II - Sayı hələ təhlükəli olmasa da, katastrofik sürətlə azalan növlər
III - Yaşama mühiti əlverişsiz olarsa yox ola biləcək nadir növlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, Milli Qırmızı Kitabımıza daxil edilən növlər 5
kateqoriyaya ayrılır:
1- ci kateqoriya - nəslinin kəsilməsi qorxusu yaranmış növlər;
2- ci kateqoriya - sayı ardıcıl azalmaqda olan növlər;
3- cü kateqoriya - məhdud ərazidə qalmış və məhdud saylı növlərdir;
4- cü kateqoriya - biologiyası zəif öyrənilmiş və az-az rast gələn növlər;
5-
ci kateqoriya - təsirli tədbirlər nəticəsində təbii ehtiyatı bərpa edilmiş
növlər.
Cədvəl 11
Yer Kürəsinin müxtəlif regionlarında reptililərin ümumi sayı ilə
mühafizə olunanların nisbəti
Reptililər
Avropa
ABŞ
Avstraliya
Azərbaycan
N
ö
v
lə
ri
n
s
ay
ı
M
ü
h
af
iz
ə
o
lu
n
an
la
r
n
5
N
ö
v
lə
ri
n
s
ay
ı
M
üh
af
iz
ə
o
lu
n
an
la
r
%
-l
ə
N
ö
v
lə
ri
n
s
ay
ı
M
üh
af
iz
ə
o
lu
n
an
la
r
r»
N
ö
v
lə
ri
n
s
ay
ı
M
üh
af
iz
ə
o
lu
n
an
la
r
%
-l
ə
Tısbağalar
15
13
86,6 49
10
20,4 21
8
38,0 3
1
33,1
Timsahlar
-
-
-
2
1
50,0 2
2
100
-
-
-
Kərtənkələlər
69
13
18,8 102
16
15,6 427
23
5,3
-
-
-
İlanlar
37
14
35,1 121
23
19,0 160
7
4f3
-
Amfisbenlər
2
-
-
1
1
100
-
-
-
-
-
-
Cəmi
179
66
36,6 444
83
18,6 787
49
6,2
-
Qırmızı kitabların və nadir növlərin siyahısının nəşrindən
sonra müxtəlif ölkələrdə heyvanların qorunmasına yönələn
qanunvericilik aktları qəbul edilib, qırmızı siyahıya aid növlə
rin qeyri-qanuni tutulması və məhvinə görə ödəniləcək cərimə
nin ölçüsü barədə məbləğlər (taksalar) müəyyənləşdirilmişdir.
Məsələn, Rusiyada amfibi və reptililərə görə cərimənin məb
ləği 10-100 rubl cuvarında, qoruq ərazisində onların qeyri-
qanuni tutulmasına görə isə bu məbləğin 3 misli qədərdir. İng
iltərədə, herpetofaunanın bütün növləri qorunan ölkədə, adi
gürzənin məhvinə görə cərimə 2000 funt-sterlinqdir. Lakin bu
127
downloaded from KitabYurdu.org
tədbirlərlə yanaşı teleyayım şirkətlərində, mətbuatda və mək
təblərdə maarifləndirmə işləri geniş vüsət almalıdır.
H.Ə.Əliyev (1983) «Həyəcan təbili» əsərində yazırdı: «yer
üzündə insanlar artdıqca, istehsal olunan alətlər çoxaldıqca,
insanın təbiətdən əldə etdiyi mənfəət bir o qədər artmışdır, la
kin insan öz borcundan çıxmağı - itirilmişləri bərpa etməyi -
çox tez unudur».
Hazırda, insanın təbiətə təsiri indiyədək görünməyən bir
həddə çatdığından, təbiəti mühafizə hərəkatında etik məqam
lar xüsusi əhəmiyyət kəsb etməkdədir.
128
downloaded from KitabYurdu.org
REPTİLİLƏRİN BİOSENOZDA ƏHƏMİYYƏTİ
Reptililər amfibilərdən qidasının müxtəlifliyi, metabolizm
səviyyəsi və ümumi aktivliyi, biosenozda daha əhəmiyyətli ro
lu ilə fərqlənir. Bir sıra səhra biosenozlarında, dəniz adaların
da və sahilində onlar aparıcı mövqe tuta bilərlər. Hərçənd ki,
müxtəlif rayonlarda maddələr mübadiləsində sürünənlərin rolu
haqda dəqiq məlumatlar yoxdur, lakin birmənalı şəkildə de
mək olar ki, müasir reptililər üçün bu mövqe heç bir yerdə
yüksək deyil. Bu, reptililərin say və biokütləsinin yalnız
müəyyən ərazilərdə yüksək həddə çatması ilə əlaqədardır.
Qida zəncirində reptililərin energetik kəmiyyətini dəqiq qiy
mətləndirmək hələ çətindir. Bu baxımdan «npbrrKaa «mepnua»
(1976) monoqrafiyasında cəld kərtənkələnin müxtəlif biosenoz
larda roluna dair məlumatlar çox maraqlıdır. Bu növ Rusiyanın
orta zolağında çoxsaylıdır. Burada cəld kərtənkələ ziyanverici
cücüləri adi vələmirquşundan, yarpaqgüdəndən daha çox yeyir
və yalnız bağ vələmirquşundan bir qədər geridə qalır.
Cədvəl 12
Cəld kərtənkələnin müxtəlif otlu çöllərdə qənimətinə təsiri
Yeyilən növlər
qrupu
Onurğasızların mütləq sayı
Təs
ir
s
əv
iy
yə
si,
%
-l
ə
Nisbət,
%-lə
H
ər
növ
ü
çü
n
qid
an
ın
seçiciliyi
1
0
nümunədə
təyi
n
edm
iş
dir
i
1
ha
ərazidə
h
esa
bla
nı
b
11
kərtənkələnin
mə
dəsində
1
ha
ərazidə
1
ay
mü
ddətində
y
eyilmişd
ir
Çö
ldə
q
ida
da
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Molyusklar
1
1000
1
157
15,7
1,0
1,3
+0,1
Hörümçək
3
300
1
157
5,0
3,0
1,3
-0,4
Çoxayaqlılar
3
3000
1
157
5,0
3,0
3,0
-0,4
Düzqanadlılar
11
11000
9
1409
12,8 10,0
12,0 +0,4
Yarımsərtqanadlılar
4
4000
5
783
19,5
3,6
6,7
+0,3
129
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |
