D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

184
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
köklərin fono-semantik inkişafı (müqayisəli-tarixi istiqamətdə). Bakı: 1995, 80 s.
9. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. I cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 512 s.
10. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. II cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 400 s.
11. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. III cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 400 
s. 
12. Kaşğari Mahmud. Divanü lüğət-it-türk. IV cild, Bakı: “Ozan”, 2006, 752 
s.
13. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: 1988, 265 s.
14. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: “Öndər Nəşriyyat”, 2004, 376 s.
15. Qəhrəmanov С. Nəsimi «Divanı»nın leksikası. Bakı: “Elm”, 1970, 568 s.
16. Quliyev Ə.A. Əski türk yazılı abidələri müntəxəbatı. Bakı: Bakı Univer-
siteti nəşriyyatı, 1994, 280 s.
17.  Məmmədov  Elçin.  Nəsiminin  leksikası  oğuz  dilləri  kontekstində. Türk 
dillərinin tarixi-müqayisəli leksikologiyası məsələləri. I cild. Bakı: “Kitab aləmi”, 
2004, 331 s., səh. 182-233
18.  Rəcəbov  Ə.,  Məmmədov  Y.  Orxon-Yenisey  abidələri.  Bakı:  “Yazıçı”, 
1983, 389 s.
19.  Rəcəbov  Ə.,  Məmmədov  Y.  Orxon-Yenisey  abidələri.  Bakı:  “Yazıçı”, 
1993, 400 s.
20. Seyidov M.S. Fellərdə asemantikləşmiş söz kökləri. Ay sinkretik kökü (I 
məqalə).  Filologiya  məsələləri.  Bakı: AMEA  Əlyazmalar  İnstitutu,  2009,  №  5, 
518 s., 230-242 
21. Seyidov M.S. Ay sinkretik kökü (II məqalə). Filologiya məsələləri. Bakı: 
AMEA Əlyazmalar İnstitutu, 2009, № 7, 405 s., səh. 90-101
22. Seyidov M.S. Ay sinkretik kökü (III məqalə). Filologiya məsələləri. Bakı: 
AMEA Əlyazmalar İnstitutu, 2009, № 8, 582 s., səh. 272-288
23. Səfərli Əlyar. Dastani-Əhməd Hərami. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2004, 120 s.
24. Şah İsmayıl Xətayi. Əsərləri. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2005, 384 s.
Türk dilində
25. Tarama sözlügü. I c.; A – B; Ankara: 1963, 776 s. 
26. Türkiyede halk ağzından derleme sözlüğü. I c., Ankara: 1963, 444 s. 
Rus dilində
27. Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. Москва: 1962, 608 с.
28. Древнетюркский словарь. Ленинград: 1969, 676 с. 
29. Мухамедова З.Б. Исследования по истории туркменского языка X1-

---

185
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
XIV вв. Ашхабад: 1973, 234 с.
30. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. т. I, Санк-Петербург: 
1893, 1914 c.
31.  Севортян  Э.В.  Этимологический  словарь  тюркских  языков.  Обще-
тюркские и межтюркские основы на гласные. т. I, Москва: «Наука», 1974, 
767 с
32. Сейидов М.С. Генезис значений «говорить», «издавать звуки» синкре-
тического корня «Ay». Русскоязычие и би(поли)лингвизм в межкультурной 
коммуникации XXI века: когнитивно – концептуальные аспекты (Материалы 
IV  международной  научно-мутодической  конференции).  Пятигорск,  2011 
года, 21-22 апреля, 245 с., стр. 55-57 
33.  Сейидов  М.С.  Следы  синкретического  корня  «Aй»  в  названиях 
животных.  Низомий  номидаги  Тошкент  Давлат  Педагогика  Университети 
(Халыкаралык  илмий  ва  илмий-амалий  корференция  материаллары 
туплами). Тошкент, 2011 йил, 25-26 март, 332 с., стр. 275-277 
34. Туркменско-руский словарь. Москва: 1968, 832 с.
РЕЗЮМЕ
 
ОБЩЕЕ ЛЕКСИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭПОС «КНИГА МОЕГО 
ДЕДА ДЕДЕ КОРКУТ» И ПОЕМА «ДАСТАНИ-АХМЕТ ХАРАМИ»
В  этом  научном  работе  сравниваются  лексики  два  великолетные 
исторические памятники - эпос «Книга моего деда Деде Коркут» и поема 
«Дастани-Ахмет Харами». В этом научном расследование анализи¬рованы 
корни  слов  в  сравнениям  лексике  современного  азербайджанского  языка. 
Наша  цель  искать  такие  исторические  корни  слов  и  анализировать  их 
значение. Этим путём мы можем изучать наш родной Азербайджанский язык 
и его историю.
SUMMARY
GENERAL LEXICAL FEATURES OF “THE BOOK OF DADA 
QORQUD” SAGA AND “DASTANI-AHMAD HARAMI” POEM
In this scientific work is compared vocabulary of two magnificent historical 
monuments - “Book of Dada Qorqud” saga and “Dastani-Ahmad Harami” poem. 

---

186
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
In this scientific research a is analyzed the roots of the words in comparison voca-
bulary of the modern Azerbaijani language. Our purpose is to find such historical 
roots of the words and to analyse their meanings. In this way we can study our 
native Azerbaijan language and its history.     

---

187
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
Əlvan Cəfərov,
ADPU-nun elmi işçisi, [e-mail]
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANI VƏ 
“DASTANİ-ƏHMƏD HƏRAMİ” POEMASININ ORTAQ 
MORFOLOJİ (ƏSAS NİTQ HİSSƏLƏRİ ÜZRƏ)
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Xalqımız məişət və ictimai quruluş cəhətdən öz yaşayış spesifi-
kası – maddi-mədəniyyətini yaradıb yaşatdığı kimi öz dilini də rən-
garəng şəkildə daima inkişaf etdirmiş və müasir səviyyəyə qaldır-
mışdır. Bir sıra türk dillərinin xalq dili halında formalaşmasında bu 
və ya digər dərəcədə rol oynamış olan oğuz və qıpçaq tayfalarının 
Azəri türkcəsinin ümumxalq dili halında formalaşmasında çox bö-
yük rolu vardır. Xalqımızın təkcə dilində yox, məişət və mədəniyyə-
tinin müxtəlif sahələrində də, o cümlədən Azərbaycan folklorunun, 
musiqisinin bir sıra nümunələrində də türk tayfalarının sözü və ad 
izi indi də saxlanılmaqdadır. Məsələn, müasir ümumxalq danışıq di-
lində ədəbi və elmi dildə işlənən “bayatı”, ”əfşarı“, “varsağı”, “qay-
tağı” və bu kimi bir sıra folklor və musiqi terminləri mənşəcə oğuz 
tayfalarının adları ilə bağlıdır. Xalqımızın tayfa-qəbilə xüsusiyyət-
lərini müxtəlif cəhətdən əks etdirən ən mükəmməl sözlər və folklor 
nümunələrindən biri də “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarıdır. Bir sıra 
türkdilli xalqlarda da Dədə Qorqudla bağlı əfsanə, dastan, nağıl və 
sairələr vardır. Orta Asiyadakı bir sıra xalqlarda “Dədə Qorqud” əvə-
zinə “Korkut ata” adı işlənir. 
Ana dillində yazılmış XIII əsrin gözəl və mükəmməl abidələrin-
dən biri də “Dastani-Əhməd Hərami” poemasıdır. Bu əsər doğma di-
limizdə yazılmış ilk poema nümunəsi olaraq hələ də qalmaqdadır. Bu 
da təbiidir ki, qədim və zəngin ədəbi-mədəni təcrübəyə, özünəməx-
sus bədii poetik ənənələrə malik olmayan bir xalq XIII əsrdə ana di-

---