Çingiz Məmmədov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təlatümlü günlərdə
101 Səməd bəy Sadıq bəy oğlu Mehmandarov xidmət illərini necə və harada keçirib? Anketdən bunu müəyyən etmək olmur. Ancaq anketin «təltiflər» sütununa görə mühakimə yürütsək, məlum olur ki, Mehmandarov həsəd aparılası hərbi xidmət yolu keçib. Həmin sütunda göstərilib: «üçüncü və dördüncü dərəcəli Georgi ordeni, brilyantla bəzədilmiş qızıl silah, birinci, ikinci və üçüncü dərəcəli Stanislav ordeni, birinci, ikinci və üçüncü dərəcəli Anna ordeni, ikinci, üçüncü, dördüncü dərəcəli Vladimir ordeni, Ağ qartal, Aleksandr Nevski və s. ordenləri... Burda sütunda yer qurtarıb, aşağıda yazılıb «və başqaları...». Bu ordenlər də şübhəsiz ki xidmətə görə verilib. Sonra isə anketdə bir yığın sual var. Köhnə orduda sonuncu rütbəniz və vəzifəniz? Artilleriya generalı, ikinci Qafqaz korpusunun komandiri. 1937-ci il fevral inqilabı zamanı harda olmusunuz? Alman cəbhəsində. Bəs Oktyabr inqilabı zamanı? Petroqradda, 1917-ci ilin mayında üzv seçildiyim yaralıların Aleksandrovsk komitəsində. 1918-ci ildə altmış iki yaşlı generala Azərbaycan Demokratik Respublikasının musavatçılar kabinetində hərbi nazir vəzifəsini təklif edirlər və Mehmandarov bu təklifi qəbul edir. 1920-ci il iyunun dördündə onu həbs eləyib, iki aydan sonra Moskvaya göndərirlər. Ad gününü həbsdə «qeyd eləyir». Yeddi gündən sonra azad edilib Daimi Artilleriya Komissiyasının üzvü kimi səhra qərargahına göndərilir. Burda Mehmandarovun əliylə yazılıb: «Bir dəfə də istintaq aparmadılar, heç bir ittiham irəli sürmədilər». Bəs nəyə görə? Rus qanı tökməyib, bolşeviklərə qarşı çıxış eləməyib. Hərbi andı qəbul eləyib. Əsgərdən generala kimi yüksəlib. Sədaqətlə xidmət edib. 1921-ci il noyabrın on səkkizində Səməd bəy Mehmandarov Nərimanov və Qarayevin xahişi ilə Bakıya — Hərbi Dəniz Xalq Komissarlığına qaytarılır. 1923-cü ildə yazılmış anketində göstərir: «İndiki vaxtdan tapşırıqçı və pul kağızlarının bölgüsü üzrə komissiyanın sədriyəm». Bildiyimiz kimi, pul isə hər adama etibar edilmirdi. Deməli, o, təmiz adam olub. Əgər Oktyabr inqilabına rəğbət bəsləməmişsinizsə bunun səbəbi nə olub? (həmin dövrdə sizin etiqadınız?). C a v a b: — Bu suala ən yaxşı cavab — aprelin iyirmi səkkizində, yəni çevriliş günündə mənim Azərbaycan ordusuna verdiyim əmrdir. Bu əmr və eyni dərəcədə hissə rəislərinə göndərilmiş teleqramlar Qərargah arxivində qorunur və onlar mənim sovet hakimiyyətinə münasibətimi müəyyənləşdirə bilər. Otuz doqquz nömrəli sual: hansı səpkili fəaliyyətə daha çox meyl edirsiniz? C a v a b: Mənim yaşımda sakit və dinc fəaliyyətə... Təlatümlü günlərdə «1923-cü ildə ağsaqqal general Mehmandarovu əlində süpürgə Bakıda görüblər». Anketdən bu sözləri oxuyanda istər-istəməz adamın ürəyi ağrıyır. Orduda minlərlə əsgərə, zabitə silah tutmağı öyrədən igid bir sərkərdəni bu qədər 102 alçaldan kimlər idi? Şöhrəti Rusiyanın sərhədlərini aşan Port-Artur, Birinci dünya müharibəsinin qəhrəmanı ilə ömrünün ağsaqqal çağında belə «ciddi zarafat» edən şəxsdə vicdandan əsər-əlamət vardımı? 1920-ci ildən şahid qalmış bir sənəddə bu sualların cavabını tapmaq olur. «Qızıl Ordu demək olar ki, bütünlüklə döyüş qabiliyyətindən məhrum və daşnak zabitlərinin komandası altında olan erməni könüllülərindən ibarət idi. Bu dəstələr ətraf kəndləri qarət edir, bununla müsəlman kəndlərinin qəzəbinə səbəb olurdular». Bax, bu «könüllülər» Bakıya varid olandan sonra cəmi il yarım Azərbaycan Demokratik Respublikasının hərbi naziri olmuş Mehmandarovu xalqın gözündən salmaq üçün əlinə süpürgə verib küçə süpürtdürmüşlər. Şübhəsiz, düşmənlərimiz yaxşı bilirdilər ki, Səməd bəy Mehmandarovu xalq sevir və inanırdılar ki, onlara «azadlıq gətirən könüllülərin» zülmündən xalqı məhz Səməd bəy Mehmandarov kimi generallar qurtara bilər. Bu ümidlə də hələ 1919-cu il iyunun altısında Qusar, Quba, Xaçmaz, Dəvəçi əhalisinin keçirdikləri mitinqin qətnaməsində deyilirdi: «Biz əminik ki, hökumətimiz (Azərbaycan Demokratik hökuməti — Ş. N.) döyüş meydanında özünün son üzvünü itirənədək ona etibar etdiyimiz qadın və qızlarımızı qara generalların əlinə verməyəcək. Nikolayın mənafeyi naminə Port- Artur civarlarında fərqlənmiş şücaətli hərbi nazirimiz Mehmandarov bizim mahalda olduğu vaxt gözündə yaş damlaları süzüldüyü halda, Vətən, qadın və qızlarımızın, ana və bacılarımızın namusunun müdafiəsi yolunda canından belə keçməyə hazır olduğunu bildirmişdi». Lakin işlər dəyişdi, dünyanın çərxi sanki tərsinə fırlandı. Möminlə dinsizin müharibəsi başlandı. Bu döyüşlərdə biz çoxlu tələfat verdik. Azərbaycanı içəridən «yeyən» S. Şaumyan, T. Əmirov, S. Lalayev, (hər ikisi ermənidir — red.) Avakyan kimi daşnaklar quzu cildində qurd olmuşdular. Onların quldur dəstələri gecələr müsəlman evlərinə hücum edir, kəndlilərin silahını əlindən alıb, vəhşicəsinə döyürdülər. «Azərbaycan» qəzeti (30/17 mart 1919, №67) yazırdı ki, Qafqaz cəbhəsindən türk orduları geri çəkilərkən Türkiyə erməniləri Qafqaz erməniləri ilə birləşdilər və birlikdə həmin hissələrə qarşı hücuma keçərək, onlara zərbə vurmağa başladılar. Bir tərəfdən Andronikin, digər tərəfdən isə Dro, Keri, Muradın dəstələri hərəkət edirdilər. Tərk edilmiş bütün müsəlman kəndləri qarət olunmuş və yerlə yeksan edilmişdi. Məhz bu vaxt Şaumyanın və Avakyanın fitnəkarlığı sayəsində Şamaxı hadisələri başlandı. Bu hadisələrlə əlaqədar Şaumyanın yazdığı məktub Gəncə komendantının əlinə keçdi. Məktubdan Şaumyan və Avakyanın daşnak olduqları açıq-aydın görünürdü... Bu faciələrin hamısı on səkkiz-on doqquzuncu illərdə olmuşdu. 1920-ci ilin aprelində isə qırx minlik milli Azərbaycan Ordusu yetmiş iki minlik XI Ordunun qarşısında tab gətirə bilmədi. Ona görə ki, otuz minlik piyadası, on min süvari qoşunu olan milli Azərbaycan Ordusu Zəngəzurda, Qarabağda, Qazax və başqa qəzalarda daşnak quldurları Hamazasbın və Andronikin dəstələrinə qarşı vuruşurdu. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|