158
DÖVRƏ HİSSƏSİ ÜÇÜN OM QANUNU.
Om metal naqil qoşulmuş dövrənin verilmiş hissəsindəki cərəyan
şiddətinin həmin hissənin uclarındakı gərginlikdən asılılığını öyrənib.
Naqildəki cərəyan şiddətinin onun uclarındakı gərginlikdən asılılığı
naqilin volt-amper xarakteristikası adlanır.
Om dövrənin verilmiş həssəsindəki cərəyan şiddətini və onun uclarındakı
gərginliyi dövrəyə qoşulmuş ampermetr və voltmetrin köməyi ilə
müəyyənləşdirib (şəkil 175).
Sonra dövrəyə
əvvəlki ilə eyni olan ikinci bir cərəyan mənbəyi
qoşub.
Bununla da o, naqildəki sərbəst
elektronlaratəsir edən sahəninin gərginliyini iki
dəfə artırmış olub.
Bu zaman ampermetr
cərəyan şiddətinin də artdığını göstərmişdir.
Şəkil 175.
Gərginliyi artırmaqda davam edərək, Om müəyyənləşdirmişdir ki, verilmiş metal
naqilin uclarındakı gərginlik neçə dəfə artırsa, ondan keçən cərəyan şiddəti də o
qədər dəfə artmış olur, yəni
.
Belə çıxır ki, metal naqillərin volt-amper
xarakteristikası düz xətt verir (şəkil 176).
Cərəyan şiddətinin gərginlikdən asılılığı
aşağıdakı kimi izah olunur. Sahə gücləndikcə
(gərginlik artdıqca), nizamlı hərəkət edən
Şəkil 176.
(cərəyan yaradan) elektronların sayı, yəni
cərəyan şiddəti də artır. Gərginliyi artırmaqda davam etsək, gərginliyin elə bir
qiymətinə çatarıq ki, onun sonrakı artımı cərəyan şiddətinin artmasına səbəb
olmaz. Bu isə o deməkdir ki, sahə o qədər güclənib ki, nizamsız hərəkət edən
elektronların hamısını nizamla düzərək, onların cərəyan yaratmaqda iştirakını
təmin edib.
Bilirik ki, cərəyan yaratmaqda iştirak edən elektronların nizamlı
hərəkətinə kristal qəfəsin ionları maneçilik törədir.
Elektronların nizamlı hərəkətinə Kristal qəfəsin ionlarının göstərdiyi
160
İndi isə naqilin uzunluğunu və materialın növünü dəyişmədən en kəsik
sahəsini 2 dəfə artıraq və eyni qayda üzrə müqaviməti
hesablayaq.
Görərik ki, en kəsik sahəsinin 2 dəfə
artması ilə naqilin müqaviməti 2 dəfə azalmış olur,
yəni
(şəkil 180). Bu onunla izah olunur ki,
naqil qalın olduqca, elektronların nizamlı hərəkəti
asanlaşır.
Şəkil 180.
Bu qayda ilə göstərmək
olar ki,
naqilin
müqaviməti həm də onların növündən asılı olur, yəni eyni uzunluğa, eyni
en kəsik sahəsinə malik müxtəlif növ naqillərin müqavimətləri müxtəlif
olur.
Naqilin müqavimətinin onun növündən, yəni hazırlandığı materialdan
asılılığını göstərən parametr naqilin xüsusi müqaviməti adlanır və «ρ» ilə işarə
olunur.
Deməli, həm də olmalıdır.
Bu üç asılılığı birləşdirsək, müqavimət üçün
şəklində
ifadə
alarıq.
İfadədən aydın olur ki,
,
olduqda, olar.
Deməli,
xüsusi müqavimət – uzunluğu , en kəsik sahəsi
olan
naqilin müqavimətinə deyilir.
Xüsusi müqavimət üçün vahid alaq.
ifadəsindən
alınar. Onda xüsusi müqavimətin vahidi BS -də
olmalıdır.
Müstəsna hal olaraq, xüsusi müqavimətin
kimi də
vahidi vardır.
Naqilin müqavimətini ölçən cihaz ommetr adlanır.
Reostatlar.
Naqilin müqavimətinin onun uzunluğundan asılı olmasına əsasən reostat
adlanan cihazlar quraşdırmaq mümkün olmuşdur. Reostatlarda sürüşən