Damğalar, rəmzlər mənimsəmələr Araz Qurbanov

Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 276 -
müqayisəli  təhlilini  aparmaqla,  bu  nişanların  müəlliflərinin  etnik  mənşəyi 
haqqında  tamamilə  fərqli  fikir  söyləmək,  erməni  «müdriklərinin»  iddiaları 
üzərindən xətt çəkmək mümkündür.
Qafqaz Albaniyası işarələri. 
Dominant etnomədəniyyətin izləri
«Babasının qəbrini bilməyən, balasının qədrini bilməz».
Qədim oğuz məsəli 
Qafqaz Albaniyasının  maddi-mənəvi  irsi,  dominant  etnik  mənsubiyyəti, 
dövlətçilik  ənənəsi,  dili  və  nəhayət,  əlifbası  ətrafında  illər  uzunu  davam 
edən müzakirələr həqiqət axtarışında olan müdrik korların mübahisəsi haq-
qında hind rəvayətini xatırladır. Rəvayətə görə, qədim zamanlarda bir şəhərə 
görünməmiş canlı - fil gətirirlər. Onunla maraqlananlar arasında şəhərin altı 
müdrik şəxsi də vardı. Lakin onlar kor idilər və heç vaxt fil görməmişdilər. 
«Bunu necə edək?» - deyə düşünürlər. Çox fikirləşib bu qənaətə gəlirlər ki, 
fil haqqında aydın təsəvvür almaq üçün gərək ona əlləri ilə toxunsunlar. Bi-
rinci müdrik filin iri, yastı qulaqlarından tutur: «Bu heyvan yelpiyə oxşayır», 
- deyir. İkinci kor filin ayağından yapışır və əvvəlkinə etiraz edir: «Elə deyil, 
ağaca bənzəyir!» - deyir.  Nəhəng canlının quyruğuna toxunan üçüncü müd-
rik bir qədər fikirləşib filin qalın ip olduğunu söyləyir. Sonra filin uzun, əyri 
dişindən yapışan, gövdəsinə toxunan, xortumundan tutan dördüncü, beşinci 
və altıncı müdriklər onun nizəyə, hündür divara və ilana bənzədiyini deyirlər.  
Mübahisə  uzanır  və  kor  müdriklər  nə  inadlarından  dönürlər,  nə  də  ki  filin 
necə canlı olduğunu öyrənə bilirlər… Əslində, onların hər biri öz məntiqində 
haqlı  idi. Yaratdıqları  problemin  isə  olduqca  sadə  çıxış  yolu  var  idi.  O  da 
həqiqətin təkcə mübahisədə deyil, həm də müqayisədə yarana bilməsidir. Altı 
kor fərdi analizdən sintezə doğru irəliləməli, gəldikləri qənaətləri tam halında 
birləşdirməli və bundan sonra özlərində fil haqqında aydın təsəvvür yaratmalı 
idilər.  Lakin  onların  arasındakı  daxili  ziddiyyət,  fikir,  mövqe  ayrılığı  ortaq 
məxrəcə gəlməyə, mübahisəni sağlam müzakirəyə, dialoqa  çevirməyə mane 
oldu. Nəticədə altı kor və inadkar müdrikin tarixə düşən mübahisəsi isə bu 
günədək elm aləmində bir örnək olaraq qaldı. İrandilli alimlər Qafqaz Albani-
yasını «qədim İran ölkəsi», ləzgi tədqiqatçıları «Ləzgistan»,  etnik baxımdan 
türk olan tarixçilər «türklərin qurduğu dövlət», təbii ki, hər yerə və hər şeyə 
iddialı olan ermənilər isə qondarma «Böyük Ermənistan ərazilərinə daxil olan 

---

Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 277 -
erməni vilayəti» kimi görürlər. Və hind rəvayətindəki kor müdriklər kimi on-
lar da hələ də bir araya gəlib mübahisələrini təmkinlə həll edə bilməyiblər. 
Qafqazın  və  Cənubi  Qafqazın  etnik  mənzərəsi  onun  unikal  təbiəti 
qədər  zəngindir.  Ərazi  etibarilə  kiçik,  lakin  etnomədəni  müxtəliflik  baxı-
mın  rəngarəngliyi  ilə  seçilən  bu  regionda  fərqli  dillərdə  danışan  və  fərqli 
mədəniyyətlərin daşayıcıları olan yüzdən çox xalqın nümayəndələri yaşayırlar. 
Bununla belə, Qafqazda tarixən formalaşmış endemik birgəyaşayış prinsipləri 
həssas  olduğu  qədər  xarici  zərərli  təsirlərə  dayanıqlı  deyildir.  Təhlilçilərin 
ümumi qənaətinə görə, regiona kənardan nüfuz etdirilən və ayrı-ayrı geosiya-
si maraqların təminatına xidmət edən aqressiv separatizm, milli ayrı-seçkilik 
meyillərinin gücləndirilməsi, qarşılıqlı ərazi iddialarının baş qaldırması daxili 
müqaviməti zəif olan Qafqazı «problemli regiona» çevirməyə, etnik, dini və 
gözlənilən ərazi münaqişələrinin «barıt çəlləyinə» bənzətməyə əsas verir. 
Bu  regionda  tarixən  yaşayan  türk  xalqlarının  etnogenezi,  onların  ortaq 
etnomədəniyyəti,  maddi-mədəni  irsi  siyasiləşdirilmiş  tarixşünaslığın  və  et-
noqrafiyanın geosiyasi maraqlara, etnik və dini mənafelərə xidmət edən və 
saxtakarlıqlara  daha  çox  məruz  qalan  sahələrindəndir. Tarixi  gerçəkliklərin 
məqsədli şəkildə təhrif olunmasına yönəldilən belə fəaliyyət Avropa, Rusiya, 
Ermənistan və İran tarixşünaslığında hakim mövqe tutan rəsmi konsepsiyadan 
qaynaqlanmaqdadır. Həmin konsepsiya isə obyektiv tarixi-arxeoloji, antropo-
loji, etnoloji araşdırmaların nəticələrini bir kənara qoyaraq, «qədim yaşayış 
məskənləri Şərqi Sibir və Monqolustanın bozqır çölləri ilə məhdudlaşan köçəri 
türklərin» Ön Asiyaya, Avropaya yalnız orta əsrlərdə «yarımvəhşi vandal tay-
falar» qismində ayaq basdıqlarını, yerli xalqların ali sivilizasiyalarını süquta 
yetirdiklərini və onun xarabaları üzərində özlərinin «qarışıq» mədəniyyətlərini 
yaratdıqlarını  təlqin  etməkdədir.  Bu  tipli  yanaşmaların  ötəri  qısqanclıq-
dan,  tarixi  hadisələri  bilməməkdən  və  ya  milli  natamamlıq  kompleksindən 
bəhrələndiyini söyləmək ən azı naşılıq olardı. Tarixin ibrət dərsləri öyrədir 
ki, zahirən «zərərsiz» görünən belə iddialar, əslində, qalın siyasi pərdə arxa-
sında  gizlənən  etnosiyasi  maraqların  ideoloji  təminatına  xidmət  edir.  Müa-
sir beynəlxalq təcrübə isə ayrı-ayrı ölkələrdə belə təbliğatın dövlət siyasəti 
səviyyəsinə qaldırılmasını gələcək geosiyasi tələblər, o cümlədən ərazi iddi-
aları üçün bəraətverici təminat əldə etmək məqsədi daşıdığını təsdiqləyir. Bu 
gün Qafqaz regionunda «etnik münaqişə» pərdəsi altında davam edən hərbi-
siyasi  qarşıdurmaların  ideoloji  təminatında  tarixi  gerçəkliklərin  məqsədli 
şəkildə saxtalaşdırılması mühüm rol oynamaqdadır. Nəticədə, tarix nəcib elm 
çərçivəsindən çıxaraq özünün mənəvi-etik prinsiplərini, obyektivliyini itirir, 

---