154
Cədvəl 1.
Qazlar
Havaya
nisbətən
sıxlığı
Öz-özünə
alışma
temperaturu,
0
S
Alovlanmanın konsentrasiya
hədləri, həcmi faizlərlə
aşağı
yuxarı
Asetilen
Ammiak
Hidrogen
Karbon oksidi
Propan
Kükürdlü
hidrogen
Təbii qaz
0,9
0,58
0,069
0,97
6,5
1,17
-
335
651
530
610
530
290
550-750
2,5
15,5
4,0
12,5
2,37
4,0
3,8
80,0
27,0
74,2
74,2
9,5
45,5
13,2
Cədvəl 2.
Mayelər
Öz-özünə
alışma
temperatur,
0
S
Alışma temperaturu,
0
S hədləri
Alovlanmanın
konsentrasiya hədləri,
həcmi faizlərlə
aşağı
yuxarı
aşağı
yuxarı
Aseton
Benzin A-74
Transforma-
tor yağı
Kerosin
Etil spirti
620
300
300
250
465
70
-36
122
57
11
50
-7
163
87
40
1,31
0,79
-
1,4
3,3
4,2
5,16
-
7,5
18,4
Yanar maddələrin və mayelərin alovlanması üçün təkcə
qaz və buxarların konsentrasiyasının lazımi həddə çatması
yox, həmçinin onların lazımi temperatura çatması da vacibdir.
Bu hal aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
Alovlanma, alovlanma mənbəyi olmadan da baş verə
bilər. Əgər yanar qarışığı qızdırsaq, müəyyən temperaturda
onda oksidləşmə prosesi baş verir. Bu proses zamanı ayrılan
istilik ətraf mühit tərəfindən tam udulmursa, onda temperatur
artır və qarışıq o qədər qızır ki, alovlanma baş verir. Bu cür
hal, öz-özünə alışma adlanır.
155
Cədvəl 3.
Toz qarışıqları
Texniki analiz
Yanğın təhlüksi göstəriciləri
Nəmlik, %
Kül, %
Öz-özünə
alovlanma,
0
S
Alovlanmanın
aşağı həddi?
q/m
3
Alüminium tozu
Ağac unu
Torf
Şellak
-
6,35
20,0
-
-
5,40
5,40
2,91
-
775
775
900
58,0
30,2
20,2
15,0
Bəzən maddələr, daxili kimyəvi və bioloji reaksiyalar
hesabına yaranan istilik hesabına yanırlar (boz kömür, torf,
ağac kəpəyi).
Mayelərin yanğın təhlükəsi xassələri barəsində, onların
alışma temperaturlarına görə qiymətləndirmək daha məqsədə
uyğundur. Yanar mayelər üçün alışma temperaturunun iki
həddi (aşağı və yuxarı) mövcuddur. Alışmanın aşağı
temperatur həddində maye buxarlarının hava ilə qarışığına
məşəl yaxınlaşdırdıqda o alovlanır. Alışmanın yuxarı
temperatur həddində buxarların hava ilə qarışığı yanmanı
davam etdirir. Bu temperaturdan yuxarı qiymətlərdə maye
doymuş buxarlar əmələ gətirir ki, bunların da hava ilə qarışığı
qapalı həcmdə alovlana bilər.
Alışma temperaturu 45
0
S-yə qədər olan mayelər asan
alovlanan, 45
0
S –dən yuxarı isə yanar mayelər adlanır. Otağın
partlayış təhlükəsinin dərəcəsini təyin edən faktor, qaz və
buxarların zəhərliliyidir.
İş yerlərində bu cür zəhərli qarışıqların əmələ
gəlməsinin qarşısını almaq üçün ventilyasiya sistemlərindən
istifadə edilir.
156
Yanar toz halında olan qarışıq, otaqda asılmış (duman
halında) vəziyyətdə (aerozol) və ya müxtəlif avadanlıqların
səthlərinə oturmuş (aeroqel) halda olur. Aerozolların öz-özünə
alışma temperaturu aeroqellərə nisbətən çox olur. Məsələn,
kömür tozunun (aerozolun) alışma temperaturu 969
0
S, həmin
toz aeroqel formasında olduqda öz-özünə alıçma temperaturu
260
0
S olur.
Bəzi istehsalatlarda istifadə olunan elektrotexniki
qurğularda qığılcım yaranma və həddən artıq qızma ehtimalı
oluğundan, onlar yanğın və partlayış təhlükəsini yarada bilər.
Ona görə də elektrotexniki qurğularının qaydalarına əsasən
avadanlıqlar, quraşdırılacaq otağın yanğın və partlayış
təhlükəsindən asılı olaraq seçilir.
Hazırda müxtəlif ölkələrdə partlayışdan mühafizə
olunan elektrotexniki avadanlıqlar hazırlanır.
Öz-özünə alışma temperaturundan asılı olaraq, partlayış
təhlükəsi olan qarışıqlar beş qrupa ayrılır:
qrup T
1
– öz-özünə alışma temperaturu 450
0
S yuxarı,
qrup T
2
– öz-özünə alışma temperaturu 300 ÷ 450
0
S,
qrup T
3
– öz-özünə alışma temperaturu 200 ÷ 300
0
S,
qrup T
4
– öz-özünə alışma temperaturu 135 ÷ 200
0
S,
qrup T
4
– öz-özünə alışma temperaturu 100 ÷ 135
0
S.
5.2 Bina və tikililərin odadavamlılığı
İstehsalat və digər binalarının layihələndirilməsində və
tikintisində həmin binalarda aparılacaq istehsalın yanğın
təhlükəsini nəzərə almaq vacibdir. Tikintidə istifadə olunan
materiallar, onlar üçün nəzərdə tutulmuş alışma və oda
157
davamlığı tələblərinə cavab verməlidir. Bütün tikinti
materialları və konstruksiyaları yanmaya görə yanmayan,
çətinyanan və yanan olmaqla üç qrupa ayrılır.
Tikinti konstruksiyalarının yanmaya qarşımüqaviməti
odadavamlılıq həddi ilə xarakterizə olunur (cədvəl 3,5).
Tikinti konstruksiyalarının odadavamlılığının həddi,
tikinti
konstruksiyasının
odadavamlılığa
sınağının
başlanğıcından, aşağıda verilən əlamətlərdən birinin
yanmasına qədər keçən vaxtla (saatlarla) təyin edilir:
konstruksiyada yarıqların əmələ gəlməsi, qızdırılmayan səthə
temperaturun hiss olunacaq dərəcədə (140, 180, 210)
0
S
artması və s.
Bina və tikililərin odun təsirinə müqavimət göstərilməsi
onların əsas konstruktiv elementlərinin yanma və
odadavamlılığının qruplarından asılı olub və bu asılılıq
odadavamlılığının dərəcəsi adlanır.
Cədvəl 4.
Yanmanın
qrupları
Yanmaya görə xarakteristikaları
materiallar
konstruksiyalar
Yanmayan Odun və ya yüksək temperaturun
təsirindən alışmışdır ki, közərmir və
kömürləşmrlər
Yanmayan materiallardan
hazırlanmış
Çətin yanan Odun və ya yüksək temperaturun
təsirindən
alışan,
közərən
və
kömürləşən (od mənbəyi olduqda),
od mənbəyi kənarlaşdırdıqda yanma
və közərmə yox olur.
Çətin
yanan
material-
lardan, eləcə də odun və
yüksək
temperaturun
təsirindən mühafizə olun-
muş yanan materiallardan
hazırlanma
Yanan
Odun və ya yüksək temperaturun
təsirindən alışır, közərir və bu hal
uzun müddət davam edir (od
mənbəyi olmasa da)
Yanan
materiallardan,
həmçinin oddan və yüksək
temperaturun
təsirindən
mühafizə olunmamış
Dostları ilə paylaş: |