçün orqanizmə milyonlarla, bəzi hallarda isə milyardlarla bakteriya daxil olması lazımdır. Digər tərəfdən salmonellozun çox az sayda bakteriya daxil olmasından sonra da inkişaf etməsi məlumdur. İnfeksiyanm giriş qapısı nazik bağırsaq hesab edilir. Nazik bağırsaqda salmonellalar artıb çoxalaraq epitelial baryeri keçib toxumaların dərin qatlarına daxil olur və burada makrofaqlar tərəfindən tutulurlar. Makrofaqlarda onlar nəinki saxlanılır, hətta artıb çoxalırlar. Bir qismi isə tələf olur və onlardan endotoksin xaric olur. Endotoksin bağırsağın sinir- damar aparatını zədələyir, hüceyrə membranınm keçiriciliyini artırır. Bu salmonellaların limfatik yolla sonrakı yayılmasına və onların müsariqə limfa düyünlərinə daxil olmasına şərait yaradır. Endotoksin yerli təsirlə bərabər, intoksikasiya sindromunun da inkişafına səbəb olur. Proses ola bilsin ki, bu mərhələdə dayansın və klin iki olaraq qastrointestinal forma kimi büruzə versin. Bununla bərabər yerli formada da salmonellaların qısa müddətli olaraq qana keçməsi baş verə bilər. Eksperimentdə sübut olunmuşdur ki, bakteriemiya dəyişən xarakter daşıyır. Bu bak- teriyaların makrofaqlarda artıb çoxalaraq qana keçməsinin növbələşməsi ilə izah edilir. Salmonella toksiki faktorlarının təsiri müxtəlif üzv və sistemlərdə pozğunluqların meydana çıxmasına səbəb olur. Sinir-endokrin sistemin nizamlama funksiyası downloaded from KitabYurdu.org
90
pozulur, mübadilə prosesləri dəyişir. Mədə-bağırsaq, ürək-damar sistemində dəyişikliklər meydana çıxır. Hərarətin yüksəlməsi, ümumi intoksikasiya, qusma, ishal və s. baş verir. Enterotoksinlər adeniltsiklaza fermentini fəallaşdırır, nəticədə hüceyrə daxilində tsiklik AMF, QMF miqdarı artır. Bu isə bağırsaq epitel hüceyrələri membranından Na- və Cl- ionlarının daşınma prosesinin pozulmasına səbəb olur. Bağırsaq mənfəzinə çoxlu miqdarda maye, Na-, K-, Cl- ionları toplanır. Qusma və ishal baş verir. Ağır hallarda orqanizmin dehidratasiya və deminera-lizasiyası inkişaf edir. Su-duz mübadiləsi pozulur, qan qatılaşır. Dövr edən qanın miqdarı azalır, qan zərdabında Na-, K-, Cl-un miqdarı aşağı düşür, toxuma hipoksiyası, hüceyrə metabolizminin pozulması, asidoz, ağır hallarda oli-qo-anuriya, azotemiya inkişaf edir. Hipovolemik şok baş verir. İnkişaf edən enterit nəticəsində bağırsaqlarda həzm, sorulma prosesləri pozulur. Klinik əlamətlər söndükdən 1 ay keçənədək saxlanılan lipaza və laktoza fermentlərinin çatmamazlığı baş verir. Bağırsaq mikroflorasında pozğunluqlar, disbakterioz belə inkişaf edə bilər. Salmonelloz zamanı maye itirilməsi ilə yanaşı endotoksinin qanın laxtalanma sisteminə təsiri ilə əlaqədar YDL sindromu inkişaf edə bilər. Endotoksinin təsirindən sinir-damar aparatı zədələnir, damarlar tonusdan düşür, ter-morequlyasiya pozulur. Limfa aparatının funksiyasının zəifləməsi və ya pozğunluqları zamanı prosesin yayılması və uzun müddətli bakteriemiya olur ki, bu özünü xəstəliyin generalizə olunmuş
yayılaraq onlarda distrofık dəyişikliklər və ya II-li irinli ocaqlar (septikopiemik variant) əmələ gəlməsinə səbəb olur. İmmun reaksiya həm yerli, həm də ümumi olur. Yerli reaksiya ilk növbədə humoral reaksiya (IgA ifrazı) və zəif büruzə verən hüceyrə reaksiyası şəklində meydana çıxır. Humoral reaksiya müxtəlif sinifdən olan immunoqlobulin-lərin ifrazı, hüceyrə reaksiyası - makrofaqların faqositar fəallığının yüksəlməsi, antitellərin sintezi ilə özünü göstərir. Antitellərin ifrazına çox vaxt orqanizmin ikincili immun cavab reaksiyası kimi baxılır. Belə ki, böyüklərin əksəriyyəti əvvəllər salmonellalarla bir neçə dəfə təmasda olmuş olurlar. Nəticədə orqanizmin həssaslığı inkişaf edir və bu fonda hiperhəssaslıq belə mümkündür. Patomorfoloji dəyişikliklər xəstəliyin ağırlığından, formasından, müddətindən asılı olaraq müxtəlif olur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, belə dəyişiklər heç də həmişə xəstəliyin ağırlığına uyğun gəlmir.
kataral iltihab üstünlük təşkil edir. Bağırsaqda makroskopik olaraq müxtəlif ölçülərdə qan sızmalarla doluqanlılıq, selikli qişanın ödemi, bəzən səthi nekrozlar və zərif ərplər olur. Limfa aparatında ola bilsin dəyişiklik olmasın, dalaq böyümür. Bütün digər orqanlarda kəskin doluqanlılıq və distro-fık dəyişikliklər olur. Mikroskopik olaraq bağırsaqlarda selikli və selikaltı qişada qansızmalar, damar dəyişiklikləri müşahidə edilir. Selikaltı nahiyyədə reaktiv leykositar reaksiya ilə mikrosirkulyasiyanın pozulması və kəskin ödem qeyd edilir. Septiki əlamətlərlə gedən ümumiləşmiş formada mədə-bağırsaq sistemində bir qədər doluqanlılıq və xırda qansızmalar olur. Daxili orqanlarda çoxlu metastatik irinliklər aşkar downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|