Erkin vohidov g‘azallarida tazod va muqobala san’atlari rohataliyev Abbosjon Mirzahakim o‘g‘li
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| MUHOKAMA VA NATIJALAR.
Shoir Erkin Vohidov ijodida ta’zod san’atining betakror namunalari shoir badiiy niyati va estetik-ideali qiyofasini ochib beruvchi muhim poetik vositalardan biri sifatida alohida ahamiyat kasb etadi. Shoirning ta’zod yaratish mahorati g‘azaldan g‘azalga an’anaviylikdan individuallikka tomon tadrijiy takomillashuvida yaqqol ko‘zga tashlangan. Zero, quyidagi baytning bir misrasi tarkibida kelayotgan zid ma’noli so‘zlar silsilasi tazodni hosil qilishi fikrimizni yanada quvvatlaydi. Dutorim tori ikkidur: Biri quvnoq, biri mahzun Ki, baytim satri ikkidur: Biri dilxush, biri dilxun.[ 8 ] Mazkur baytning har bir misrasida ketma-ket kelayotgan “quvnoq” va “mahzun”, “dilxush” va “dilxun” so‘zlari tazod san’atini hosil qilgan. Bu o‘rinda shoir lirik qahramon ruhiy holatining o‘zaro zid tarzdagi tasvirini chizish bilan o‘quvchida ikki xil kayfiyat paydo qilshga harakat qiladi va bunga erishadi ham. Modomiki, tadqiqotimiz jarayonida badiiy mahorat bobidagi adabiy an’ana xususida gap borar ekan xalqimizning sevimli shoirasi bo‘lgan Tursunoy Sodiqovaning quyidagi fikrlarini ham e’tirof etish maqsadga muvofiq: “An’ana ummon qadar cheksiz bir xazinadir. Birov undan syujet qurishdagi mahoratni, birov yorqin xarakterlar yaratishni, birov badiiy vositalardan foydalanishni, birov qahramonlar ruhiyatini tasvirlashni, birov romantik parvozni oladi”.[ 9 ] Bizningcha ham Erkin Vohidov 7 Jamolxonov H. Hozirgi o’zbek adabiy tili. – Toshkent: Talqin, 2005. – 170 b. 8 Воҳидов Э. Девон. Сенга бахтдан тахт тиларман. –Тошкент. Ғафур Ғулом номидаги НМИУ. 2017. – 56 б. Maqoladagi she’riy misollar shoirning yuqoridagi va 2019 yilgi Танланган асарлар. to’plamlaridan olindi. Keyingi o’rinlarda nashr yili va kitob sahifasi qavs ishida ko’rsatiladi.Muallif. 9 Содиқова Т. Эл устозим. – Тошкент. Маънавият, 1997. –36 б. WWW.HUMOSCIENCE.COM 1499 ijodidagi an’anaviy poetik ruh mumtoz adabiyot tilining zamonaviy adabiyot tiliga qorishiq holda berilishida yaqqol ko‘rinadi. Filologiya fanlari doktori Alibek Rustamov Alisher Navoiy ijodiga bag‘ishlangan “Navoiyning badiiy mahorati” nomli kitobida, shoir g‘azallarida qo‘llangan tazod san’ati xususida to‘xtalib, o‘z fikrini bir necha misollar vositasida dalillaydi. “Navoiy asarlarida tazod ko‘p qo‘llangan va rang-barang ko‘rinishlarga ega. …Quyidagi matla’ning birinchi misrai faqat tazoddan iborat: Ne tirikmen, ne o‘lik; ne sog‘, ne bemormen, Ayta olmankim, firoqingdin ne yanglig‘ zormen”.[ 10 ] Keltirilgan iqtibosdan ko‘rinib turibdiki, “tirik va o‘lik”, “sog‘ va bemor “ so‘zlari bir satr zamirida tazod hosilasiga xizmat qilgan. Erkin Vohidovning “Bir go‘zalkim” nomli g‘azali matla’sining o‘zida ham ayni bir satrda qo‘llangan tazodga guvoh bo‘lamiz: Bir go‘zalkim, husnidan el Lol emish, hayron emish, Ishqi birlan dillar obod, Xonumon vayron emish. (2017, 80-bet) Baytning ikkinchi misrasida qo‘llangan “obod” va “vayron” so‘zlarining zidlanishi natijasida yor go‘zalligining o‘quvchi ko‘z oldiga keladigan mubolag‘ali qiyofasini chizishda shoir tazod san’atidan unumli foydalanadi. Erkin Vohidovning “Barcha shodlik senga bo‘lsin”, “Do‘st bilan obod uying”, “Yo‘qni qandoq bor etay?”, “Sevgi”, “Do‘stga biz sog‘ar uzatdik”, “Yaxshidir achchiq haqiqat”, “Oyning o‘n beshi qorong‘u” singari qator g‘azallarida tazod san’atining bir misra doirasida qo‘llangan ko‘rinishini uchratish mumkin. Bu esa shoirning buyuk salaflar an’anasining munosib davomchisi ekanligidan dalolat beradi. 10 Рустамов А. Навоийнинг бадиий маҳорати. – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1979. – 64 б. WWW.HUMOSCIENCE.COM 1500 Erkin Vohidov qalamiga mansub aksariyat g‘azallarda yuqoridagi kabi faqat bir satrda emas balki bir bayt tarkibida qo‘llangan tazod namunalari ham mavjud. Asli kim ham qarardi Yotganda xor surma, Bo‘ldi aziz ko‘ziga Surtganda yor surma. (2017, 11-bet) Mazkur baytdagi misralar tarkibida kelgan “xor” “aziz” so‘zlari tazodni hosil qilgan. Bunda shoirning yana bir mahorati ham ko‘zga tashlanadiki, baytda muallif “xor” so‘zining o‘ziga ikkita poetik vazifa qo‘yadi: birinchidan, baytda xor so‘zi ma’no mazmuniy jihatdan “aziz” so‘zi bilan zidlik hosil qilib tazodni yuzaga keltirmoqda; ikkinchidan, baytning keying misarsida kelayotgan “yor” so‘zi bilan ohangdoshlik hosil qilib she’rning eng muhim jihati – qofiyani shakllantirishga yo‘naltirilmoqda. Yoki: She’rdan ayru tunlarim Yaldo tunidek zim-ziyo, She’r bilan tunlar charog‘on Xurshidi tobon qadar. (2017, 61-bet) Baytda “zim-ziyo” va “charog‘on” so‘zlari o‘zaro zid ma’no munosabatiga kirishib tazod san’atini qo‘llashga asos vazifasini bajarmoqda. Tazod san’atini baytlar tarkibida qo‘llash shoirning muxammaslari ichida ham uchraydi. Xususan, shoirning “Ko‘zung, ne balo qaro bo‘lubtur” sarlavhali Navoiy g‘azaliga bog‘lagan muxammasida to‘rtinchi bandning boshlanish ikki misrasi tarkibida “visol” va “hijron” so‘zlari ham tazod san’ati orqali ajib badiiy-estetik xususiyat kasb etgan. Tun-kun tiladim Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|