Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜNDƏRİCAT Xalqların milli mənlik siması-mədəniyyət……………………………...3 Giriş……………………………………………………………………..5 I FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ TƏRƏQQİ
- II FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ DÖVLƏT.
- III FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ CƏMİYYƏT.
- Mədəniyyətşünaslıq Sədaqət Kamal qızı Məmmədova Nəşriyyatın müdiri: Əhməd Əliyev
194 yəni kinoteatr, lektoriyalar, konsert birlikləri mədəniyyəti yaymaq üçün istifadə edilir. Mədəniyyət, həmçinin insanın evristik məqsədlərinin yerinə yetməsinə: onun yeniliyi dərk etməyin daha məhsuldar formalarının axtarılmasına, yaşadığı həyatın yeni yonlarının və metodlarının tapılmasına, insanın təbiətin kortəbii qüvvələri üzərində hökmranlığının güclənməsinə kömək edir. Mədəni tərəqqi obyektiv tarixi qanunauyğunluğun mədəniyyət varisliyinin təsiri səbəbindən baş verir. O, ictimai-iqtisadi formasiyalar dəyişən zaman keçmiş dövrlərin mədəni nailiyyətlərinin qorunub saxlanmasını, yaradıcılıqla mənimsənilməsini və bunun da əsasında yeni ictimai tələblərə uyğun mədəniyyətin yaranmasını təmin edir. Adamlarda keçmişin mədəni sərvətini bütünlüklə və hərtərəfli mənimsənilməsini tərbiyə etmək vacibdir. Mədəni irsin mənimsənilməsinin müasir mərhələsinin mühüm əlaməti ənənəçiliyin aradan qaldırılması, keçmişin mədəni sərvətiərinə obyektiv və yeni münasibət yaranmasıdır. Belə münasibət göstərilərkən keçmişin mədəni sərvətləri cansız, toxunulmaz xəzinə kimi qalmır. Qədim mədəniyyət formalarını olduğu kimi qorumaq, təzə formalara qarşı qoymaq niyyətində olunmur. Ümumiyyətlə, mədəni irsə həmişə və hər yerdə müxtəlif şəkildə münasibət göstərilir. Mədəni irsin təhlili ilə məşğul olan hər bir şəxs (sənətşünas, rejissor, ifaçı və s.) bir tərəfdən keçmişin bu və ya digər mədəni hadisəsinin əvvəlki görkəmini və konkret tarixi koloritini maksimum saxlamağa, digər tərəfdən isə onu nisbətən müasirləşdirməyə çalışır. (Yəni müasir tamaşaçıya xoş gəlsin). Mədəni irsin mənimsənilməsində tarixi həqiqətdən uzaqlaşmaq olmaz. Varislik o demək deyildir ki, keçmişdən bizə qalanları kortəbii surətdə götürüb istifadə edək. Varisliyin tənqidi təhlilə, keçmiş mədəni irsdən istifadədə yaradıcı dəyişikliyə ehtiyacı vardır. 195 Mədəniyyətin inkişafı təhlil olunarkən varisliyin xüsusiyyətləri, forma və xarakteri nəzərə alınmalıdır. Məsələn, varislik daimi və vaxtaşırı xarakterli, məzmunca yaxud formaca mütərəqqi və mürtəce ola bilər. Tarixi varislik mədəniyyətin inkişafında obyektiv qanunauyğunluq, onun tərəqqisinin əsas şərtlərindəndir. Cəmiyyətimizin mədəni inkişaf vəzifələrinə uyğun gələn mədəniyyətin varislik üslubunun özünü həm ümumsosial səviyyədə, həm də şəxsi səviyyədə göstərməsi mədəniyyəti mənimsəmə prosesində hamının dünyanı dərketməsinin, bütün dərinliyi və zənginliyi ilə əks etdirilməsi, onun daha vacib hesab etdiyi mədəni sərvətlər cəminin mənimsənilməsinə ardıcıl, məqsədyönlü və tam münasibət bəsləmə dərəcəsinin izahı vacibdir. Keçmişin mədəni irsinə varisliyin yetkin üslubunu Azərbaycanın Q.Qarayev, F.Əmirov, A.Məlikov kimi bəstəkarlarının yaradıcılığında aydın görmək olar. Bu bəstəkarlar keçmişimizin musiqi mədəniyyətinin fundamental ideya-bədii ənənələrini inkişaf etdirərək, müasir dinləyiciyə Azərbaycan və dünya klassiklərinin əsərlərinin dərin vətəndaşlıq pafosunu və obrazlı kökünü musiqi vasitəsi ilə çatdırmışlar. Forma baxımından müasir insanın keçmiş epoxaların mədəniyyətinə münasibətində əlamətdar hadisə mədəniyyət hadisələrinə qiymət verilməsində demokratizm və çeviklikdir. Əgər varislik prosesinin inkişaf tempindən danışılırsa, onun genlilik əlamətləri göz önündədir. Müasir insanın mədəni irsə münasibətinin təkmilləşdirilməsi mədəni sərvətlərin həm şüurlu surətdə, həm də kortəbii mənimsənilməsinin mahiyyətini və xüsusiyyətlərini dərk etmək tələblərini irəli sürür. Mədəniyyətə kortəbii varislik neqativ nəticələr verir. Bu bir tərəfdən keçmişlə çoxcəhətli əlaqələrin pozulmasma, bir sıra mədəni hadisələr haqqında yaddaşlarda olanların it- 196 məsinə gətirib çıxarır, digər tərəfdən keçmişin mədəni potensialı ilə kortəbii ünsiyyət adamlarda mədəni irsə münasibətdə fetişizm ruhu doğurur. Bu vaxt mədəniyyətin həqiqi dəyərindən asılı olmayaraq, o səcdəyə, sitayiş əşyasına çevrilir. Mədəni varisliyin idarə olunmasının sərhədlərini genişləndirmək, onu kortəbiilik dairəsindən çıxarmaq, maddi bazasını möhkəmləndirmək, mütəxəssislər hazırlayan müvafiq müəssisələr şəbəkəsi yaratmaq, mədəni sərvətləri və ənənələri qorumaqda ictimaiyyətin rolunu artırmaq hələ də kifayət səviyyədə deyildir. Bəşəriyyətin indiyə qədər topladığı mədəni irs o qədər böyük və müxtəlifdir ki, onun geniş kütlələr tərəfindən dərk edilməsi üçün mədəni sərvətlərin tiraclanması və yayılmasının yeni forma və metodlarını tapmaq lazımdır. Mədəni sərvətləri qorumaq, onu bərpa etmək sahəsində tərəqqipərvər qüvvələrin birgə fəaliyyəti, beynəlxalq mədəni mübadilə göstərir ki, mədəni varislikdə insanlar tarixi və etnik xüsusiyyəti nəzərə almalıdırlar. 197 ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan Dekorativ-Tətbiqi sənəti (tərtib edəni və mətnin müəllifi akad. Rasim Əfəndi), Bakı, 1998. 2. Azərbaycan Demokratik Respublikasının rəmzləri (fotoalbom) Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1992. 3. Azərbaycan Etnoqrafiyası, I cild, Bakı, Elm, 1988. 4. Azərbaycan Ədəbiyyatı tarixi. Üç cilddə. Bakı, 1960. 5. Azərbaycan kitabı (biblioqrafiya). Üç cilddə, I cild Bakı, Azərbaycan SSR Kitab Palatası, 1963. 6. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 1996. 7. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cilddə. I-X cildlər. 8. Babayev İ., Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı, Maarif, 1970. 9. Balayev M.A. İslam və onun ictimai-siyasi həyatda rolu. Bakı, 1991. 10. Bammat H. Qərb mədəniyyətinin inkişafında müsəlmanların rolu. Bakı, Azərnəşr, 1994. 11. Bayramoğlu A. Orxon ədəbi abidələrində kainat və insan haqqında düşüncələr. “Kainat” jurnalı, 2001 № l, səh.35-37. 12. Bayramov Q. Mənəvi həyatda millilik və beynəlmilçilik. Bakı, Gənclik, 1974. 13. Bayramov Q. Mənəvi həyatda millilik və beynəlmilçilik. Bakı, Gənclik, 1980. 14. Cəfərov N. Azərbaycanşünaslıq məsələləri. Bakı Universiteti nəşriyyatı 2001. 15. Cəfərov N. Türk dünyası: xaos və kosmos. Bakı Universiteti nəşriyyatı, 1998. 16. Gəvahirəl Nehru. Ümumdünya tarixinə nəzər. Bakı, 1998. 17. Çəmənzənli Y.V. Müstəqilliyimizi istəyiriksə... (toplama, ərəb qrafıkasından transliterasiya, tərtib, müqəddim və qeydlər Alxan Bayram oğlunundur.) Bakı, Gənclik, 1994. 18. Çərkəsov B. Azərbaycan ədəbiyyatında milli və beynəlmiləl cəhətləri vəhdəti. “Təşviqatı” jüri.,1971 № 16. 19. Çərkəsov B. Beynəlmiləl tərbiyə və incəsənət. Bakı, 1986. 198 20. Erivanski M. Qədim Yunanıstan tarixi. Bakı, 1963. 21. Əliyev Heydər. Ədəbiyyatm yüksək borcu və amalı. Bakı, “Ozan” 1999. 22. Əliyev H.Ə. Həyacan təbili. Bakı, 1983. 23. Əliyev R.Y. Heydər Əliyev, din və mənəvi dəyərlər. Bakı, 1998. 24. Əliyev Ə. İncəsənət və din, Bakı, 1966. 25. Əliyev Q.C., Tağıyev Ə.M., Bayramov M.İ. Mədəniyyət- şünaslığın əsasları. Bakı, 1999. 26. Əliyev Ə. Mənəvi mədəniyyət və din. Bakı, Azərnəşr, 1981. 27. Əhədov A. Azərbaycanda din və təsisatlar. Bakı, 1991. 28. Əhmədov Ə. Mənəviyyat, gözəllik, tərbiyə. Bakı, Maarif, 1993. 29. Əsgərov M. Təbiətin mühafizəsi. Bakı, 1980. 30. Fərhadoğlu M. Dinşünaslığın əsasları. Bakı, 1998. 31. Göyalp Z. Türkçülüyün əsasları. Bakı, 1988. 32. Hacıyeva A. Nəriman Nərimanovun din haqqında fəlsəfi düşüncələri. Bakı, “Azərbaycan Ensklopediyası” Nəşriyyat- Poliqrafiya Birliyi, 1988. 33. Həmədani Əhməd Sabiri. Xristianlığın mahiyyəti. Bakı, Sabah, 1996. 34. Hüseynzadə Ə. Qərbin iki dastanında türk. Bakı, “Ağrıdağ”, 1998. 35. Hüseynzadə Ə. Türklər kimdir və kimlərdən ibarətdir. Bakı, 1996. 36. Xəlilov C.Ə. Maddi mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyəti və mühafizəsi. Bakı, Azərnəşr, 1961. 37. Xudiyev N. Radio, telefiziya və ədəbi dil. Azərbaycan dövlət nəşriyyatı, 2001. 38. Kərimov N.C, Əfəndiyev R.S., Rzayev N.İ., Həbibov N.D. Azərbaycan incəsənəti, Bakı, İşıq, 1992. 39. Qasımov M., Cəfərov C. Azərbaycanda estetik fıkir tarixindən. Bakı, 1964. 40. Qasımzadə Q. Ədəbiyyatda millilik və beynəlmiləlçilik. Bakı, Elm 1982. 199 41. Qasımzadə F., Hacıyev T. Avestadan bu günədək. Bakı, 1982. 42. Qaziyev S. Azərbaycaının qədim abidələri. Bakı, 1948. 43. Qubatoğlu B. Milli münasibətlərin təkmilləşdirilməsi və mənəvi mədəniyyətin tərbiyəvi rolu. Bakı, “Nurlan”, 2000. 44. Quliyev V. Mirzə Kazımbəy: Bakı, Yazıçı. 1987. 45. Qurana dair 101 sual. Bakı, 1992. 46. Mahmudov M. Piyada... Təbrizdən Şama qədər. Bakı, Yazıçı nəşriyyatı, 1982. 47. Mahmudov Y. Odlar yurduna səyahət. Bakı, Gənclik 1980. 48. Milli nəğmələr. Bakı, 1919. 49. Mirəhmədov Ə. Müqəddimə. Azərbaycan kitabı üç cilddə. I cild, Bakı 1963, səh. XIII-XLVIII. 50. Məmmədov Z. Azərbaycanın orta əsr filosof və mütəffəkkirləri. Bakı, 1989. 51. Məmmədzadə H. “Kitabi-Dədə Qorqud və soykökümüzün qaynaqları”. Bakı, “Ozan” 2000. 52. Mərdanov M., Quliyev Ə. Azərbaycan Respubliksının dövlət rəmzləri. Bakı, “Çaşıöğlu” 2001. 53. Musayev T. Azərbaycanla Hindistamn bəzi tarixi əlaqələri. Bakı, Azərnəşr, 1960. 54. Nəbiyev N.Ə. Təbii sərvətlər və istehsal. Bakı, 1983. 55. Nəsrəddin Tusi. Əxlaqi Nasiri. Bakı, Elm, 1989. 56. Nicat Əlisa. Dünya fəlsəfi irsindən yarnağlar. Bakı, Azərnəşr, 1991. 57. Nizami Gəncəvi almanaxı, Birinci kitab. Bakı, Elm 1984. 58. Nizami Gəncəvi almanaxı, İkinci kitab. Bakı, Elm 1991. 59. Onullahi S.M. Təbriz şəhəri 13-17-ci əsrlərdə. Bakı, 1982. 60. Paşayev S. Zəka işığında tərbiyə. Bakı, 1988. 61. Rəcəbov Ə., Məmmədov Y. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı, Yazıçı, 1993. 62. Rzayev A.Q. Hüquq mədəniyyəti. Bakı, Elm, 1976. 63. Sadıqov Q. Etika. Bakı, Maarif, 1971. 64. Səfərov C. Babayev A. Şərəfli yol. Bakı, Azərnəşr, 1974. 65. Səfərov Y, Qədim Azərbaycan: nə bilirik. Bakı, 1991. 200 66. Şeyxüislam Allahşükür Paşazadə. Qafqazda islam. Bakı, 1991. 67. Şükürov Ə. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı, Maarif, 1993. 68. Tağıyev Ə. , Əliy ev Q. Kulturologiya. Bakı, Təbib, 1997. 69. Vaşinqton İrvinq. Məhəmməd peyğəmbərin həyatı. Bakı, “Azərbaycan ensklopediyası” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1996. 70. Veliçko V.L. Qafqaz. Bakı, Azərbaycan nəşriyyatı, 1995. 71. Vəlixanlı N. Ərəb xilafəti və Azərbaycan. Bakı, Azərnəşr, 1993. 72. Yadigar Türkel. İnsan, təbiət və cəmiyyət. Bakı, 1994. 73. Yadigar Türkel. İnsan, təbiət və cəmiyyət münasibətləri. Biososial və fəlsəfi aspektlər. Bakı, İşıq, 1998. 74. Yusifov X. Şərqdə intibah və Nizami Gəncəvi. Bakı, 1982. 75. Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. Bakı, BDU nəşr, 1993. 76. Ədəbiyyat məcmuəsi. Nizami adına Ədəbiyyat institutunun əsərləri. XVII cild. Bakı, 1999. 77. “Əl-nida”. İmana çağırış, jurnal 2000 № 3. 78. “Dirçəliş. XXI əsr” jurnal 1998 № l səh. 60-67. 79. “İpək yolu” jurnalı 1998 № l,2. 80. Tarix və onun problemləri. Nəzəri-elmi, metodik jurnal. Bakı 1997. № 2. 81. P rof. Dr. Veli Osmanlı. Türk halkları edebiyatlarının ortak başlanğıcı. (VI-X Asırlar) Erzurum, 1996. 82. Алекперов А. К. Ислледование по археологии и Этнографии Азербайджана. Баку, 1960. 83. История древного мира. Расцвет древных обществ. Москва, 1980. 84. История древного Мира. Част II. Гречия и Рим. Москва, «Просвещение», 1982. 85. История древного мира. Упадок древных обществ. Москва, 1989. 86. История Искусства народов СССР. В 9 томах, том 4 Москва «Изобратительное искусство», 1979. 87. Халилов Д. Материальная культура Кавказской Албании. Баку, 1985. 201 MÜNDƏRİCAT Xalqların milli mənlik siması-mədəniyyət……………………………...3 Giriş……………………………………………………………………..5 I FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ TƏRƏQQİ § 1. Mədəniyyətşünaslıq və onun bir elm kimi inkişaf xüsusiyyətləri………………………………………………………7 § 2. Mədəniyyət və sivilizasiya………………………………………..11 § 3. Dünya və Azərbaycan mədəniyyəti. Şumer, Akkad mədəniyyəti…………………………………………………….....16 §4. Qədim Misir mədəniyyəti………………………………………….20 § 5. Hett mədəniyyəti………………………………………………….24 § 6. Hind mədəniyyəti………………………………………………....27 § 7. Çin mədəniyyəti…………………………………………………..33 § 8. Yunan mədəniyyəti………………………………………………..36 § 9. Roma mədəniyyəti………………………………………………...46 § 10. Ərəb mədəniyyəti………………………………………………..50 §11. Azərbaycan mədəniyyəti…………………………………………56 § 12. Mədəniyyət sistemində elmin yeri və rolu………………............77 II FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ DÖVLƏT. § 1. Mədəniyyət, dövlət və vətəndaş…………………………………..81 § 2. Hüquq mədəniyyəti……………………………………………….82 § 3. Azərbaycan Resrublikasının dövlət rəmzləri……..………………86 § 4. Mədəniyyətdə millilik və beynəlmiləlçilik………………………103 § 5. Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyəti…………………...110 § 6. Azərbaycan mədəniyyətinin xaricdə təbliği məsələləri………………………………………………………...126 III FƏSİL. MƏDƏNİYYƏT VƏ CƏMİYYƏT. § 1. Mədəniyyət və təbiət-cəmiyyət münasibətləri…………………..136 § 2. Dil və mədəniyyət……………………………………………….146 § 3. Din və mədəniyyət……………………………………….............154 § 4. Əxlaq mədəniyyəti………………………………………............170 § 5. Estetik mədəniyyət……………………………………………....175 § 6. Mədəniyyətin yayılma vasitələri ………………………………...181 202 Mədəniyyətşünaslıq Sədaqət Kamal qızı Məmmədova Nəşriyyatın müdiri: Əhməd Əliyev Nəşriyyat redaktoru: Samir Əsədov Kompüter və dizayn: Əliyev Nizami Korrektor: Ləman Məmmədova __________________________________________________________ Çapa imzalanmış: 22.10.2001. Kağız formatı 60x84 1/16 fıziki çap vərəqi 12,75. Tirajı 500. Qiyməti müqavilə ilə ___________________________________________________________ Kitab “Kooperasiya” nəşriyyatının mətbəəsində yığılıb səhifələnmiş və ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. Ünvan: Bakı şəhəri, Nəcəf Nərimanov küç. 8 b Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|