399
Respublikası Qərb və Şərq mədəniyyətlərindən
bəhrələnməklə dövlətlər
və xalqlar arasında dialoqa töhfə verməyə davam edəcəkdir.
Azərbaycan Respublikası Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB)
çərçivəsində əməkdaşlıq münasibətlərinin saxlanılmasında, MDB
ölkələri ilə ikitərəfli əsaslarda iqtisadi, siyasi, hüquqi və humanitar
sahələrdə münasibətlərin inkişaf etdirilməsində maraqlıdır.
Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukraynanın üzv olduğu
"Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Naminə - GUAM" 1997-ci ildə
yaradılmış, 2006-cı ildə isə beynəlxalq regional təşkilata çevrilmişdir.
GUAM demokratiya, inkişaf və təhlükəsizlik sahələrində ümumi
maraqlar əsasında tərəfdaş dövlətləri birləşdirir. Azərbaycan
Respublikası GUAM-ın üzvü olan dövlətlər üçün əhəmiyyət kəsb edən
məsələlərdə, əsasən, ərazilərində mövcud münaqişələrin həll edilməsi
və təcavüzkar separatizmlə mübarizə istiqamətində onların səylərinin
birləşdirilməsi və vahid mövqedən çıxış edilməsinə xüsusi önəm verir.
GUAM üzvlərinin yerləşdiyi coğrafi məkan onların müasir geosiyasi və
geoiqtisadi mövqeyi, xüsusilə, enerji məsələləri və nəqliyyat dəhlizləri
baxımından Avrasiya regionunda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. GUAM-
ın demokratiya və iqtisadi inkişaf konsepsiyasının
həyata keçirilməsi
üzv ölkələrin inkişafına və beynəlxalq məkandakı roluna müsbət təsir
göstərəcəkdir.
Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin prioritetlərindən biri də
Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (QİƏT) ilə əməkdaşlığıdır.
1992-ci ildə Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlığı formatı kimi yaranan və
1998-ci ildə beynəlxalq regional təşkilata çevrilən QİƏT Qara dəniz,
Xəzər dənizi və Aralıq dənizini əhatə edən regional və subregional
səviyyədə inteqrasiya proseslərinə və iqtisadi əməkdaşlığa yardım
məqsədi daşıyır.
4.1.5. Regional əməkdaşlıq və ikitərəfli münasibətlər
Çoxşaxəli tarazlaşdırılmış xarici siyasət həyata keçirən Azərbaycan
Respublikası bütün dövlətlərlə suverenliyə və ərazi bütövlüyünə hörmət,
sərhədlərin toxunulmazlığı və daxili işlərə qarışmama kimi beynəlxalq
hüququn hamılıqla qəbul edilmiş norma və prinsipləri əsasında dost
münasibətlərin qurulmasında maraqlıdır
və buna nail olmaq üçün səy
göstərir. Azərbaycan Respublikası dünyanın əksər ölkələri ilə belə
münasibətlər qurmuşdur və onları inkişaf etdirməkdədir.
Azərbaycan Respublikası əməkdaşlıq etdiyi dövlətlərlə regional və
beynəlxalq problemləri həll etmək istiqamətində birgə fəaliyyət göstərir.
Regional təhlükəsizlik, terrorçuluqla mübarizə, kütləvi qırğın
400
silahlarının yayılmaması və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması
prioritet sahələr sırasındadır.
Regionda sülh və sabitliyə nail olmaq üçün Azərbaycan Respublikası
bir sıra addımların atılmasını vacib hesab edir. İlk növbədə, region
kütləvi qırğın silahlarından azad məkan olmalıdır. Nüvə silahının
yayılmaması sahəsində mövcud beynəlxalq hüquq normalarına uyğun
regional münasibətlərin inkişafı həm regional, həm də beynəlxalq
səviyyədə sabitliyin bərqərar edilməsi və möhkəmlənməsi üçün zəruri
şərtlərdəndir. Regionda xarici hərbi qüvvələrin olmaması regional
təhlükəsizliyə töhfə verərdi. Regional təhlükəsizlik region ölkələrinin
bir-birinin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tanıması, militarist və
təcavüzkar siyasətdən çəkinməsi vasitəsi ilə yaradılmalıdır.
Azərbaycan Respublikası beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş
norma
və prinsiplərinə, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrə və milli qanunvericiliyinə uyğun olaraq, eləcə
də müvafiq xarici dövlətlərin qanunvericiliyi nəzərə alınmaqla, xaricdə
yaşayan azərbaycanlıların hüquq və əsas azadlıqlarının təmin
edilməsinə və onların milli özünəməxsusluğunun və dəyərlərinin
qorunub saxlanılmasına kömək göstərməkdə davam edəcəkdir.
4.1.5.1. Region ölkələri ilə əməkdaşlıq
Azərbaycan Respublikası qonşu ölkələrlə hərtərəfli tərəfdaşlıq
əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinə böyük önəm verir. Bu ölkələrlə
münasibətlərdə Azərbaycan Respublikası əsas problemlərin qarşılıqlı
şəkildə və beynəlxalq hüquqa uyğun həllinin tərəfdarıdır. Azərbaycan
Respublikası qonşu
ölkələrlə sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası məqsədi ilə
aparılan danışıqların tezliklə başa çatdırılmasında maraqlıdır.
Separatçılığın, etnik, siyasi və dini ekstremizmdən qaynaqlanan
risklərin zərərsizləşdirilməsində digər dövlətlərlə, xüsusən, Azərbaycan
Respublikası ilə qonşuluq təmaslarına malik ölkələrlə harmonik
münasibətlərin qurulması mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan Respublikası regionda sülhün və sabitliyin bərqərar olması
üçün regional əməkdaşlığı əvəzolunmaz amil kimi qiymətləndirir. Eyni
zamanda, Ermənistanın təcavüzkar siyasəti Cənubi Qafqazda hərtərəfli
regional əməkdaşlıq yolunda əsas maneədir.
Bu siyasətdən imtina
etməyənədək Azərbaycan Respublikası Ermənistanla əməkdaşlığı
mümkün hesab etmir. Digər tərəfdən, Azərbaycan, Gürcüstan və
Türkiyə arasında üçtərəfli strateji tərəfdaşlıq və genişlənən əməkdaşlıq
regionda sabitlik amilinə çevrilmişdir. Bu əməkdaşlıq Qara dəniz və
401
Xəzər dənizi regionlarının əhəmiyyətini artıran, Avropa və bütövlükdə,
qlobal enerji təhlükəsizliyinə töhfə verən "Bakı-Supsa", Heydər Əliyev
adına "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" neft ixrac boru kəmərləri və Cənubi
Qafqaz qaz boru kəməri ("Bakı-Tbilisi-Ərzurum") kimi üç uğurlu enerji
infrastrukturu layihəsi ilə Avropa üçün yeni həyati və təhlükəsiz enerji
mənbəyinin əsasını qoydu. Geostrateji cəhətdən önəmli olan "Bakı-
Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısı" layihəsinin həyata keçirilməsi
regional əməkdaşlığın daha da sürətləndirilməsi
və genişləndirilməsi
istiqamətində mühüm bir addım olaraq, eyni zamanda, yeni qlobal
imkanlar yaradır.
Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini tanımış ilk dövlət olan və
regionda sülh və sabitliyin bərqərar olunmasında müstəsna rol oynayan
Türkiyə ilə bütün sahələrdə hərtərəfli münasibətlər son dərəcədə
mühümdür. Etnik, mədəniyyət və dil baxımından bir-biri ilə sıx bağlı
olan ölkələrimiz arasında qarşılıqlı münasibətlər strateji əməkdaşlıq
səviyyəsində daha da genişlənməkdə və dərinləşməkdədir. Azərbaycan
Respublikası və Türkiyənin trans-regional iqtisadi layihələrin
gerçəkləşməsinə töhfələri, eləcə də Türkiyənin Ermənistan-Azərbaycan
münaqişəsinin həllinə yönəldilmiş səyləri iki ölkənin mövqelərinin tam
uyğunluğunu və onlar arasında əməkdaşlığın keyfiyyət səviyyəsini
nümayiş etdirir.
Azərbaycan Respublikasının Gürcüstan ilə əməkdaşlığının və
tərəfdaşlığının hərtərəfli inkişafı ölkəmiz üçün mühüm əhəmiyyət kəsb
edən məsələlərdən biridir. İki dövlətin ümumi maraqlarının
mövcudluğu, regiondakı enerji infrastrukturu və nəqliyyat
layihələrinin
həyata keçirilməsi, eləcə də qarşılıqlı maraq kəsb edən digər sahələr
çərçivəsində Gürcüstan ilə sıx əməkdaşlıq edən Azərbaycan
Respublikası ikitərəfli strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini daha da
inkişaf etdirməyə davam edəcəkdir.
Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukraynanın “emokratiya və
İqtisadi İnkişaf Naminə - GUAM" çərçivəsində mövcud tərəfdaşlığı
regional əməkdaşlığın digər bir nümunəsidir.
Ukrayna və Moldova ilə tərəfdaşlıq yalnız GUAM çərçivəsində deyil,
eyni zamanda, ikitərəfli əsaslarda siyasi, iqtisadi, humanitar və digər
sahələrdə inkişaf etdirilir.
Azərbaycan ilə Rusiya arasında mövcud olan
münasibətlər regionun
sabitliyi və inkişafı üçün mühüm amildir. Azərbaycan Respublikası
Rusiya Federasiyası ilə ikitərəfli əsaslarda, eləcə də Avropa regional
təşkilatları, xüsusilə də MDB çərçıvəsində çoxtərəfli əsaslarda siyasi,
402
iqtisadi, humanitar, təhlükəsizliyin təmin edilməsi, cinayətkarlığa qarşı
mübarizə və digər shələrdə strateji tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq edir.
Azərbaycan Respublikası Xəzəryanı ölkələrlə sülh və mehriban
qonşuluq şəraitində yaşamaq və müxtəlif regional layihələrdə birgə
iştirakda maraqlıdır. Azərbaycan Respublikası Xəzəryanı ölkələr olan
Rusiya və Qazaxıstanla yaxın qonşuluq münasibətlərinə malikdir. Bu
gün Azərbaycan neftinin Xəzər dənizindən Qara dəniz vasitəsilə Avropa
bazarlarına daşınması marşrutlarından biri də Bakı-Novorossiysk boru
kəməridir. Qazaxıstanla Azərbaycan Respublikası arasında isə
Qazaxıstan neftinin Xəzər dənizi və Azərbaycan ərazisindən "Bakı-
Tbilisi-Ceyhan" sistemi vasitəsilə beynəlxalq bazarlara nəql edilməsinə
dəstək verilməsi və şərait yaradılması haqqında 2006-cı ildə müqavilə
imzalanmışdır. Bu üç Xəzəryanı ölkə artıq Xəzər dənizinin dibinin
bölüşdürülməsi barədə razılığa gəlmişlər.
Azərbaycan Respublikası yaxın qonşuları İran və Türkmənistan ilə də
belə razılaşma əldə ediləcəyinə və yaxın
gələcəkdə Xəzər dənizinin
statusunun müəyyən olunacağına, Xəzər dənizindən yalnız sülh
məqsədləri və sahilyanı dövlətlərin çiçəklənməsi üçün istifadə
olunacağına inanır.
Azərbaycan Respublikası qonşu İranla münasibətlərinə böyük
əhəmiyyət verir. Tarix və mədəniyyət sahələrində zəngin müştərək irsə
malik iki ölkə arasında münasibətlər dövlətimizin xarici siyasətinin
vacib istiqamətlərindən biridir. Azərbaycan Respublikası İranla siyasi,
iqtisadi, mədəni və digər sahələr üzrə qarşılıqlı faydalı əlaqələrin inkişaf
etdirilməsində maraqlıdır.
4.1.5.2. Qeyri-region ölkələri ilə əməkdaşlıq
Azərbaycan Respublikası region ölkələri ilə yanaşı, digər ölkələrlə də
əməkdaşlıqda maraqlıdır. İlk növbədə, Azərbaycan Respublikası strateji
tərəfdaşı olan ABŞ ilə BMT və Avratlantik strukturlar çərçivəsində,
antiterror koalisiyasında, beynəlxalq terrorizm, separatçılıq,
kütləvi
qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınması, transmilli
mütəşəkkil cinayətkarlıq, narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi,
korrupsiya, qanunsuz silah və insan alveri kimi qlobal çağırış və
təhdidlərə qarşı mübarizə məsələlərində, ikitərəfli münasibətlər
səviyyəsində isə siyasi, hərbi, iqtisadi, enerji təhlükəsizliyi sahələrində,
ölkəmizdə demokratik islahatların aparılması istiqamətində əməkdaşlıq
edir.
Avropa ölkələri ilə əməkdaşlığını ikitərəfli və çoxtərəfli əsaslarda quran
Azərbaycan Respublikası Avropa iqtisadi və hüquqi məkanına