Əsgər Rəsulov

 
 
43 
Dos. KƏMALƏ ƏHMƏDOVA 
 
ÖZET 
 
Sanatsal üslubun diline dil araçları takımının üslup karışıklığı niteliği özgüdür (dil 
araçları  terkibi  farklı  üslupların  birimlerini,  konuşma  sözcüklerini,  yazara  özel  yeni 
sözcükleri, yabancı sözcükleri ve b. içeriyor).  
Konuşma  dilinde  konuşma  somutlaştırmasına  dilsel  araçların  yanısıra  sözsüz 
araçlar (mimik, el işareti) da katılıyorlar. Buna gayri biçimsel konuşma temasına özgü 
durumluluk  yardım  etmektedir;  televizyon  dilinde  dilsel  somutlaştırma  birçok  şeyde 
betimleme sırasına dayanıyor. 
Sanatsal  edebiyat  dilinde  sanatsal-imgesel  dilsel  somutlaştırma  tam  da  sanatsal 
dilin nitelikçe özel vasfıdır. 
Konuşma kullanılagelen tonalitedeki metinlerde ise şahsın belirli eylemleri sadece 
tespit  ediliyor,  onların  cisimsel-mantıken  veya  denotatif  içeriği  iletiliyor.  Sanatsal-
imgesel  dilsel  somutlaştırmanın  özgüllüğü    metnin  parçalarında  sozlerin  kullanım 
karşılaştırmasında tetkik ediliyordur. 
Böylece farklı üslupların metin parçalarını kıyaslarken dilsel somutlaşmanın farklı 
yönleri ve nitelikleri meydana çıkıyor. 
Sanatsal  metnin  tonalitesi  onun  içerdiği  tüm  dilsel  araçların  bütünlüğüyle 
oluşuyor: duygusal anlatımlı, kelime ve deyimsel, sözdizimsel.  
Sanatsal  metinlerin  kurallara  yönlendirilmiş  olması,  örneğin,  herkesin 
anlamayacağı olaylarda (diyalektik, argo, mesleki kelimeler, özel terimler, barbarizmler, 
ekzotizmler), edebi kurallardan dilbilgisel, fonetik aykırılar sanatsal metinlerde genelde 
esasen  aydınlanma,  anlamsal  içeriğinin  ve  üslup  görevinin  saptanması    amacıyla 
açıklanmasında ifadesini buluyor. 
Türk edebiyatında (sosyo-politik konulu yazıların düzyazısında olduğu gibi) edebi 
kurallara  uygun  olmayan  dil  öğelerinin  okuyucuya  açıklama  yöntemleri  oluşmuştur: 
dolaysız  yazar  yorumlarından  anlatmanın  özel  örgütlenmesine  kadar;  bu  zaman    hem 
normatif  olmayan  nitelik,  hem  de  verilmiş  kelimenin,  deyimin  veya  biçimin  anlamı, 
küçük metin parçasından netleşiyor. 
Sanatsal  eserin  dil  yapısının  ayırdedici  özelliği  betimleme  anlatımlı  araçlarla  – 
değişmece ve söz sanatı - sunulmaktadır. 
Bilindiği gibi, değişmece ve söz sanatı edebi dilin diğer fonksiyonel üsluplarında 
da kullanılmaktadır. Bununla birlikle, edebiyat dilinde değişmece ve söz sanatı sanatsal 
metnin  genel  imgesel  sisteminin  organik  bileşeniyse,  dilin  estetik  işlevinin  uygulan-
masına  katılması  da  dahil,  bu  zaman,  dileyim,  halk  dilinde  veya  konuşma  dilinde 
betimleme  anlatımlı  araçlar  metnin,  onun  parçasının  veya  günlük  diyalog  karşılığının 
etkileme gücünü artırma yöntemi olarak hizmet etmektedir. Konuşma dilinde konuşma 
somutlaştırmasına  dilsel  araçların  yanısıra  sözsüz  araçlar  (mimik,  el  işareti)  da  katı-
lıyorlar.  Buna  gayri  biçimsel  konuşma  temasına  özgü  durumluluk  yardım  etmektedir; 
televizyon dilinde dilsel somutlaştırma birçok şeyde betimleme sırasına dayanıyor.  
Anahtar kelimeler: ifade, kelimelerle ifade, edebi
  dil, üslup  
 
ABSTRACT 
There  is  a  variety  in  language  means  of  the  literary  style.  Apart  from  the  oral 
speech,  gestures  are  included  in  the  oral  speech.  All  of  these  serve  for  a  better 
comprehension  of  the  oral  speech.  One  of  the  most  significant  features  of  the  oral 
speech is its broadening by means of the words with metaphorical meaning. During the 
speech,  a  correct  use  of  intonation  serves  a  person  to  express  his  opinions  in  a  clear 

---

 
 
44 
way. The use of words in the literary style is different in a technical way. Thus, a same 
text  in  different  styles  may  illustrate  itself  in  from  different  perspectives.  The 
intonation, words, combination of words and sentences of the literary style are shown in 
a completely different way. Dialects, terms and vulgarisms that are used in text with the 
literary  style  allow  to  understand  a  specific  situation  in  a  profound  way.  The  use  of 
expressions  that  are  not  related  to  the  literary  language,  in  Turkish  literature,  are 
necessary for a reader to understand any kind of situation clearly. The use of this kind of 
expressions in short texts results in a revival and individualization of the work. One of 
the  features  of  the  literary  style  is  about  making  the  words  possess  a  more  colourful 
meaning. This situation can seldom be seen in the other forms of literature. Possession 
of  new  meanings  of  the  words,  in  terms  of  authors,  should  be  considered  as  a  normal 
process  in  both  folklore  and  written  literature.  The  words  that  switched  to  the  literary 
language  afterwards,  serve  an  enrichment  of  national  language.  Apart  from  the  oral 
speech,  gestures  are  included  in  the  oral  speech.  All  of  these  serve  for  a  better 
comprehension  of  the  oral  speech.  One  of  the  most  significant  features  of  the  oral 
speech is its broadening by means of the words with metaphorical meaning. 
Key words: Expression, expression with words, literary language, style 
 
Edebi
   dil,  günlük  dilin  bütön  gerçekci  yapısını  kullandıgı  gibi  gercek  hayatın 
anlam  sınırını  asacak  ifadeler  ile  vücut  bulan  mecazlar  sistemini  ve  benzetmeler 
teknigini sanki daha cok benimsemektedir; ancak, bir kere daha soylemek gerekir ki, bu 
hukumlerden edebi
  dilin mutlaka mecazi koridorda olması ve imaj, sembol, motif gibi 
dolaylı  bir  anlatımı  benimsemesi  her  zaman  beklenmemelidir.  Mecaz,  edebi
   ifadenin 
tercihlerinden  biridir.  Didaktik  veya  pragmatik  olan  ve  mantık  sistemi  kuvvetle  his-
sedilen ama kurgusal çağrışımlar oluşturan bir metinde de edebi
  dil kullanılmıs  olabilir.   
Mecaz  ve  gercek  anlam  sınırları,  edebi
   dilin  oluşumu  için  basit  bir  baslangıçtır. 
Günlük  dilde  kullanılan  öyle  ifadeler  vardır  ki,  biz  hic
   fark  etmeden  tesbih,  mecaz, 
istiare, tevriye veya mubalaga gibi bir sanatın sınırında degerlendirilir.  Edebi
  dilin her 
zaman  mecaz  anlamlı  kelimelerle  kurulacagıını  düşünmek  de  tam  olarak  doğru 
sayılamaz;  edebi
   metnin  bütünlüğu   içindeki  kelimelerin  birbirleri  ile  ilgileri  ve  bu 
ilginin olus
 turdug u estetik ortam, edebi  dilin tesekkulunu  hazırlayan temel unsurlardan 
biridir.  Duygu  ortamı,  söyleyis
   özellikleri  ve  çağrışım  sistemleri  ise,  edebi   dilin  diğer 
vechesini görer.  
  Önce  de  belirtilmiş  olduğu  gibi,  sanatsal  üslupla  ilgili  mesele  tartışmalı 
meseleler  arasında  yer  almaktadır.  Sanatsal  üslubu  her  araştırmacı  diğer  fonksiyonel 
üsluplar  arasında  vurgulamıyor  (örneğin  L.Y.  Maksimov).  Diğer  bilim  adamları 
V.V.Vinogradov’dan  tutun  (A.İ.  Maksimov,  M.N.  Kojina  da  dahil)  sanat  eserlerinin 
dilini  fonksiyonel  üsluplar  arasına  alıyorlar.  Bu  fikir  ayrılıklarına  sanatsal  dilin 
özellikleri neden olmaktadır: 
1.  Sanatsal  dil  yazın  diline  yöneltimle  sınırlanmıyor,  yani  kurgu  dili  ve  edebiyat 
dili anlayışları farklı anlayışlardır; 
2.  Sanatsal  dilin  içine  kapanık  olmaması,  edebi  dilin  farklı  fonksiyonel 
üsluplarının öğelerini ve hatta dilin sosyo-fonksiyonel çeşitlerini (diyalektik, argo, halk 
diline özgü kelimeler) kapsama kabiliyeti; 
3. Net dil belirtilerinin olmaması; 
4. Özel estetik işlevin varlığı.  
Sanatsal  dili  dilin  fonksiyonel  üslubu  olarak  tahsis  etmenin  taraftarı  olan  bilim 
adamları,    tam  da  tüm  sanat  eserlerine  özgü  estetik  işleve  dikkat  ediyorlar.  Sanatsal 
metnin her öğesi onun içinde estetik anlam ediniyor, bu nedenle diğer fonksiyonel üslup 
araçları  veya  sanatsal  metindeki  gayri  edebi  öğeler  metnin  diğer  öğeleriyle  eşdeğerli 

---