Dərslik (I hissə)

 

138 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Beyin 

həmləsi 

Söz 

assosiasiyaları 

  Rollu  

  oyun 

Ġdeyalar 

xalısı 

Debatlar 

Diskussiya 

Qərarlar 

ağacı 

“Qar topası”   

 

Akarium 

Sənədlərlə  

       iĢ 

Mühazirə 

Təqdimat 

BĠBÖ 

KublaĢdırma 

 

Auksion 

Venn 

diaqramı 

Klaster 

T-sxemlər 

 

Ziqzaq 

Layihələrin 

hazırlanması 

Karusel 

ĠNSERT 

Metaforik 

düĢünmə 

BeĢliklər 

Konseptual 

cədvəl

 

AnlayıĢın 

müəyyən 

edilməsi 

Semantik 

əlamətlərin 

təhlili 

Əlamətlər     

   cədvəli  

ĠĢgüzar   

səs-küy 

 

Ġki hissəli 

gündəlik 

strategiyası 

Söz 

zənciri 

Problemli 

vəziyyət 

 

Vəziyyət 

üzrə 

praktikum 

 

Ġnteraktiv 

təlimin 

üsulları 

Sosioloji 

tədqiqat 

Dəyirmi 

masa 

---

 

139 

Ġnteraktiv  metodların  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  təlim 

təkcə  Ģagirdlərin  yaddaĢının  yeni  elmi  biliklərlə  zənginləĢdiril-

məsi  deyil,  həm  də  təfəkkürün  müntəzəm  inkiĢaf  etdirilməsi 

əsasında daha çox biliklərin müstəqil əldə edilməsi və mənimsə-

nilməsinə,  ən mühüm bacarıq və vərdiĢlərin, Ģəxsi  keyfiyyət  və 

qabiliyyətlərin qazanılmasına yönəlir. Ġnteraktiv təlim metodları 

Ģagirdləri yeniliyi öyrənməyə həvəsləndirir, onların dərsə mara-

ğını artırır, bu da bilavasitə təlimin səmərəliliyini təmin edir 

Fəal/interaktiv  təlim  zamanı  Ģagirdlər  müəllimin  rəhbərliyi 

altında  xüsusi  seçilmiĢ,  asan  baĢa  düĢülən  və  yadda  qalan,  ən 

vacib  təlim  materialının  öyrənilməsi  prosesində  fakt  və  hadisə-

lərin səbəb-nəticə əlaqələrini, qanunauyğunluqlarını aĢkar etmə-

yi,  nəticə  çıxarmağı,  mühüm  və  dərin  ümumiləĢdirmələr  apar-

mağı öyrənirlər. Fəal/interaktiv təlimin aĢağıdakılara əsaslanır: 

-

 

mexaniki yaddaĢa yox, təfəkkürün inkiĢafına; 

-

 

Ģagirdlərin fəal dərketmə mövqeyinə; 

-

 

biliklərin müstəqil əldə edilməsi, “kəĢfi” və dərkedilməsi 

üçün Ģəraitin yaradılmasına; 

-

 

təbii  öyrənmə  fəallığının  yaranmasına  imkan  yaradan 

problemli Ģəraitin yaradılmasına; 

-

 

həyati  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  biliklərin  yaradıcı 

tətbiqinə; 

-

 

digər  uĢaq  və  böyüklərlə  əmkdaĢlıq  etməklə  problemin 

həll edilməsinə; 

-

 

təfəkkürün müstəqilliyi və sərbəstliyinə. 

Ġndi  isə  bu  üsulların    Azərbaycan  dili  dərslərində  necə 

istifadə olunduğunu nəzərdən keçirək. 

Beyin  həmləsi  (Əqli  hücum).  Əqli  hücum  sürətli  infor-

masiya  axını  və  Ģagirdlərin  fəallığının  artırılması  üçün  tətbiq 

olunur.  Bu    üsul  hər  hansı  bir  mövzu  ilə  bağlı  çox  sayda 

fikirlər irəli sürmək üçün istifadə olunan üsuldur. Əsas tələb 

çoxlu fikirlər yürütmək, fərqli fikirlər ortaya qoymaq və çox 

sayda fikirlər meydana çıxana qədər  hər hansı bir Ģərh ver-

məmək  və  qiymətləndirmə  aparmamaqdan  ibarətdir.  Beyin 

həmləsi  Ģagirdlərin  ―açıq  fikirli‖olmasına  kömək  edir  və  Ģa-

---

 

140 

girdlər  bunun  sayəsində    normal  Ģərtlər  altında  ağıllarına 

gələ  bilməyəcək  müxtəlif  fikirlər  ortaya  çıxara  bilirlər. 

Meydana  çıxan  hər  fikir  eyni  dərəcədə  faydalı  və  məntiqli 

olmayacaqdır.  Ancaq  hər  hansı  süzgəcdən  keçməyən  istəni-

lən  fikrin  ortaya  çıxmasına  yol  vermək  mühüm  fikirlərin 

meydana  çıxmasını  təmin  edir.  Beyin  həmləsini  tətbiq  edən 

Ģagirdlərin təfəkkürü Ģablondan  azad,  daha məhsuldar  ola-

caqdır.  Bütün  fikirlər  heç  bir  münasibət  bildirilmədən  yazıya 

alınır. Bundan sonra yazılmıĢ fikirlərin müzakirəsi baĢlanılır. Bu 

da nəticədə tədqiqat sualının yaranmasına gətirib çıxarır. 

Müəllifdən soruĢun (Müəllif  kreslosu). ġagirdlərə əvvəl-

cədən    tapĢırıq  verilir  ki,  mətni  oxuyarkən  onun  müəllifinə 

vermək  istədikləri  2-3  sual  fikirləĢsinlər.  Suallar  mətn  haq-

qında  olub  onu  anlamaqda  yardımçı  olmalıdırlar.  Sonra 

Ģagirdlərdən  biri  müəllif  rolunu  öz  üzərinə  götürür.  Yerdə 

qalan Ģagirdlər öz suallarını ona verirlər. Müəllif rolunda bir 

neçə  Ģagird  suallara  cavab  verə  bilər.  Bu  üsuldan  istifadə 

Ģagirdlərdə daha diqqətli oxu vərdiĢləri formallaĢdırır. Çünki 

diqqətli  oxu  bir  tərəfdən  Ģagirdlərdə  müxtəlif  suallar  yaradır 

və  digər  tərəfdən  Ģagirdləri  verilmiĢ  mətndə  həmin  suallara 

cavab axtarmağa təhrik edir. 

Rollu  oyun.    Oxunan  materiala  aid  rollu  oyunlar  Ģagird-

lərin  yaradıcı  təxəyyülünü  inkiĢaf  etdirir,  onlarda  ünsiyyət  vər-

diĢləri  yaradır.  ġagirdlər  bu  üsulun  tətbiqi  ilə  əlaqədar  keçilən 

mətni  kiçik  bir  səhnəciklə  qura  bilərlər.  Burada  Ģagirdlər  öz 

fikirlərindən daha çox istifadə etməyə istiqamətləndirilməlidir. 

Diskussiya (Müzakirə). Diskussiya həm müəllim, həm də 

Ģagirdlər üçün əhəmiyyətli üsuldur. Çünki bu onların mövzudakı 

faktlara  və  hadisələrə  münasibətinin  necə  olduğunu  öyrənməyə 

imkan  verir.  Diskussiya  prosesində  Ģagirdlər  məsələyə  müna-

sibət bildirməyi, onları faktlara əsaslanmaqla təhlil etməyi öyrə-

nirlər. Bu zaman onlarda dinləmək və növbə ilə danıĢmaq baca-

rığı,  digər  fikirlərə  dözümlülük,  diskussiya  mədəniyyəti  inkiĢaf 

etməyə baĢlayır. 

---