Ebedi yol islam kohne indd

588

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

dav ranışlar, insanı  lənətə  məruz qoyacaq nalayiq davranışlardır”. 

(Əhməd, III, 305, 381)

“Lənətə  məruz qalacağınız üç şeyi etməkdən çəkinin: bulaq 

baş la rına, yolun ortasına və insanların kölgələndiyi yerlərə Dəstə-

maz poz mayın!” 

(Əbu Davud, Təharət, 14/26; İbn Macə, Təharət, 21)

    Həzrət Peyğəmbərin bu dərin hikmətli təlimatında, sadcə in-

sa nın deyil, təbiətdəki bütünlüyün nəzərə alınıb, böyük bir ahəng 

ilə mü ha fizə edildiyi, ətraf mühit və yabanı  həyatın belə, dərin bir 

incəlik və həs saslıqla qorunduğu anlaşılır.

Müsəlmanlar insanlardan başqa, digər varlıqları da nara 

hat 

et mə məklə yanaşı, üstəlik bir də onlara Allahın məxluqu olduqla rı 

üçün xidmət etmişdirlər. Məşhur Fransız yazıçısı Montaigne:

“Müsəlman Türklərin heyvanlar üçün belə, vəqflər və xəs tə xa-

nalar”, qurduğunu ifadə etmişdir. XVII əsrdə Osmanlı ölkəsi ni gəz-

miş olan Fransız vəkil  Guer,  Şamda xəstələnən pişiklər və itlə rin 

mü alicəsinə aid bir xəstəxananın mövcudluğundan bəhs edir. Bu 

cür vəqflərlə əlaqədar Prof. Dr. Sibai də bu məlumatları qeyd edir:

“Keçmiş vəqf ənənəsində xəstə heyvanları müalicə və otlat ma 

yer ləri mövcuddur. Yaşıl Məra (Yaşıl otlaq−hazırda Şam şəhəri nin 

sta dionu olaraq istifadə edilən sahə), işləmə qabiliyyətini itidiyi üçün 

sa hiblərinin yem və qayğılarından məhrum qalan aciz heyvanla rın 

ot laması üçün vəqf edilmiş bir yer idi. Bu heyvanlar ölənə  qə dər 

ora da otlayardı. Şam vəqfləri arasında pişiklərin yeyib, yatacağı və 

gə zinəcəyi yerlər də var idi. O dərəcədə ki, hər gün yeyəcəkləri ni 

tap maqda heç bir çətinlik çəkməyən yüzlərcə pişik buranın inventa rı 

ma hiyyətində idi.

Canlılara bu qədər dəyər verən  İslam təbii olaraq ağaca və 

yaşıllığa da də çox əhəmiyyət verir. Rəsulullah (s.ə.s) belə bu yur-

muş dur:

“Qiyamət qopduğu an olsa belə, əgər birinizin əlində bir fidan 

var sa, qiyamət qopmadan onu əkə bilərsə, dərhal onu əksin!” 

(Əhməd, III, 191, 183)

Əshabi-kiramın məşhurlarından  Əbu-d-Dərda (r.a.) Şam da 

ağac əkirdi. Yanına bir nəfər yaxınlaşdı və:

“Sən, Hz. Peyğəmbərin dostu olduğun halda ağac  əkməklə 

məş ğul olursan?” deyərək, gördüyü bu hal qarşısında təəccübünü 

ifa də et di. Əbu-d-Dərda həzrətləri o kimsəyə belə cavab verdi:

---

589

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Haqqımda belə qərar verməyə tələsmə! Mən Həzrət Pey ğəm-

bə rin belə dediyini eşitdim:

“Bi kimsə ağac əkər və o ağacın meyvəsindən bir insan və ya 

Al lahın məxluqatından hər hansı bir varlıq yeyərsə bu, həmin ağa cı 

əkən kimsə üçün sədəqə olar!” 

(Əhməd, VI, 444. bax., Müslim, Müsakat, 7)

Həmçinin Rəsulullah (s.ə.s) belə buyurmuşdur:

“Kim bir sidrə (sidr) ağacını (lüzumsuz yerə) kəsərsə, Allah onun 

ba şını cəhənnəmə uzadar”.

 (Əbu Davud, Ədəb, 158-159/5239)

Həzrət Peyğəmbərimiz Məkkə ilə yanaşı Mədinə və Taif böl  gə-

lə  ri ni də haram elan edərək, oralarda ağac kəsməyi, bitki örtüyü  nü 

məhv etməyi və ov ovlamağı qadağan etmişdir.

716

 Eyni şəkil də Ha ri-

sə oğulları qəbiləsinin (heyvanlarının) otlaq yerləri üçün:

“Kim buradan bir ağac kəsərsə, onun yerinə mütləq bir ağac 

ək sin!” buyurmuşdur.

717

 Yəni Allah Rəsulu (s.ə.s) hər fürsətdə ət raf 

mü hiti qorumağı və gözəlləşdirməyi tövsiyə edərək, bütün varlıqla ra 

qar şı hörmətkar və ədəbli bir cəmiyyət yetişdirmişdir.

İlk xəlifə Hz. Əbu Bəkrin səfərə çıxmağa hazırlaşan ordusu na 

xi tab edərək söylədiyi bu nitq, bunun dəlillərindən biridir:

“Xainlik etməyin, qənimət mallarına xəyanət etməyin, zülm 

et-mə yin, müslə etməyin (bəndəyəq, burun kimi orqanları  kə sə-

rək işgəncə vermək); uşaqları, yaşlıları  və qadınları öldürmə yin! 

Xur ma ağaclarını kökündən kəsməyin və yandırmayın. Meyvə li 

ağac ları  kəsməyin; qoyun, dana və  dəvələri  −yeyəcəyiniz is tis na 

olmaqla− kəsməyin! Monastrlara qapanıb, özlərini ibadətə həsr et-

miş kimsələrlə qarşılaşacaqsınız. Onları ibadətləri ilə baş-başa bu-

ra xın...”

718

Müsəlmanlardakı bu həssaslığı müşahidə edən Comte de Bon-

ne val təəccüblə:

“Osmanlı ölkəsində, məhsul verməyən ağacların istidən qu ru-

ma sı na imkan verməmək məqsədilə, hər gün sulanmaları üçün, 

716 

Əbu Davud, Menasık, 96; M. Həmidullah,  İslam Peyğəmbəri, 1,500; a.mlf., 

əl-Veəsaik, səh. 236-238,240; Əli Rza Təməl, “İslama Görə ətraf mühit mü na-

si bəti “, insan ve Çevre, səh. 77.

717 

Belazuri,  Fütuhu’l-büldan,  səh. 17; İbrahim Canan, İslam ve Çevre Sağlığı, 

İs tanbul 1987, səh. 59-60.

718 

Beyhaki, es-Sünənül-kübra, IX, 85; Ali el-Müttaqi, no: 30268; ibnu-l-Əsir, əl-

Kamil, II, 200.

Müamilət

---

590

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

işçi lə rə pul vəqf edən çılğın Türklər belə görmək mümkündür”, 

demişdir.

b. Təmizlik

İslam, maddi və  mənəvi hər mənada təmizliyə  təşviq edir və 

bun ların necə edilməli olduqlarını öyrədir. Ayə  və  hədislərdə Uca 

Al lahın təmizliyi və təmizlənənləri sevdiyi xəbər verilir.

719

Hz. Peyğəmbərin həyatı boyunca hər növ təmizliyə olduq ca 

həs saslıqla diqqət etdiyi görünür. Məsələn, məscidə və qo naq lı ğa 

gedərkən, camaat içərisinə çıxarkən təmiz və gözəl pal tar ge yin mə-

yə, gözəl qoxulardan istifadə etməyə, soğan, sarımsaq kimi, baş-

qa larını narahat edə biləcək şeyləri yeməməyə son dərəcə diq qət 

edər di.

Aməş İbrahimdən etdiyi rəvayətdə belə deyir: “Rəsulullah (s.ə.s) 

gecə vaxtı gözəl qoxusundan tanınardı”. (Darimi, Müqaddimə, 10)

İslam, təharət, nəzakət və paklıq əsasları üzərinə qurulmuş bir 

ni zam gətirmişdir. Həzrət Peyğəmbər,  “Təmizlik imanın yarısı dır”, 

bu  yurmuşdur.

720

 Bu səbəbdən də  təməl  İslami kitablar təmizli yin 

əhə miyyətndən və necə edilməli olduğundan təfsilatlı bir şəkil də 

bəhs edərək başlayır.

İslamda təməl bir əsas olaraq, bədən və məkan təmizliyi edil mə-

dən bəzi ibadətlər caiz və məqbul hesab edilməmişdir. Bu məna  da, 

mə sələn, ayaqyolu ədəbinə çox əhəmiyyət verilmiş, müsəlmanla rın 

pal tarlarına nəcasət sıçratmamaları, gözəl  şəkildə istibra etmələ ri 

əmr edilmişdir. Allah Rəsulu (s.ə.s):

“Qəbir əzabının çoxu, nəcasətdən lazımi şəkildə ehtiyat et mə-

məkdən qaynaqlanır”,

721

 buyuraraq, ümmətinin bu xüsusda həs sas 

dav ranmasını istəmişdir.

İslam  gündə ən az beş dəfə, əl, ağız, burun, üz, baş, bəndə yəq 

bo yun və ayaq kimi, kir və mikroblar ilə təmasda olan orqanla rı mı zı 

yumağımızı və təmiz saxlamağımızı (dəstəmaz) əmr etmiş dir. Rə-

su lullah (s.ə.s):

719 

əl-Bəqərə, 222; Tirmizi, Ədəb, 41/2799. 

720 

Müslim, Taharet 1.

721 

İbnMace, Taharet, 26.

---