Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

121 
Frankel S. (16) modifikasiyası ilə təyin olunmuşdur. QDK-nın fəallığı  İ.A.Sıtinski, T.N.Priyatkina 
metodu (17) ilə, QAYT-T-nin fəallığı isə N.S.Nilova metodu ilə təyin edilmişdir (9). Alınan dəlillər 
statistik araşdırılıb (5).  
NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ 
Təcrübələrin  ilk  seriyasında  kontrol  17  günlük  siçovulların  baş  beynin  tədqiq  etdiyimiz 
strukturlarının  toxumasında  QAYT,  Qlu  və  Asp-ın  miqdarı  təyin  edildi.  Apardığımız  təcrübələrin 
nəticələri  göstərdi  ki,  17  günlük  kontrol  siçovulların  baş  beyninin  müxtəlif  strukturlarının 
toxumasında bu aminturşuların miqdarı qeyri-bərabər paylanmışdır (cədvəl).  
Belə  ki,  QAYT-ın  miqdarı  baş  beyin  yarımkürələrinin  qabığında  1,75±0,04,  beyincikdə 
1,61±0,05,  beyin  sütununda  1,52±0,05,  hipotalamusda  2,08±0,09  mkmol/q  olur.  Qlu-nun  miqdarı 
normada  17  günlük  siçovulların  baş  beyin  yarımkürələrinin  qabığının  toxumasında  3,92±0,13, 
beyincikdə  4,20±0,10,  beyin  sütununda  4,38±0,11,  hipotalamusda  4,59±0,15  mkmol/q  və  Asp-ın 
miqdarı baş beyin yarımkürələrinin qabığının toxumasında 2,46±0,06, beyincikdə 2,35±0,06, beyin 
sütununda 2,18±0,05, hipotalamusda 2,77±0,07 mkmol/q olur. 
Rüşeym  dövründə  aclığa  məruz  qalmış  17  günlük  siçovulların  baş  beynin  müxtəlif 
strukturlarının  toxumasında  QAYT-ın  miqdarı  kontrolla  müqayisədə  çox  olur.  Müvafiq  şəraitdə 
doğulmuş  siçovulların  baş  beyin  yarımkürələrinin  qabığının  toxumasında  QAYT-ın  miqdarı 
kontrolla müqayisədə 27% (p<0,001), beyincikdə 37% (p<0,001), beyin sütununda 40% (p<0,001), 
hipotalamusda  52%  (p<0,001)  yüksələrək  uyğun  olaraq  2,22±0,08,  2,21±0,07,  2,13±0,06, 
3,16±0,11  mkmol/q  olur.  Rüşeym  dövründə  aclığa  məruz  qalmış  17  günlük  siçovulların  baş 
beyninin  müxtəlif  strukturlarının  toxumasında  Qlu  və  Asp-ın  miqdarı  müvafiq  şəraitdə  QAYT-ın 
miqdarında baş verən dəyişikliyin əksinə olaraq, kontrolla müqayisədə az olur.  Belə ki, bu azalma 
Qlu  və  Asp-ın  miqdarında  uyğun  olaraq  baş  beyin  yarımkürələrinin  qabığının  toxumasında  26% 
(p<0,001) və 20% (p<0,001), beyincikdə 19% (p<0,001) və 19% (p<0,001), beyin sütununda 29% 
(p<0,001)  və  22%  (p<0,001),  hipotalamusda  31%  (p<0,001)  və  30%  (p<0,001)  təşkil  edərək  baş 
beyin  yarımkürələrinin  qabığının  toxumasında  2,90±0,05  və  1,97±0,06,  beyincikdə  3,40±0,11  və 
1,90±0,04,  beyin  sütununda  3,11±0,07  və  1,70±0,06,  hipotalamusda  3,17±0,10  və  1,94±0,05 
mkmol/q olur. 
Cədvəl  
Rüşeym dövründə aclığa məruz qalmış 17 günlük siçovulların baş beyninin müxtəlif strukturlarının 
toxumasında QAYT, Qlu və Asp-ın miqdarının (mkmol/q) dəyişməsi (M±m, n=5) 
 Beyin 
strukturları 
Təcrübənin 
şərti 
Göstərici
lər 
QAYT 
Qlu 
Asp 
Baş beyin 
yarımkürələrinin 
qabığı 
Kontrol 
M 
±m 
1,75 
±0,04 
3,92 
±0,13 
2,46 
±0,06 
Təcrübə 
M 
±m 
2,22 
±0,08
***
 
2,90 
±0,05
***
 
1,97 
±0,06
***
 
% 
127 
74 
80 
Beyincik 
Kontrol 
M 
±m 
1,61 
±0,05 
4,20 
±0,10 
2,35 
±0,06 
Təcrübə 
M 
±m 
2,21 
±0,07
***
 
3,40 
±0,11
***
 
1,90 
±0,04
***
 
% 
137 
81 
81 
Beyin sütunu 
Kontrol 
M 
±m 
1,52 
±0,05 
4,38 
±0,11 
2,18 
±0,05 
Təcrübə 
M 
±m 
2,13 
±0,06
***
 
3,11 
±0,07
***
 
1,70 
±0,06
***
 
% 
140 
71 
78 
Hipotalamus 
Kontrol 
M±m 
2,08 
±0,09 
4,59 
±0,15 
2,77 
±0,07 
Təcrübə 
M±m 
3,16 
±0,11
***
 
3,17 
±0,10
***
 
1,94 
0,05
***
 

---

122 
% 
152 
69 
70 
Qeyd: *** - p<0,001.  
Növbəti təcrübələrdə həm kontrol, həm də rüşeym dövründə aclığa məruz qalmış 17 günlük 
siçovulların baş beyin yarımkürələrinin qabığının toxumasında, beyincikdə, beyin sütununda və 
hipotalamusda QDK və QAYT-T-nin fəallığı təyin edilmişdir. Aparılan təcrübələrin nəticələri 
göstərdi ki, 17 günlük kontrol siçovullarda QDK və QAYT-T fermentlərinin fəallığı da tədqiq 
edilən aminturların miqdarları kimi öyrənilən strukturların toxumasında bərabər səviyyədə deyildir. 
Belə ki, QDK-nın fəallığı kontrol 17 günlük siçovulların baş beyin yarımkürələrinin qabığının 
toxumasında 35,58±1,94, beyincikdə 44,19±1,82, beyin sütununda 31,82±1,56 və hipotalamusda 
52,75±1,78 mkmol QAYT/q.saat olmuşdur(şəkil1).  
 
Şəkil  1.  Rüşeym  dövründə  aclığa  məruz  qalmış  17  günlük  siçovulların  baş  beyninin  müxtəlif 
strukturlarının toxumasında QDK (mkmol QAYT/q.saat) fermentinin fəallığı, M±m, n=5 təcrübəyə 
əsasən. ** - p<0,01, *** - p<0,001. 
QAYT-T-nin  fəallığı  isə  baş  beyin  yarımkürələrinin  qabığının  toxumasında  44,72±1,76, 
beyincikdə  48,61±1,65,  beyin  sütununda  41,88±1,39  və  hipotalamusda    58,54±1,45  mkmol 
Qlu/q.saat olmuşdur (şəkil 2). 
Rüşeym  dövründə  aclığa  məruz  qalmış  17  günlük  siçovulların  baş  beyninin  müxtəlif 
strukturlarının  toxumasında  kontrolla  müqayisədə  QDK-nın  fəallığı  yüksək,  QAYT-T-nin  fəallığı 
isə aşağı olur. Bu dəyişiklikləri %-lə ifadə etdikdə məlum oldu ki, rüşeym dövründə aclığa məruz 
qalmış 17 günlük siçovullarda QDK-nın fəallığı kontrolla müqayisədə baş beyin  yarımkürələrinin 
qabığının toxumasında 32% (p<0,01), beyincikdə 30% (p<0,01), beyin sütununda 34% (p<0,01) və 
hipotalamusda  47%  (p<0,001)  yüksək  olaraq  uyğun  olaraq  46,97±2,16,  57,45±3,4,  42,64±2,12  və 
77,54±2,58  mkmol  QAYT/q.saat  olmuşdur.  QAYT-T-nin  fəallığı  kontrolla  müqayisədə  baş  beyin 
yarımkürələrinin qabığının toxumasında 14% (p<0,01), beyincikdə 17% (p<0,01), beyin sütununda 
21% (p<0,01) və hipotalamusda 26% (p<0,001) aşağı olaraq uyğun olaraq 38,46±1,52, 40,35±1,54, 
33,09±1,35 və 43,32±1,31 mkmol Qlu/q.saat təşkil edir.  
 
0
20
40
60
80
100
Baş beyin 
yarımkürələrinin 
qabığı 
Beyincik
Beyin sütunu
Hipotalamus
mkmol 
QAY
T/
q
.s
aa
t 
 - kontrol
 - təcrübə 
 ** 
 *** 
   ** 
  **   
0
20
40
60
80
Baş beyin 
yarımkürələrinin 
qabığı 
Beyincik
Beyin sütunu
Hipotalamus
mkmol 
Qlu/
q
.s
aa
t 
 - kontrol
 - təcrübə 
*** 
 ** 
  ** 
   ** 
    

---