Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________231________________________ 
 
ERP-sistemin  əsas  məsələləri  aşağıdakı  sxemdəki 
kimidir:  
 
 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNDƏ
 
İNTEQRASİYA 
 
Müasir 
şirkətlərdə 
işləyən 
iri 
informasiya 
sistemlərinin müzakirəsi zamanı işlədilən ən vacib anlayış 
inteqrasiyadır.  Qərarların  hazırlanması  və  qəbulu  üçün 
inteqrasiya  edilmiş  yanaşmanı  təmin  etmək  məqsədi  ilə 
informasiya  sistemlərindən  istifadə  edilməsinin  vacibliyi 
informasiya iqtisadiyyatına aid ilk  əsərlərdə də öz əksini 
tapmışdır.  Belə  ki,  Y.Q.Yasin  göstərirdi  ki,  “inteqrasiya 
ixtiyari saylı qarşılıqlı  əlaqəli məsələlərin həlli və nəzarət 
edilə  bilməyən  informasiya  axınlarının  emalının 
təkrarlanmalarını ləğv etmək üçün verilənləri sistemə bir 
dəfə  daxil  etməyi  və  kompleks  şəkildə  istifadə  etməyi 
nəzərdə tutur. Çünki bu halda informasiyanın saxlanması, 
 
Satış 
planı 
 
İstehsal  
planı 
 
Satınalma, 
avadanlıqların və işçi 
heyətin yüklənməsi 
planları 
 
Maliyyələşdir-
mə planı 
 
 
Xərclər planı 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________232________________________ 
 
ötürülməsi  və  təqdim  edilməsinin  forma  və  metodlarına 
vahid tələblər formalaşır, yəni informasiya prosesləri üçün 
vahid  standart  təyin  edilir.  Bu  ona  görə  lazımdır  ki, 
informasiya  sistemlərinin  istənilən  yerində  iqtisadi 
verilənlər  birmənalı  başa  düşülsün”  (Ясин  Е.Г.  и  др. 
Экономическая информация. М.:Статистика,1974.).  
ERP-sistemləri müəssisədə planlaşdırma, idarəetmə 
və  nəzarət  məsələlərinin  gerçək  inteqrasiya  edilmiş 
şəkildə  həllinə  imkan  verir.  Bu  mənada,  ERP-sistemləri 
inteqrasiya edilmiş informasiya sistemləridir (İNEDİNSİ). 
Bunlar bəzən də inteqrasiya edilmiş idarəetmə sistemləri 
(İNEDİS)  adlanır.  Çünki  burada  informasiya  sistemləri 
şirkətin funksional altsistemlərini təmin edən informasiya 
proseslərini  dəstəkləyən  verilənlər  mübadiləsini  vahid 
standartlar 
çərçivəsində 
saxlayan 
birləşdirilmiş 
informasiya  texnologiyaları  (İNTEX)  platformalarına 
əsaslanır. Məsələn, SAP R/3 tam funksionallıq təmin edir. 
Yəni  şirkətin  istehsal,  maliyyə,  mühasibatlıq,  marketinq, 
zəruri resursların satın alınması, hazır məhsulun satışı və 
s.  kimi  bütün  funksional  istiqamətlərindəki  biznes-
prosesləri avtomatlaşdırmaq imkanı verir. 
SAP  R/3  inteqrasiya  edilmiş  qərar  hazırlayır.  Çünki 
qərar  qəbulunu  şirkətin  bu  sistemin  xidmətlərindən 
istifadə  edən  bütün  bölmələrində  verilənlər  və 
informasiyanın hazırlanması və təqdim edilməsinin vahid 
standartlarına  əsasən  hazırlayır.  Beləliklə,  ERP-sistemlər 
şirkətin biznes-proseslərini vahid texnoloji və informasion 
əsasda avtomatlaşdırmaq üçün vasitələr təqdim edir.  
Digər tərəfdən, ERP-sistemlər daha bir vacib xassə 
nümayiş etdirir. İri şirkət və ya xoldinq, bir qayda olaraq, 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________233________________________ 
 
müxtəlif  bölmələrdə  və  ya  tabe  (qız)  müəssisələrdə 
müvəffəqiyyətlə  işləyən  bir-neçə  müxtəlif  informasiya 
sistemlərinə malik olur. Göstərək ki, ERP-sistemin müvafiq 
modulları  pərakəndə  paylanmış  sistemlərdə  ya  xüsusi 
hazırlıq  işi  görülmədən  işləmir,  ya  da  məqsədəuyğun 
olmur.  Bu  halda  ERP-sistem  birləşdirici  və  ya 
inteqrasiyaedici rol oynayır. Yəni şirkətdə bütün iyerarxiya 
səviyyələri  üzrə  fəaliyyət  göstərən  müxtəlif  təbiətli  və 
müxtəlif  funksional  imkanlara  malik  olan  informasiya 
sistemlərini birləşdirir. Məsələn, şirkətin mərkəzi ofisində  
işləyən  SAP  R/3  bölmələrdə  işləyən  1C  sistemindən 
mühasibat verilənlərini, tabe müəssisələrdə işləyən Парус 
sistemindən digər verilənləri qəbul etməklə birləşdirici rol 
oynaya bilir.  
Burada İNEDİNSİ ilə İNEDİS arasında mövcud olan 
fərqə  diqqət  yetirmək  lazım  gəlir.  Belə  ki,  İNEDİS  fərqli 
biznes-modellərdən  və  verilənlərin  idarə  edilməsi  üzrə 
fərqli 
texnologiyalardan 
istifadə 
edən 
müxtəlif 
platformalara  əsaslanan  proqram  əlavələrinin  ERP 
əsasında  birgə  istismarını  təmin  edir.  İNEDİNSİ  isə 
şirkətdə  mövcud  olan  və  özünün  funksional  altsistem 
modulları olmayan proqram əlavələrinə yalnız qoşula bilən 
EAI  (EAI  –  Enterprise  Application  Integration)  proqram 
paketləri əsasında inteqrasiya həyata keçirir. 
Adətən inteqrasiyanın 3 səviyyəsini fərqləndirirlər:
 
 İnformasiya  texnologiyaları  -  birgəlik  (
IT-
compatability); 
 Funksional  altsistemlərin  və  proqram  əlavələrinin 
bir-birinə qoşula bilənliyi; 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________234________________________ 
 
 Biznesin  idarə  edilməsinin  inteqrasiyası  (biznesin 
inteqrasiyası). 
Bu anlayışları izah etmək üçün çox sadə bir misala 
baxaq. 
Ailədə  ata,  ana,  oğul  və  qız:  hərə  öz  maliyyə  işini 
informasiya sistemlərinin köməyi ilə: ata - işçi stansiyada, 
ana  -  fərdi kompüterdə,  oğul  - noutbukda, qız  isə  -  adi 
dəftərdə  aparır.  Ata  ailənin  maliyyə  işində  qayda 
yaratmaq və onu idarə etmək qərarına gəlir. Bunun üçün 
ata öz işçi stansiyasında bir-neçə funksional altsistemdən 
ibarət olan “AB” (AB – ailə büdcəsi) paketi yaradır. 
Bu altsistemlərdən ikisi üzərində ətraflı dayanaq: 
 “Balans”  altsistemi.  Ailə  üzvlərinin  gəlirləri  və 
xərcləri, həmçinin ailənin verəcəkləri (kreditlər) və 
alacaqları (debetlər) bu altsistemdə əks etdirilir. Bu 
altsistemin vəzifəsi həm daxilolmalar və ödəmələr 
üzrə  hesab  əməllərini  icra  etməkdən,  həm  də 
alacaqların  və  verəcəklərin  çatan  müddətləri 
barədə xəbər verməkdən ibarətdir. Bundan əlavə, 
bu  altsistem  istifadəçilərin  sifarişi  üzrə  balasın 
vəziyyəti  barədə  verilmiş  formada  hesabat  da 
təqdim edir. 
 “Bank” altsistemi. Bu altsistem ailə üzvlərinə imkan 
verir ki, müxtəlif banklarda yerləşdirdikləri özlərinin 
bank hesablarındakı məbləğləri müvafiq bankların 
informasiya  sistemlərinə  qoşulmaq  yolu  ilə  idarə 
edə  bilsinlər.  Bu  altsistemdə  avtomatlaşdırılan 
proseslərdən  ən  vacibi  “kommunal  xərclərin 
ödənilməsi”  prosesidir  ki,  bunun  nəticəsində  qaz, 
su, elektrik enerjisi, telefon, zibil daşımaları, mənzil 

---