Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| DĠLÇĠLĠYĠN SAHƏ VƏ ġÖBƏLƏRĠNĠN
QARġILIQLI ƏLAQƏSĠ Dilçilik bir elm kimi nə qədər inkiĢaf etsə də, öz sahələrini nə qədər geniĢləndirsə, öz daxili Ģöbələrini nə qədər artırsa da onlar arasında sıx əlaqə daim qalacaqdır. Bunun birinci səbəbi həmin sahə və Ģöbələrin obyektinin eyniliyidir. Dil səviyyələrini bir-birindən təcrid etmək mümkün olmadığı kimi, onları öyrənən Ģöbələri də təcrid etmək olmaz. Biz yuxanda ümumi dilçiliklə xüsusi dilçiliyin, nəzəri dilçiliklə tətbiqi dilçiliyin arasındakı ümumi müĢtərək cəhətlərdən qısa da olsa bəhs etdik. Hər bir konkret xüsusi dilçilik ümumi dilçiliyin metodları əsasında fəaliyyət göstərir və öz nailiyyətləri ilə ümumi dilçiliyə daxil olur. Konkret dillər tədqiq edilmədikdə, baĢqa sözlə, xüsusi dilçilik inkiĢaf etmədikcə ümumi dilçiliyin bir çox problemləri həll edilməmiĢ qalır. Bunu dillərin tipoloji və genealoji təsnifınə, bir sıra təriflərin hazırlanmasına və s. aid etmək olar. Əslində tətbiqi dilçiliyin hər hansı bir sahəsi iĢlənməmiĢ qalırsa, bu bir tərəfdən mədəniyyətin inkiĢafına, dikər tərəfdən nəzəri dilçiliyin inkiĢafına mənfi təsir edər. Buna görə də nəzəri dilçiliyin inkiĢafı çox vaxt tətbiqi dilçilikdən asılı olur. Onların hər ikisinin inkiĢafı bir- birinə kömək edir. Dilçilik Ģöbələri də bir-biri ilə əlaqədardır. Dialektologiya ilə dil tarixinin əlaqəsi göz qabağındadır, hər hansı bir dilin tarixən iĢlənib sonralar ədəbi dili tərk etmiĢ bir sıra cəhətləri dialektlərdə, canlı Ģivələrdə yaĢayır. Buna görə də dialekt və Ģivələr müəyyən mənada dilin arxivi, muzeyi rolunu oynayır. Dilin struktur elementlərinin bir-biri ilə əlaqəsi fonetikanı leksikologiya, morfologiya və sintaksislə əlaqələndirir. Foneli- kanı onun qanunlarını bilmədən leksikologiya, semasiologiya haqqında düzgün nəticəyə gəlmək olmaz. Çox vaxt hər hansı bir morfem bir fonemdən ibarət olur. Dilin morfem tərkibindəki dəyiĢiklik fonetik dəyiĢmələrlə də müĢayiət edilir. Bu da özlüyündə fonetikanı morfologiya ilə əlaqələndirir. Fonetika sintaksislə də əlaqədardır. Məlumdur ki, sintaksisdə dil elementləri kommunikativ səviyyəyə yüksəlir. Kommunikativ funksiyanın reallaĢması üçün çox vaxt fonetik vasitələrdən – intonasiyadan istifadə edilir. Hətta fonetik vasitə bəzən qrammatik kateqoriyanı əvəz edir. Məs.; Я студент. Bu cümlədə qrammatik forma sıfır vəziyyətdə olduğu halda, fonetik intonasiya ona predikativlik vermiĢdir. Bundan əlavə, sintaqınm formalaĢmasında fonetik ritmin əsas rol oynaması da bu iki dilçilik sahəsini sıx əlaqələndirir. Morfologiya ilə sintaksisi əlaqələndirən dilin qrammatik quruluĢudur, hər bir qrammatik (morfoloji) kateqoriya müəyyən sintaktik vəzifə yerinə yetirir. Cümlə üzvləri ilə nitq hissələri arasındakı qarĢılıqlı əlaqə və münasibət onların yaxınlığına dəlalət edir. Nitq hissələrinin ənənəvi bölgü parametrlərindən biri də onların sintaktik funksiyasıdır. Yəni əsas nitq hissələri cümlə üzvü ola bilir. Köməkçi nitq hissələri isə cümlə üzvü ola bilmir. Dilçilik Ģöbələri arasındakı qarĢılıqlı əlaqə deyilənlərdən daha çoxdur. Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|