DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
161
qazanmaq üçün bu cür hərəkət edir, lakin ola bilsin ki, şagird öz yoldaşından qisas almaq üçün bu yolu tutur. Tərbiyə prosesində müvəffəqiyyət qazanmaq üçün təkcə şa- girdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi və nəzərə alınması kifayət deyildir. Burada tərbiyəvi tədbirin tətbiq edildiyi konkret şəraitin nəzərə alınması da həlledici əhəmiyyətə malikdir. Adətən konkret şərait nəzərə alınmadan tətbiq olunan, şablon tər- biyəvi tədbir istənilən nəticəni vermir, bəzən hətta mənfi təsir göstərir. Tərbiyəvi tədbir o zaman daha səmərəli rol oynayır ki, burada müəllimin pedaqoji təxəyyülü iştirak etsin. Belə olduqda müəllim konkret şəraitdən asılı olaraq tətbiq etdiyi tədbirin nə kimi nəticə verəcəyini qabaqcadan görə bilər. Məşhur Azərbaycan ədibi A.Bakıxanov hər şeydən əvvəl tər- biyənin məqsədini müəyyənləşdirməyə yüksək qiymət vermişdir. Onun fikrincə tərbiyənin məqsədi həqiqi insan yetişdirməkdir. O, əxlaq və əqli tərbiyəyə daha çox üstünlük verirdi. Tərbiyənin di- gər tərkib hassələrini də əxlaq tərbiyəsinin tərkib hissəsində (este- tik, fiziki, əmək və s) verirdi. O, əxlaq tərbiyəsinə nəzakətlilik, təvözarkarlıq, səmimilik, doğruçuluq, düzlük, diqqətlilik, düşünə- rək danışmaq və hərəkət etmək, sərbəstlik, özünütənqid, təmkinli- lik, ehtiyatlılıq, əməksevərlik və s. kimi sifətləri aid edirdi. Tər- biyənin məqsədi cəmiyyətin obyektiv inkişaf qanunları əsasında müəyyən edilir, məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə şərtlənir, onunla bərabər dəyişir. Müasir dövrdə inkişaf etmiş demokratik ölkələrdə tərbiyənin məqsədi hərtərəfli inktşaf etmiş insanlar yetişdirməkdən ibarətdir. Hərtərəfli insan idealı müxtəlif dövrlərdə insanları düşündürmüş, bu isə öz əksini xalqların yaradıcılığında dövrün mütəfəkkirləri- nin əsərlərində tapmışdır. Hərtərəfli inkişaf etmiş insan idealı müxtəlif xalqların həm yazılı, həm də şifahi xalq ədəbiyyatında əks olunmuşdur. Xalq yaradıcılığında təsvir edilən bu qəhrəman- lar fiziki cəhətdən sağlam, gözəl, əxlaqı təmiz, mərd, qorxmaz, döyüşkən, xalqını və vətənini sevən şəxslər kimi verilmişdir, vəsf edilmişdir.
162
Hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət tələbi müasir dövrdə cə- miyyətin pedaqoji proses qarşısında qoyduğu əsas tələbdir. Bu tə- ləbə uyğun olaraq tərbiyə, təlim-təhsilin mədəni insan formalaşdı- rılmasındakı aparacağı işlərin məqsədləri müəyyən edilir. Azər- baycanda tərbiyənin məqsəd və vəzifələri Azərbaycan Respubli- kasının Təhsil Qanununun 9-cu maddəsində öz əksini tapmışdır: dərin və hərtərəfli biliyə, bacarığa, praktik hazırlığa, yüksək mə- dəniyyətə, məsuliyyət hissəsinə, mütərəqqi dünyagörüşə malik olan və onu daim inkişaf etdirməyə çalışan şəxsiyyət formalaş- dırmaq: soykökünə, Azərbaycan xalqının azadlıq və demokratiya ənənələrinə bağlı olan, xalqının milli, əxlaqi, humanist, mənəvi və mədəni dəyərlərinə dərindən yiyələnən, onu qoruyan və daim in- kişaf etdirən, ailəsini, millətini, Vətənini sevən və daim ucaltmağa çalışan, ümumbəşəri dəyərlərə yiyələnən, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən, müstəqil və yaradıcı düşünən, biliyinə, yüksək əxlaqi və mənəvi keyfiyyətlərinə, demokratikliyinə görə dünyanın ən qabaqcıl ölkələrinin vətəndaşları səviyyəsində dura bilən sağlam yurddaşlar yetişdirmək və bununla yüksək siviliza- siyalı cəmiyyət qurmağa, azərbaycanı dünyanın ən inkişaf etmiş demokratik dövlətlərindən birinə çevirməyə qadir olan insan tərbiyə etməkdir. Hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət dedikdə yuksək intelektual səviyəyə malik, zəruri əxlaqi keyfiyyətlərə yiyələnmiş, istehsalın əsas sahələri həqqında müəyyən biliklərə və əmək vərdişlərinə malik, gözəlliyi sevməyi, qiymətləndirməyi bacaran, yaşadığı dövrün ictimai-siyasi hadisələrinə obyektiv qiymət verən, dövlət və şəxsi hüquqları haqqında elmi məlumata malik, onu müdafiə edə bilən mübariz insanlar nəzərdə tutulur. Tərbiyənin bu məqsə- dinə müvafiq tərkib hissələri müəyyən edilir. Bunları aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar: 1.Əqli təhsil və elmi dünyagörüş formalaşdırılması 163
7. İdeya-siyasi tərbiyə 8. Ekoloji tərbiyə (8;28-29) Tərbiyənin qarşısında duran əsas məqsədə çatmaq üçün gös- tərdiyimiz müvafiq tərkib hissələri şəxsiyyətin davranış mədəniy- yəti vasitəsilə üzə çıxır. Bu isə davranış qaydalarının konkret bir tərbiyə üsulu ilə müəyyənləşməsini deyil, bütün tərbiyə növlərinin kompleks şəklində icrasını əhatə etməsi ilə ifadə edir. Şəxsiyyətin formalaşması müxtəlif amillərin ziddyyətli təsiri əsasında baş verir. Bura həmçinin xarici və daxili təsirlər, onlar arasında olan dialektik ziddiyyət və onların vəhdəti daxildir. İn- sanların mənəviyyatı, əxlaqı, müxtəlif münasibətləri və digər key- fiyyətləri bu təsirlər əsasında baş verir və formalaşır. Xarici zid- diyyətlər dedikdə pedoqoji və ətraf aləmin tərbiyə olunma prose- sinə göstərdikləri müxtəlif təsirlər başa düşülür. Müxtəlif tərbiyə təsirləri xüsusən də pedaqoji təsirlər o zaman səmərəli nəticə verir ki, o tərbiyə olunanların daxili aləminə təsir etsin, onların mənəvi dünyasını hərəkətə gətirsin. Bu daxili hərəkətəgəlmə özünütərbiyə meyllərinin yaranmasına səbəb olur. Ziddiyyətlər zamanı insan özünə, hərəkət və davranışlarına nəzər salmağa, təhlil etməyə məcbur olur. Obyektiv təhlil etmə isə müsbət və mənfi keyfiyyət- lərin müəyyən edilməsinə imkan yaradır, insan öz mövqeyini düzgün müəyyən edir, mənfi keyfiyyətlərini aradan qaldırmaq arzusuna düşür. Bu arzu tərbiyənin özünütərbiyə meyllərini, səylərini genişləndirir, çünki tərbiyə hər bir tərbiyə olunanı lazımi qaydada hərəkət edib-etmədiyi üzərində düşünməyə məcbur etməlidir. Bu təhriketmə, düşündürmə və nəzarət insanın özünü yenidən tərbiyəsinə istiqamət verir. Özünü dərketmə, özünügörmə özüntərbiyənin ilk pilləsidir. Özünü dərk edən, mənfi keyfiyyətlə- rini görən və bu mənfi keyfiyyətlərin aradan qaldırılması işi hər kəsdən iradi səy, güc tələb edir. Yəni özünü yenidən tərbiyə et- mək istədikdə insan lazım olan zəruri hərəkətləri icra etməyə özünü məcbur edir. Çünki insanların malik olduqları hərəkət və davranışlar yeni qaydada hərəkət etməyə mane olur, fəaliyyəti
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|