Dilmurod quronov a d a b iy o t s h u n o s L ik k a k ir ish oliy va o ‘rta maxsus ta'lim vazirligi
Yüklə 3,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
| metud vu mlubni
aloliidd kdtcgoiiyaldi bifatidd tushunish va tushuntirish imkonini berishi bilan ahamiyatlidir. Badiiy tafakkur tarzini anglatuvchi metod gnoseologik (ya’ni badiiy bilish bilan bog‘liq) kategoriya b o ‘lsa, uslub antropologik (ya’ni ijodkor shaxsi bilan bogMiq) kategoriyadir. Bundan ko‘rinadiki, metod g‘oyaviylik hodisasi bo‘lsa, uslub badiiylik hodisasidir. Uslub ijodkoming ijodiy individualligini belgilaydi, ijodiy individuallik esa u yaratgan badiiy asarning barcha sathlarida (badiiy m atnning tuzilishi - ritorika, badiiy voqelikni yaratish prinsi plari - poetika) namoyon boMadi. «Uslub - odam» degan qarashning vujudga kelishi bejiz emas: asar o ‘zida ijodkor shaxsini ifodalar ekan, buni uslubda namoyon etadi. Aytaylik, A.Qahhorga xos jumla tuzish, A.Qahhorga xos rivoya, A .Q ahhorga xos badiiy d etallar funksionalligi, A.Qahhorga xos syujet qurilishi deya olishimizning boisi shundaki, bularning bari A .Q ahhor uslubi bilan, uning ijodiy o ‘ziga xosligi bilan izohlanadi. Adabiy yo ‘nalish tushunchasi biz yuqorida to ‘xtalgan hayotni badiiy aks ettirish prinsi plari, metod va uslub tushunchalari bilan bevosita bog'liqdir. Adabiy yo‘nalish badiiy tafakkur tarzi, m etod va uslub kesishgan nuqtada yuzaga keluvchi tushunchadir. G ap shundaki, muayyan davrda yashagan bir qator ijodkorlar yaratgan ko'plab asarlarda tipologik umumiylik mavjud. Tipologik umumiylik hayot m aterialini tanlash, uni badiiy idrok qilish va baholash prinsiplarida, asarlam ing badiiy shakl xususiyatlari, uslubiy jihatlarida o ‘zini nam oyon etadi. Uzluksiz adabiy jarayonning muayyan bosqichlarida kuzatiluvchi badiiy ijodning g'oyaviy-estetik tamoyillari asosidagi umumiylik adabiy yo'nalish haqida gapirish imkonini beradi. Adabiy yo'nalish adabiy jarayonning, badiiy tafakkur tarraqqiyotining muayyan bosqichini nazariy jih atd an um u m lash tirish o rq ali uning m o h iy atin i anglash im k o n in i beruvchi muhim adabiy-estetik kategoriyadir. Shuni ham unutmaslik kerakki, tipologik umumiylik bir yo'nalishga mansub ijodkom ing ham g'oyaviy, ham estetik jihatdan o'ziga xosligini inkor qilmaydi. Ya’ni bir yo'nalish doirasidagi asarlarda turlicha ideallarning, dunyoqarashning aks etishi tabiiy hodisadir. Masalan, rom antizm yo'nalishiga mansub bo'lmish Bayron bilan Gyote asarlarida aynan bir xillikni izlash xato, ulardagi yaqinlik chuqur qatlam larda, katta o'lchovdagina namoyon bo'ladi. Demak, bir adabiy yo'nalish doirasida turli oqimlar kuzatilishi mumkin. Zero, adabiy oqim adabiy yo'nalishning bir ko'rinishi, o'ziga xos bir varianti sanaladi. Adabiy yo'nalish va oqimdan farq qilaroq, adabiy maktab deganda, nazariy jihatdan anglangan ijodiy dasturiga ega bo'lgan, tashkiliy tuzilma sifatida shakllangan ijodkorlar guruhi tushuniladi. M asalan, XX asr boshlari rus adabiyotidagi futuristlar, ak m eistlar shu xil m aktab sifatida k o ‘rsatilishi m um kin. A d a b iy o ts h u n o s lik d a a d a b iy y o ‘n a lis h la rn i a jra tis h d a turlichalik bor. Ju m lad an , ayrim ad ab iy o tsh u n o slar adabiy yo'nalish deganda, anglangan g ‘oyaviy-estetik tam oyillarga, turli darajada amal qilinuvchi ijodiy dasturga ega bo ‘lishlikni shart qilib q o ‘yadilar. B iroq bu xil yondashuv ch alk ash lik lar keltirib chiqarishi, m ohiyatan bir xil adabiy hodisalam i turli atam alar bilan nom lashni keltirib chiqaradi. M asalan, bu holda klassisizmni adabiy y o 'n alish , rom antizm ni adabiyot taraqqiyotidagi bosqich deb ataladiki, bu unchalik maqbul emas. Biz adabiy yo‘nalishlarni Y.Borev qarashlaridan kelib chiqqan holda ajratishni m aqbul deb bilamiz. Unga ko‘ra, o ‘tmish adabiyotidagi (mifologik realizm, o ‘rta asrlar sim volizm i, uyg'onish davri realizm i, barokko, k la ss is iz m , m a ’r if a tp a r v a r lik r e a liz m i, s e n ti m e n ta liz m , rom antizm , tanqidiy realizm ) ham da XX asr adabiyotidagi (realizm , so tsialistik realizm , syurrealizm , ekzistensializm ) y o'nalishlar ajratilishi m um kin. Yüklə 3,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|