418
4. Qabiliyyətlər və təbii imkanlar.
Ədəbiyyat
Əlizadə Ə.Ə. İstedadlı uşaqlar. Psixoloji məsələlər.
Esselər, etüdlər. - Bakı, 2005.
Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji
problemləri. - Bakı,1998,s.187-213.
Qədirov Ə.Ə. Yaş psixologiyası. - Bakı, 2002
Xrestomotiə po vozrastnoy i pedaqoqiçeskoy psixolo-
qii- M, 1981
Leytes N.S. Umstvennıe sposobnosti i vozrast. - M,
1971, s.129-278
9.Leytes N.S. Sposobnosti i odarennostğ v detskie qodı.
M. -1984
Teplov B.M. İzbrannıe trudı. V 2 kn. - T 1, M.-1985,
s.15-41
Odorennıe deti - M. 1991, s.15-67;153-157 .
Qureviç K.M. İndividualğno – psixoloqiçeskie oso-
bennosti şkolğnikov. M. 1988, s.53-72.
Petrovskiy A.V., Əroşevskiy M.Q. Psixoloqiə. – M.,
2001, s. 475-496.
419
ALTINCI HİSSƏ
ŞƏXSİYYƏT TƏLİM VƏ TƏRBİYƏNİN
OBYEKTİ KİMİ
18-ci FƏSİL
YAŞ VƏ PEDAQOJİ PSİXOLOGİYANIN
PREDMETİ, VƏZİFƏLƏRİ VƏ METODLARI
Qısa xülasə
Yaş və pedaqoji psixologiyanın predmeti. Yaş psixologiyası
haqqında anlayış. Psixi inkişafın şəraiti və hərəkətverici qüvvələri.
Psixi inkişafın qanunauyğunluqları. Pedaqoji psixologiyanın predme-
ti. Pedaqoji psixologiya müasir psixologiya elminin sahələrindən biri
kimi. Tərbiyə,
təlim
və
pedaqoji
fəaliyyətin
psixoloji
qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi pedaqoji psixologiyanın predme-
ti kimi.
Yaş psixologiyasının əsas bölmələri və vəzifələri. Yaş
psixologiyasının bölmələri: uşaq psixologiyası, yeniyetmələrin
psixologiyası, gəncliyin psixologiyası, yaşlı adamların psixologiyası,
uzun ömürlülük psixologiyası. Yaş psixologiyasının nəzəri və praktik
vəzifələri.
Psixi inkişafın yaş dövrləri. Psixi inkişafın yaş dövrlərinin
müəyyənləşdirilməsi
prinsipləri.
Yaş
dövrlərinin
ümumi
xarakteristikası.
Müasir pedaqoji psixologiyanın əsas
problemləri,
vəzifələri və bölmələri. Uşaqların həyatının senzitiv dövrləri; təlim
və inkişafın qarşılıqlı əlaqəsi; təlim və tərbiyənin ümumi və yaşla
bağlı olan cəhətlərinin əlaqəsini aşkara çıxarmaq problemləri;
«çətin» uşaqlar, qaçqın və köçgün uşaqların reabilitasiyası problemi.
Pedaqoji psixologiyanın əsas bölmələri, nəzəri və praktik vəzifələri.
Yaş və pedaqoji psixologiyanın metodları. Yaş psixologiya-
420
sında istifadə olunan metodlar kompleksinin psixologiya elminin
müxtəlif sahələrindən götürülməsi. Uşaqlarla iş zamanı müşahidə
metodu. Ana gündəlikləri. Uşaqların öyrənilməsində sorğudan
istifadə. Yaş psixologiyasında eksperiment və testlərdən istifadə. Pe-
daqoji psixologiyanın metodları. Pedaqoji psixologiyanın ümumi və
xüsusi metodları. Təşkiledici, prosedur, qiymətləndirici, faktların
toplanması və işlənməsi metodları. Psixoloji məsləhət, korreksiya,
psixoloji-pedaqoji eksperiment və s. metodları.
VI.18.1. Yaş və pedaqoji psixologiyanın predmeti
Yaş psixologiyası haqqında anlayış. Yaş psixologiyası
müasir
psixologiyanın
əsas
sahələrindən
biridir. Yaş
psixologiyasının predmetini birinci növbədə insan psixikasının
inkişaf dinamikasının, şəxsiyyətin psixi prosesləri və psixi
xassələrinin ontogenezinin inkişaf xüsusiyyətlərinin öyrə-
nilməsi təşkil edir.
Yaş psixologiyasının predmetinə fərdin psixologiyası
və davranışının “yaş” anlayışı ilə ifadə olunan spesifik birliyini
də aid etmək olar. Nəzərdə tutulur ki, insan hər bir yaş
dövründə psixoloji və davranış xüsusiyyətlərinin həmin yaş
dövrü üçün xarakterik olan və həmin dövrdən kənarda heç vaxt
özünü göstərməyən birliyinə malik olur.
Yaş
psixologiyasının
predmetini
təşkil
edən
məsələlərdən birini də insanın psixiki inkişafının hərəkətverici
qüvvələri, şərati və qanunauyğunluqları təşkil edir. Psixi
inkişafın hərəkətverici qüvvələri anlayışı altında insanın psixi
inkişafına təkan verən, onu müəyyən istiqamətə yönəldən
səbəblər başa düşülür. Uşağın psixi inkişafının hərəkətverici
qüvvələri, hər şeydən əvvəl, fəaliyyətdə yaranan yeni
tələbatlarla bu tələbatları ödəmə imkanları arasındakı dialektik
ziddiyyətdən ibarətdir. Bu ziddiyyət yalnız kiçik yaş deyil,
421
bütün yaş dövrləri üçün xarakterikdir. Lakin həmin ziddiyyətlər
özünü göstərdikdə yaşdan asılı olaraq müəyyən spesifik
xüsusiyyətə malik olurlar. Psixi inkişafın şəraiti adı altında
daima təsir edən elə daxili və xarici amillər nəzərdə tulur ki,
onlar hərəkətverici qüvvələr olmasalar da, inkişafa təsir
göstərir, inkişafın gedişini istiqamətləndirir. Psixi inkişafın
qanunauyğunluqlarına gəldikdə, onlar ümumi və xüsusi qa-
nunauyğunluqlardan ibarətdir. Həmin qanunauyğunluqların
köməyi ilə insanın psixi inkişafını qeyd etmək və bunun
köməyi ilə həmin inkişafı idarə etmək mümkündür.
Pedaqoji psixologiyanın predmeti. Məktəblərimizin
ən mühüm və daimi vəzifəsi olan gənc nəslə elmlərin əsasları
haqqında dərin və möhkəm biliklər vermək, həmin bilikləri
təcrübəyə tətbiq etmək vərdişləri və bacarığı aşılamaq, hər-
tərəfli
inkişaf
etmiş
şəxsiyyət
formalaşdırılması
işini
müvəffəqiyyətlə həyata keçirmək üçün müəllim tərbiyənin və
təlimin psixoloji qanunauyğunluqlarına dərindən yiyələnməli
və özünün pedaqoji fəaliyyətində həmin biliklərdən istifadə et-
məyi bacarmalıdır. Bu cür biliklər isə müasir psixologiya elmi-
nin mühüm sahələrindən biri olan pedaqoji psixologiyada öz
əksini tapır.
Pedaqoji psixologiyanın predmetini insanın tərbiyə,
təlim və pedaqoji fəaliyyətinin psixoloji qanunauyğunluqla-
rının öyrənilməsi təşkil edir.
Pedaqoji psixologiyanın predmetinə, birinci növbədə,
şəxsiyyətin formalaşmasının psixoloji mexanizminin öyrə-
nilməsi, şəxsiyyətin inkişaf səviyyəsi və fəallığın qarşılıqlı
əlaqəsinin, tərbiyənin
idarə
olunması
problemlərinin,
özünütərbiyə və əxlaq tərbiyəsinin, tərbiyəvi tədbirlərin psixo-
loji əsaslarının, gənc nəslin tərbiyəsinə təsir edən amillərin
psixoloji xüsusiyyətlərinin aşkara çıxarılması təşkil edir.
Təlimin idarə olunmasının psixoloji məsələlərini, təlim
və inkişafın qarşılıqlı əlaqəsini, psixi proseslərin, xüsusilə
şagirdlərdə təfəkkürün inkişafında təlim fəaliyyətinin aparıcı
Dostları ilə paylaş: |