7
Mezolit (Orta Daş) dövrü
Mezolit (Orta Daş) dövrü
– e.ə XII milillikdən - e.ə VIII minilliyə qədər davam etmişdir.
Mezolit dövrünə aiddir:
•
Bu dövrdə də insanlar hələ qəbilə halında yaşayır, mənimsəmə təsərrüfatı ilə məşğul olurdular.
•
İnsanların əsas məşğuliyyəti əsasən
yığıcılıq, ovçuluq və
balıqçılıq idi.
•
Əsas əmək alətləri
daş, dəvəgözü və
sümükdən hazırlanırdı.
•
İnsanlar sümükdən
biz,
ox ucu və balıqçılıqda istifadə edilən alətlər düzəldirdilər.
•
Mikrolit (kiçik daş alətlər) əmək alətləri meydana gəldi.
•
Ox və
kaman ixtira edildi. Ox və kamanın ixtira edilməsi
nəticəsində:
a)
İnsanlar heyvanları daha uzaq məsafələrdən ovlaya bildilər.
b)
Qida ehtiyyatları xeyli artdı, heyvanların əhilləşdirilməsinə başlanıldı.
•
Mezolit dövründə insanlar
heyvanları əhliləşdirməyi öyrəndilər. Əhliləşdirilən ilk heyvan
it olmuşdu. Sonralar insanlar
başqa heyvanları da əhliləşdirdilər və bəsləyərək çoxaltdılar. Bununla da ibtidai maldarlığın əsası qoyuldu.
•
İlk əkinçilik vərdişlərinin meydana gəlməsi üçün şərait yarandı -
İbtidai əkinçiliyin əsası qoyuldu (İnsanlar toplanmış
yabanı bitki toxumlarının bir hissəsini ehtiyyat üçün saxlayırdılar. Bu isə ibtidai əkinçiliyin meydana gəlməsinə şərait
yaratdı).
•
İbtidai maldarlığın və əkinçiliyin əsasının qoyulması ilə - mənimsəmə təsərrüfatından
– istehsal təsərrüfatına keçidin
əsası qoyuldu (Əvvəllər təbiətdən hazır məhsullardan istifadə edən insanlar indi onları bilavasitə istehsal etməyə
başladılar. Yəni Mezolit dövründə
istehsal əsas təsərrüfat sahəsinə çevrildi) İstehsal təsərrüfatına keçid
Mezolit
dövründə başladı və
Neolit dövründə sona çatdı.
•
ilkin toxuculuq yarandı.
•
İbtidai incəsənət xeyli inkişaf etdi (
Qobustan qayaüstü təsvirləri Mezolit dövründə
ibtidai incəsənətin inkişaf etməsini
sübut edir).
•
Axirət dünyasına inam artdı, dəfn zamanı ölülərin yanına
məişət əşyaları qoyulmağa başlanıldı
Azərbaycanda Mezolit dövrü əhalisinin yaşayışı və məşğuliyyəti
Qobustanda -
Firuz və
Qazaxda –
Damcılı mağaraları
əsasənda öyrənilmişdir. Qobustanda yaşamış ibtidai insanlar:
•
Ovçuluq, yığıcılıq və
balıqçılıqla məşğul olmuşdu.
•
Çaxmaqdaşı və
sümükdən hazırlanmış əmək alətlərindən istifadə edirdi.
•
Çox kiçik ölçülü –
mikrolit, hənəsi, gəzli, üçkünc, kəsici və.s alətlərdən istifadə edirdi.
•
Axirət dünyasına inanmış, ölüləri əfin edərkən qəbirlərə əşya qoymuşdular.
•
Qobustan qayalarında rəsmlər çəkirdlilər (Qobustan qayalarında insanların çəkdiyi rəsmlər bu dövrdə
ibtidai incəsənətin
xeyli inkişaf etdiyini göstərir). Qobustanın bu dövr sakinlərinin qayaüstü rəsimlərində əsasən aşağıdakı mövzular əks
olunmuşdur:
a)
ovsun-totem inamları
b)
qadın və heyvan səhnləri
c)
dini ayinlər və
ov səhnələri
Qobustan düşərgəsindən başqa, Qazaxda –
Damcılı mağarası da Azərbaycanın mezolit dövrünə aid yaşayış məskənləri aşkar
olunmuş, buradan da mezolit dövrünə aid
kiçik ölçülü ox ucları, cilalanmış daş lövhələr tapılmışdır.
QEYD: Əmək alətlərinin daşdan hazırlanması Paleolit və Mezolit dövrünə aid ümumi cəhət təşkil edir.
Mezolit dövründə əmək alətlərinin hazırlandığı materiallar
8
Azərbaycanın mezolit dövrünə aid yaşayış məskənləri
Neolit dövrü
Neolit (Yeni Daş) dövrü
– e.ə VII minilliyi əhatə edir. Neolit dövrü ibtidai icma quruluşunun ən az davam etmiş dövrü kimi
xarakterizə olunur.
•
İstehsal təsərrüfatı meydana gəldi və formalaşdı (Yəni insanlar təbiətin asılılığınan azad olaraq özlərinə lazım olan
məhsulların istehsalına başladılar). İstehsal təsərrüfatına keçilməsi ilə
oturaq həyata keçildi
•
İnsanların məşğuliyyət sahələri
içərisində maldarlıq və
əkinçilik əsas yer tutmağa başladı
•
Əhali əkinçilik və maldarlıqla yanaşı,
ovçuluq və
balıqçılıqla məşğul olmağa başladı
•
Əmək alətləri əsasən
çaxmaqdaşıdan və
obsidiandan (vulkanin şüşə - dəvəgözündən) hazırlanırdı
•
Daş toxalar, oraq, çəkic, balta və bıçaqvari lövhələrdən ibarət əmək alətlərindən istifadə edilirdi
•
İnsanlar ilk dəfə
saxsı qalar hazırladı,
daş alətləri cilalamağı və deşməyi öyrəndilər,
toxuculuqla meydana gəldi. Bu
yeniliklər bəşər tarixində
Neolit inqilabı adlanır.
İnsanların daş alətləri cilalamağı
və deşməyi öyrənməsi
Neolit inqilabı
Dulusçuluğun
meydana gəlməsi
Toxuculuğun
meydana gəlməsi
E.ə 12 minilliyə aid olub, burada insanlar
ovçuluq, yığıcılıq və balıqçılıqla məşğul olmuş,
çaxmaqdaşı və sümükdən əmək alətləri
hazırlamışdılar
Buradan mezolit dövrünə aid
kiçik ölçülü
ox
ucları,
cilalanmış
daş
lövhələr
tapılmışdır
Qobustanda
Firuz düşərgəsi
Qazaxda Damçılı mağarası
dəvəgözü
daş
sümük