Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏSİL II DÖVLƏT BÜDCƏ XƏRCLƏRİNİN SƏMƏRƏLİ XƏRCLƏNMƏSİNİN TƏHLİLİ 2.1. Büdcə xərclərinin səmərəli istifadə edilməsində
24 Dövlət borclarının ödənilməsində büdcə vəsaitlərindən istifadə edilməsinin bir çox üstünlükləri vardır. Hər şeydən əvvəl, qeyd etmək lazımdır ki, bu cəhət borcların ödənilməsində müəyyənlik yaradır. Yəni, bu yolla hər il üzrə müəyyən həcmdə vaxt çatmış borc məbləğləri ödənilir. Vaxtı çatmış borcların ödənilməsi də, öz növbəsində, dövlətin kredit reytinqini artırmış olur. Digər tərəfdən, bu məqsədlə büdcə vəsaitlərindən istifadə olunması digər, qeyri-məqsədəuyğun maliyyə mənbələrindən istifadə qarşısının qismən almış olur. Məsələn, əgər həmin ödənişlər dövlət büdcəsində yer almazsa, bu zaman digər metodlara, o cümlədən yeridən borc vasitələri cəlb etməyə ehtiyac yaranacaq ki, bu da bir çox çətinliklərə yol açacaqdır. Dövlət büdcəsi üzrə borc xidmətinin daha bir üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu ödənişlərin dövrü olaran həyata keçirilməsinə imkan verir. Belə ki, ödənişlər təkcə birbaşa deyil, həm də hissə-hissə həyata keçirilir. Dövlət büdcəsi həm daxili, həm də xarici borcların ödənişinə xidmət edir. Buna əsas borc məbləğləri ilə yanaşı faizlər də daxildir. Əksər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da hər il «Dövlət büdcəsi haqqında» qanuna əsasən daxili və xarici dövlət borcunun limiti müəyyən edilir. Eyni zamanda, burada dövlət zəmanəti ilə investisiya layihələri üzrə istifadə ediləcək xarici kreditlərin həcmi öz əksini tapır. Hər maliyyə ili ərzində dövlətin xarici və daxili borcunun ödənilməsi ilə bağlı xərclər Azərbaycan Respublikasının «Dövlət büdcəsi haqqında» qanunda yer alır. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda bu xərclər bütünlüklə mərkəzləşdirilmiş xərclərə aid edilir. 2009/20014-cü illər üzrə Azərbaycanda daxili və xarici dövlət borclarına büdcə xidmətlərinin həcmi haqqında -də məlumat verilmişdir.
Dövlət borcları üzrə büdcə xidməti Göstəricilər 2009 2010
2012 2013
2014 Dövlətin xarici borcları üzrə büdcə xərcləri 22,6
38,6 100,6
112,9 205,4
25 Dövlətin daxili borcları üzrə büdcə xərcləri 227,2
287,1 312,4
780,7 780,5
Xarici dövlət borcu üzrə büdcə xidmətinin ən yüksək həcmi 2009-cu ildə (22,6 mln.manat) təsadüf edir. Daxili dövlət borcu üzrə isə bu səviyyə 2009-cu ilə (227,2 mln.manat) təsadüf edir. Bu baxımdan maraqlı faktlardan biri də 2009/2013-cü illərdə həm xarici, həm də daxili dövlət borcları üzrə büdcə xidməti səviyyəsinin aşağı düşməsidir. Bu cəhət 2002-ci ildən sonra dövlət büdcəsi imkanlarının əvvəlki illərə nisbətən aşağı olmasından irəli gəlmir. Belə ki, həmin ildən sonra büdcə gəlirlərinin həcmi artmışdır. Əslində, dövlət borclarına büdcə xidməti həcminin aşağı düşməsinə birbaşa səbəb – ödəniş vaxtı çatmış borcların azlıq təşkil etməsidir. Dövlət xəzinəsinin əsas vəzifələrindən biri büdcədə dövlət gəlirləri ilə dövlət xərcləri arasındakı bə\rabərliyi təmin etməkdir. Çünki, xəzinə bütün dövlət gəlirlərinin toplandığı və bütün dövlət xərclərinin ödəndiyi kassa rolunu oynayır. Bundan ötrü dövlət, həyata keçirilməli olan ödəmələri nizamlı şəkilə salmaq məqsədilə dövlət qiymətli kağızları – xəzinə vekselləri buraxıaraş borc vəsaitləri cəlb edilir və qeyd olunan ehtiyacları ödəyir. Qeyd etmək lazımdır ki, ilk dəfə qısamüddətli dövlət borcları məhz, xəzinənin kassa ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə yaranmışdır. Məlum olduğu kimi, dövlət xəzinəsi təkcə dövlət büdcəsi üzrə gəlir və xərclərin yerləşdiyi kassa rolunu oynamır. Belə ki, xəzinə bütünlüklə dövlət gəlirlərinin və xərclərinin yer aldığı maliyyə alətidir. Xəzinədə dövlət büdcəsi ilə yanaşı, büdcədənkənar fondların, eləcə də, dövlət bölməsinin gəlirləri və məsrəfləri yer almaqdadır. Buna görə də dövlətin kassası rolunu oynayan xəzinə çoxsaylı gəlir və xərclərlə bağlı olan əməliyyatları balanslaşdırılmış qaydada həyata keçirmək məcburiyyətindədir. Bunu nəzərə alaraq, dövlət gəlirləri və xərcləri arasında balansı təmin etmək məqsədilə xəzinə qiymətli kağızları emissiya edilir. İqtisadi subyektlər tərəfindən investisiyalaşdırılan xəzinə qiymətli kağızları yüksək etibarlı və aşağı riskli olurlar.
26
FƏSİL II DÖVLƏT BÜDCƏ XƏRCLƏRİNİN SƏMƏRƏLİ XƏRCLƏNMƏSİNİN TƏHLİLİ 2.1. Büdcə xərclərinin səmərəli istifadə edilməsində xəzinədarlığın rolu Məlum oldüğü kimi dövlət büdcəsi ölkənin iqtisadi fəaliyyətinin ümumiləşdirilmiş makroiqtisadi göstəricilərindən biri olub özündə bütün əsas maliyyə əməliyyatlarının - gəlir, xərc və dövlət borcunun üzvi surətdə əlaqəsini əks etdirir. Bu əməliyyatlar xaraktercə müstəqil olsalar da, həyata keçirilən dövlət siyasətinə uyğun olaraq onun tərkib elementləri kimi bir-birini şərtləndirən və tamamlayan maliyyə əməliyyatları kimi çıxış edir. Vespublikamızda bazar münasibətlərinin daha da gücləndirilməsi ilə əlaqədar olaraq mövcud iqtisadi mühitə uyğun olan və aparılan iqtisadi siyasəti tamamlayan real dövlət büdcəsinin tərtibi, onun icrası zamanı dövlət vəsaitlərinin səmərəli idarə edilməsinin təşkili – ən zəruri, həyati məsələyə çevrilmişdir. Ayrı-ayrı əməliyyatlar üzrə maliyyə idarəetmənin optimallaşmasında xəzinədarlıq mühün rol oynayır. Dünya ölkələrinin təcrübəsi xəzinədarlığın bu sahədə böyük səlahiyyətə malik olduğunu göstərir. Bu səlahiyyətlər, aşağıdakılardan ibarətdir: - birincisi – dövlət büdcəsinin planlaşdırılması və onun icrasına nəzarət; büdcədən kənar fondların, habelə yerli orqanların əməliyyatları üzərində nəzarət; ikincisi – cari nağd pulların idarə edilməsi,o cümlədən bank sisteminə daxil olan vəsaitlər üzərində nəzarət, habelə dövlət xərclərinin nizama salınmasını təmin etmək; üçüncüsü – dövlət borclarının və təminatlı borcların idarə edilməsi; dördüncüsü – dövlət maliyyə aktivlərinin, o cümlədən dövlət müəssisələrinin səhm paketlərinin idarə edilməsi; beşincisi – dövlət idarəetmə orqanlarında əməliyyatların uçotu və dövlət maliyyə informasiya sisteminin Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|