Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

böldülər. Artıq qalan beş günü isə ilin axırına caladılar. Beləliklə, Günəş
təqvimi yarandı. 
Bir neçə il sonra müşahidə etdilər ki, Sirius ulduzu “gecikir”! Təqvim
üzrə il qurtarırdı, Sirius isə görünmək bilmirdi. Təqvim tələsirdi! Kahinlər
başa düşdülər ki, vaxtı düzgün hesablamayıblar. Sən demə, il 365 gün və
6 saatdan ibarət imiş. Fərq o qədər də böyük deyildi, amma dörd ildə bir
sutka edirdi.  
Təqvimi çox sonra Roma sərkərdəsi Qay Yuli Sezar dəyişdi. Tarixə yu­
lian təqvimi kimi daxil olmuş bu təqvimə görə, bəzi aylarda 30, bəzilərində
31, fevral ayında isə cəmi 28 gün vardı. Hər dörd ildən bir bu qısa aya bir
gün əlavə edilirdi ki, təqvim irəli getməsin. Həmin ildə 366 gün olur, 
...
biz
ona uzun il deyirik. Bizim indi istifadə etdiyimiz təqvim belə yarandı.
Beləliklə, yeni təqvim yarandı. Lakin sonralar daha ciddi hesablamalar
nəticəsində məlum oldu 
...
, bir ilimiz, əslində, 365 gün 5 saat 48 dəqiqə
46 saniyədir. Adama elə gəlir ki, il üçün 11 dəqiqə 14 saniyənin böyük
əhəmiyyəti olmaz, 
...
hesablamalar göstərir ki, bu kiçik zaman kəsiyi
təqvimdə hər 400 ildə təxminən  
sutkanın artıq qalmasına səbəb olur.
Bunu nəzərə alaraq 1582­ci ildə Roma papası XIII Qriqori təqvimdə yeni
düzəliş etdi. 
...
, onun göstərişi ilə təqvim 12 gün qabağa çəkildi. 
“Təqvim” anlayışı ilə “il hesabı” anlayışını fərqləndirmək lazımdır. “İl
hesabı” dedikdə ilin, tarixin başlandığı gün, hadisə nəzərdə tutulur. Qədim
və orta əsrlərdə ayrı­ayrı xalqlar müxtəlif il hesablarından istifadə edirdilər.
Əksər ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda il yazın gəlişi ilə başlanırdı.
Bəzi ölkələrdə ilin başlanğıcı kimi yeni hökmdarın hakimiyyətə keçməsi,
bəzilərində paytaxt şəhərin əsasının qoyulması (Romada), Olimpiya oyun­
larinin keçirilməsi (Yunanıstanda) və s. qəbul edilmişdi. Orta əsrlərdə Av ­
ropa ölkələri yanvarın 1­ni ilin ilk günü kimi qəbul etdilər. Bunu İsa Məsihin
doğum günü ilə əlaqələndirirdilər. Ərəblər ilin başlanğıcı üçün Məhəmməd
Peyğəmbərin Məkkədən Mədinəyə köçməsi (hicrət) gününü (miladi tarixlə
16 iyul 622­ci il) götürmüşlər. Müsəlman ölkələrində geniş yayılmış bu il
hesabı “hicri tarix” adı ilə məşhurdur.
Azərbaycanda qriqorian təqviminə keçid və yeni ilin yanvardan baş ­
lanması 1918­ci ilə təsadüf edir. 
Rafiq Әlәkbәroğlu
2
2. Ay v  Gün ş t qviml rin  gör ild ki günl rin sayı arasındakı
f rqi hesablayın.
3. Göy r ngli boşluğun yerin  hansı say uyğun g lir?
88
IV 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---

Düşün və cavab ver
4
4. N y  gör  h r dörd ild n bir fevral ayı 29 günd n ibar t olur?
5. Miladi tarixl  hicri-q m ri tarix arasındakı f rql ri izah edin.
6. B zi insanlar h r il yanvarın 13-d  “köhn ” yeni ili bayram edirl r.
Sizc , bu n  il  bağlıdır?
7. Debat. Az rbaycan dilind  eyni m na k sb ed n aşağıdakı ifad  -
l rd n hansını işl tm k daha düzgündür?
A) Miladdan önc  (M.ö.)
B) Bizim eradan  vv l (b.e. .)
Yazı 
8. Oxuduğunuz v  dinl diyiniz m tnl ri ümumil şdir r k  sas
m lumatları tezisl r ş klind  d ft riniz  yazın.
Dil qaydaları
9. M tnd  göy r ngl  verilmiş nöqt l rin yerin
bel  ki, lakin, ki, odur
ki sözl rind n uyğun g l nini artırmaqla m tnin h min hiss sini
bir daha oxuyun.
10. Verilmiş bağlayıcılardan istifad  etm kl  cüml l ri b rpa edin.
o cüml d n, v , halbuki, ki, ancaq
1. Qafur d rhal hiss etdi ...,   komandirin ona ehtiyacı var.
2. M h mm d qışda da burda olmuşdu, ... bu göz lliy  fikir
verm mişdi. 
3. Ağıl ... m ntiql  düşünm yi bacaran insan m nasız işl r  baş
qoşmaz.
4. Bütün nitq hiss l ri, ... köm kçi nitq hiss l ri mü yy n qram-
matik m naya malikdir.
5. Mü llim Orxanı c zalandırdı,  ... günahkar Samir idi.
Köm kçi nitq hiss l rind n biri d  bağlayıcıdır. Bağlayıcı cüml
üzvl ri v  cüml l r arasında  laq  yaratmağa xidm t edir. 
Dalğalar sahil  can atır, lakin tez geri ç kilirdi.
Ana v V t n müq dd sdir.
Yadda saxla!     
BAĞLAYICI
89
KAMİLLİYƏ DOĞRU
Çap üçün deyil

---

1
11. Cüml l ri d ft riniz  yazın, bağlayıcıların altından x tt ç kin.
1. Azadlıq xurma deyil ki, yetişm sini gözl y s n. 
(R.Rza)
2. O vaxta ya şah öl r, ya da eşş k. 
(m s l)
3. H miş  sülh t r fdarı ol, amma müharib y  d  hazır ol. 
(Napoleon)
4. Xoşb xtliyin yolu z hm t il  c sar td n keçir. 
(O.Balzak)
5. Namaz qılark n onu uzatmaq ist yir m, lakin kiçik bir uşağın
ağlamasını  eşid nd  namazımı uzatmıram, çünki onun ağlar
s sini eşid n ananın n  hala düşdüyünü çox yaxşı bilir m. 
(M h mm d Peyğ mb r)
6. Düşünc l rimizi zorla başqalarına q bul etdirm k h m faydasız,
h m d  günah işdir. 
(A.Klauber)
12. Hansı cüml l rd ki bağlayıcılar bir-birini  v z ed  bil r?
 
13. Aşağıdakı aforizml r  münasib tinizi bildirin v  “is ” bağlayı cı -
sına dair suallara cavab verin.
1. Qorxaqlar  taley   t slim olur, c surlar is  taleyi t slim edir.
(C.Qay)
2. Nadanlar  elm   h qar tl  baxır, savadsızlar ona heyran olur,
müdrikl r is  ondan b hr l nirl r.
(F.Bekon)
3. İnc s n t “m n”, elm is  “biz” dem kdir. 
(K.Bernar)
• “İs ” bağlayıcısı hansı bağlayıcılarla sinonim sayıla bil r?
*
•“İs ” bağlayıcısının cüml d  işl nm si dig r bağlayıcılardan n
il  f rql nir?
1
Şeird  v  ya musiqid  d  elm
rast g lm k olur.
A
Geriliyin  sas s b bi elm v  m d  -
niy  y t  lazımi qiym t veril m  m  -
si dir.
2
Bu probleml  tarix elminin
bir çox sah l ri, o cüml d n
arxeologiya m şğuldur.
B
Bir dövl ti siyasi, yaxud iqtisadi
c h td n t crid etm k blokada
adlanır.
3
Göyç k Fatma il  qardaşı me -
ş d  azdılar.
C
Biz kim olduğumuzu bilir, f q t
kim olacağımızı bilmirik.
(U.Şekspir)
4
K şf etm k hamının  gördü yü -
nü görm k, lakin heç k sin
ağlına g lm y ni düşünm k
dem kdir.
D
Bir çox ad bildir n sözl r, el c  d
coğrafi adlar h miş  böyük h rfl
yazılır.
90
IV 
BÖLMƏ
Çap üçün deyil

---